سیمای تمثیلی دنیا در شعر سعدی و مولوی (با رویکرد تمثیلی به آیات و روایات دینی)

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 7، دوره 10، شماره 38، دی 1397، صفحه 144-171   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

رضا موسی آبادی^{* 1}؛ بتول فخر اسلام²

¹دانشجوی دکتری تخصصی زبان وادبیات فارسی دانشگاه آزاداسلامی واحدنیشابور، ایران

²هیات علمی گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نیشابور، دانشگاه آزاد اسلامی، نیشابور، ایران.

چکیده

استفاده از تمثیل به عنوان یک صنعت بلاغی و هم­چنین یک شیوة استدلالی، روشی اساسی در ادبیات تعلیمی و عرفانی ایران، برای بیان آموزه­های مورد نظر شاعر، کاربرد فراوانی دارد. بی تردید دنیا و تمثیل‌های تعلیمی آن همواره هستة مرکزی اندیشة شاعران، نویسندگان، عرفا و اندیشمندان در طول تاریخ بوده است. بدین جهت غالباً تمثیل‌های متعددی از دنیا در آثار و باورهای ذهنی تعداد بی­شماری از اندیشمندان و صاحب­نظران به­ویژه در گسترة ادب پارسی سایه افکنده است و با تأثیر پذیری از تمثیل‌های موجود در آیات و روایات اسلامی همواره مورد توجَه و عنایت بسیاری از شاعران و نویسندگان بوده است؛ امَا نوع پرداخت و نحوة بیان در آن­ها یکسان نیست و موضوعات نیز به دلیل تنوَعی که در این مقوله وجود دارد بسیاراست. این پژوهش برآن است که دنیا و تمثیل‌های تعلیمی آن را براساس اشعار سعدی و مولانا، این شاعران سترگ ادب فارسی با رویکرد تمثیلی بر آیات و روایات با روش توصیفی – تحلیلی بررسی نماید.

کلیدواژه‌ها

سعدی؛ مولوی؛ دنیا؛ تمثیل؛ آیات و روایات

مراجع

قرآن کریم.

1-      نهج البلاغه، (1384)، ترجمه محمد دشتی، قم: انتشارات الهادی.

2-      آمدی، عبدالواحدبن­محمدتمیمی، (1366)، غررالحکم و دررالکلم، شرح جمال­الدین­محمدخوانساری، تصحیح جلال­ الدین­حسینی ارموی، چ سوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

3-      پورنامداریان، تقی، (1389)، رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی، تهران: علمی فرهنگی، چ هفتم.

4-      جرجانی، عبدالقاهر، (1374)، نفحات الانس، بامقدمه و تصحیح محمود عابدی، تهران: اطلاعات.

5-      چوبینه، سجاد، (1377)، حکمت نظری و عملی در شاهنامه فردوسی، شیراز: انتشارات نوید.

6-      الحرّانی، الحسن­بن­الحسین­بن­شعبه، (1363)، تحفه­العقول­عن­الرسول، تصحیح علی­اکبر­الغفاری، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.

7-      رزمجو، حسین، (1369)، شعر کهن در ترازوی نقد اخلاقی (دوجلد)، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.

8-      زرّین کوب، عبدالحسین، (1379)، حکایت هم چنان باقی، تهران: انتشارات سخن.

9-       -------،---------، (1373)، پله پله تا ملاقات خدا، تهران: علمی، چ هفتم.

10-   زل‌هایم، رودلف، (1381)، امثال کهن عربی، ترجمه احمد شفیعی، تهران: نشر دانشگاهی.

11-    زمانی، کریم، (1391)، میناگر عشق، تهران: نشر نی.

12-   سعدی، مصلح بن عبداللَه، (1369)، کلیَات سعدی، به اهتمام محمَدعلی فروغی، تهران: انتشارات امیرکبیر.

13-   الشریف­الرضی، محمد­بن­الحسین، (1387 ق)، نهج­البلاغه، ضبط نصّه و ابتکرفهارسه­العلمیه صبحی­الصالح، بیروت: بی­نا.

14-   شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1380)، صور خیال در شعرفارسی، تهران: آگه، چ هشتم.

15-   عطّار، فریدالدّین محمّدبن ابراهیم، (1370)، تذکره الاولیاء، به تصحیح استعلامی، محمّد، تهران: انتشارات زوّار.

16-   عمید، حسن، (1360)، فرهنگ فارسی عمید، تهران: انتشارات امیرکبیر.

17-   فروزانفر، بدیع­الزمان، (1370)، احادیث مثنوی، تهران: انتشارات امیرکبیر.

18-   مولانا، جلال الدین محمّدبلخی، (1387)، مثنوی معنوی (شش دفتر)، تصحیح استعلامی، محمّد، تهران: انتشارات سخن.

19-   ناصرخسرو، قبادیانی، (1378)، دیوان اشعار ناصرخسرو، تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران: دانشگاه تهران.

20-   همایی، جلال الدین، (1370)، فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: موسسة نشر هما، چ هفتم.

 

مقالات:

21-   ذوالفقاری، حسن، (1389)، «زیبایی شناسی ضرب­المثل­های فارسی»، مجله بوستان ادب، تابستان 89، دوره دوم، ش 2، صص 82-51.