سرچشمه‌های عرفانی در مثنوی مولوی «با رویکرد تمثیلی»

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 6، دوره 10، شماره 38، دی 1397، صفحه 122-143   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مراد منصوری¹؛ منیــژه فلاحی^{* 2}؛ ملک محمد فرخ زاد³

¹گروه زبان و ادبیات فارسی، ایران، دانشگاه آزاذ اسلامی، واحد ساوه

²استادیار تمام وقت دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساوه.

³استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساوه، ایران

چکیده

در عرفان اسلامی آثار بسیار کثیری وجود دارد که هریک با رویکردی گوناگون سعی در شناسایی و معرفی جهان هستی دارد و غالباً روش‌ها و ابزارهایی همانند: کنایه، نماد، مفاهیم مجازی و استعاری را برای نمایش جهان درونی عارف با الگو از دنیای پیرامونش به کار گرفته‌اند. این رویکرد در مثنوی ستون سترگ ادبیات عرفانی و تمثیلی، مشهود است. مولانا این ابزارها را در ساحت‌های تمام موضوعات خویش تعبیه نمود که می‌توان از این موضوعات به عنوان موضوعات پرکاربرد تمثیلی و عرفانی مولانا نام برد که از جمله مهمترین آن‌ها عبارتنداز: انسان کامل، معرفت خداوند و شناخت هستی است. مولوی با بهره بردن از تعالیم عمیق دینی و تجربیات مهم‌ترین عارفان پیش از خود و آمیختن آنها با تجربیات عرفانی و تکیه بر مصادیق تمثیلی ادبیات فارسی توانست جهان شناسی، انسان شناسی عرفانی و در مجموع معرفتی تام و بسیار متعالی را در آثار منثور و منظوم خویش به بشریت عرضه نماید. هدف اصلی این جستار بررسی سرچشمه‌های عرفانی در مثنوی مولوی با تکیه بر ابزارهای تمثیل در چارچوب موضوعات یادشده می­باشد. این جستارها به روشی تحلیلی و اطلاعات مورد نیاز به روش کتابخانه‌ای و با استناد به مقالات و آثار از پیش پرداخته شده، جمع آوری گردیده است.

کلیدواژه‌ها

سرچشمه‌های عرفانی؛ اشعار عارفانه؛ مصادیق تمثیل؛ مولوی

مراجع

1- حاجی اسماعیلی، محمدرضا؛ مطیع، مهدی؛ کمالوند، پیمان (1392)، مفهوم شناسی ایمان و پیوند آن با تجربة دینی در اندیشة مولوی در مثنوی، نشریه پژوهش‌های ادب عرفانی (گوهر گویا)، سال هفتم، شماره 1.

2- خواجه گیر، علیرضا (1386)، «دغدغه‌های بنیادین انسان در آموزه‌های مولانا»، آینه میراث، سال پنجم، شماره سوم.3.

3- خسرویان، مهدی، «انسان کامل از ذیدگاه مولانا»، (1373)، نامه انجمن، شماره، صص 49 ـ 72.

4- زرین کوب، عبدالحسین (1378)، «سر نی»، تهران: علمی. جلد دوم.

5- ---------------- (1375)، «پله پله تا ملاقات خدا»، تهران: انتشارات علمی.

6- سروش، عبدالکریم، (1375)، «قصة ارباب معرفت»، تهران: موسسه فرهنگی صراط.

7- فروزانفر، بدیع الزمان، (1370)، «احادیث مثنوی»، تهران: امیر کبیر.

8- مولوی رومی، جلال الدین محمد، (۱۳۷۵)، «کلیات شمس»، مصحح: بدیع الزمان فروزانفر، تهران: امیرکبیر.

9- ---------------------- (۱۳۷۳)، «مثنوی معنوی»، توفیق سبحانی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی

10- میرصادقی، سیدرضی، (1388)، فصلنامه تخصصی ادیان و عرفان، سال هفتم، شماره 26، زمستان 89.

11- نیکلسون، رینوالد الین، (1385)، «تصوف اسلامی و رابطه انسان و خدا»، ترجمه محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران، توس.

12- هیک، جان، (1377). «فلسفة دین»، ترجمه بهرام راد، تهران: انتشارات الهدی.

13- همایی، جلال الدین، (1369)، «مقالات ادبی»، تهران: نشر هما، ج اول.