مختصری از ارسال المثل در «مثنوی تازه یافت‌ شدۀ‌ ظهیر کرمانی

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 5، دوره 10، شماره 38، دی 1397، صفحه 97-121   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

امیدوار مالملی^*

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد ایذه، دانشگاه آزاد اسلامی، ایذه، ایران

چکیده

آثار گذشتگان، میراث ارزشمندی برای معاصران و آیندگان است. آثار فرهنگی و ادبی با بن مایه‌های معرفتی خود قوت و غذای معنوی اهل فکر و هنر است. و علت آن هم این است که پل ارتباطی بین گذشته و حال هستند و شناخت و معرفت ما را افزایش می‌دهند. عهد صفوی نیز از این علوم و فنون بی‌بهره نبوده است. ظهیر کرمانی (1162 ق) که نامش در هیچ تذکره‌ای نیامده است، از مفاخر شیعی مذهب ایران زمین است. مثنوی پر تمثیل او که حدود ده هزار بیت در بحر رمل دارد، از آثار ناشناخته‌ی قرن دوازدهم است و تنها نسخه‌ی آن به خط نستعلیق و مشتمل بر 265 برگ با شماره 9530 در کتابخانه‌ی مجلس نگهداری می‌شود. این اثر شامل داستان‌های تمثیلی منظومی در بیان اندیشه‌های عرفانی، اخلاقی، دینی، عاشقانه و غیره است. او در انواع صنایع لفظی و معنوی، بویژه «تمثیل» طبع آزمایی کرده است. از این رو برای نشان دادن سبک شعری ظهیر لازم است گرایش وی را به "ارسال المثل و تمثیل" مورد تحلیل و بررسی قرار دهیم. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که برخی از تمثیلات ظهیر ساخته و پرداخته‌ی طبع و قریحه‌ی شاعر و بعضی از آنها متأثر از فکر پیشینیان اوست که در سه دسته طبقه بندی می‌کنیم: اول، خیال‌های تشخص یافته یا اشخاص خیالی. دوم، ارسال مثل (مَثَل سائر) و سوم، شبیه مَثَل یا جانشین مَثَل و از مقایسه این سه دسته معلوم می‌شود که بیشینه‌ی کاربرد آن ارسال مثل (مَثَل سائر) و کمینه‌ی آن، شبیه مَثَل یا جانشین مَثَل است. به علت گستردگی مطالب، در این مقاله صرفاً به شرح و تحلیل ارسال المثل (مثل سائر) می‌پردازیم.

کلیدواژه‌ها

ظهیر کرمانی؛ تمثیل؛ مثنوی تازه یافت شده

مراجع

قرآن کریم.

1. ابومحبوب، احمد، بهار، 1372، «در تمثیل و ارسال مثل»، رشد آموزش ادب فارسی، شماره 32.
2. دهخدا، علی اکبر، 1370، امثال و حکم، تهران: سپهر، چ هفتم.
3. ـــــــــــــــ، 1377، لغت نامه، تهران: دانشگاه تهران.
4. ذوالفقاری، حسن، بهار 1386، «بررسی ساختار ارسال مثل»، فصلنامه‌ی پژوهش‌های ادبی، شماره 15، صص 62-31.
5. شمیسا، سیروس، 1367، نگاهی تازه به بدیع، تهران: فردوس.
6. صفا، ذبیح الله، 1363، تاریخ ادبیات در ایران، ج 5: تهران: فردوسی، چ دوم.
7. کرمانی، ظهیر، مثنوی [تازه یافت شده]، 265 برگ، به شماره 9530، تهران: کتابخانه مجلس.
8. مولوی، 1374، مثنوی معنوی، به تصحیح رینولد. الین. نیکلسن، تهران: زوّار.
9. همایی، جلال الدین، 1389، فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: اهورا.