سنجش پراکندگی/فشردگی شهر زاهدان طی دوره زمانی 1390 -1335

آمایش محیط

مقاله 10، دوره 11، شماره 42، آذر 1397، صفحه 213-235   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

حسین ابراهیم زاده آسمین¹؛ حمیدرضا رخشانی نسب^{* 2}؛ طیبه سرگلزایی جوان³

¹(استادیار علوم اجتماعی دانشگاه سیستان و بلوچستان)

²(استادیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه سیستان و بلوچستان)

³(دانشجوی دکترای جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه سیستان و بلوچستان)

چکیده

در دهه های اخیر شهرهای ایران مانند بسیاری از شهرهای جهان سوم دچار تحولات چشمگیری شده و در مدت کوتاهی به چندین برابر وسعت اولیه خود رسیده اند. شهر زاهدان نیز طی دوران حیات 100 ساله اش به طور نامتوازنی رشد کرده و گسترش شتابانی را به خود دیده است. رشد 5/32 برابری جمعیت شهر و رشد 34 برابری وسعت آن نسبت به اولین سرشماری بیانگر این مسأله می باشد. به طوری که توسعه این شهر در جهت افقی بوده و گسترش مداوم ساخت و سازهای شهری سبب رشد بی قواره شهر شده است. بر این اساس، در پژوهش حاضر رابطه بین جمعیت و میزان رشد و پراکندگی شهری در زاهدان با استفاده از مدل های آنتروپی شانون و هلدرن و ضریب FAR مورد بررسی قرار گرفته است. یافته های پژوهش نشان می دهد، طبق مدل هلدرن زاهدان در طول دوره مورد مطالعه دارای رشد بی قواره شهری (اسپرال) بوده است. مقادیر ضریب آنتروپی نیز بیانگر رشد پراکنده (اسپرال) شهر زاهدان است. با توجه به گسترش شکاف ارزش آنتروپی ناشی از رشد افقی و اسپرال شهر، الگوی شهر هوشمند و فشرده به عنوان الگوی مطلوب گسترش آتی زاهدان تشخیص داده شده است.

کلیدواژه‌ها

رشد افقی؛ رشد هوشمند؛ پراکندگی شهری؛ ضریب آنتروپی شانون؛ مدل هلدرن؛ ضریبFAR؛ شهر زاهدان

مراجع

 

1. ابراهیم­زاده، ع.، رفیعی، ق. 1388. تحلیلی بر الگوی گسترش کالبدی- فضایی شهر مرودشت و ارائه­ی الگوی گسترش مطلوب آتی آن، فصلنامه پژوهش های جغرافیای انسانی، شماره 69.
2. بحرینی، ح. 1377. فرایند طراحی شهری، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
3. براند فری، ه. 1383. طراحی شهری: به سوی یک شکل پایدارتر شهر، ترجمه سید حسین بحرینی، تهران: انتشارات پردازش و برنامه ریزی شهری.
4. حبیبی، م. 1375. از شار تا شهر، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
5. حسین­زاده دلیر، ک. 1374. تبریز بزرگ، یک منطقه شهری برای برنامه­ریزی و طراحی، نشریه دانشکده علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه تبریز، شماره2.
6. رحمانی، ا.، رحمانی، م. 1395. الگوی گسترش کالبدی- فضایی شهر با استفاده از مدل آنتروپی شانون(نمونه موردی: شهر سریش آباد)، فصلنامه آمایش محیط، شماره 41.
7. رهنما، م.، عباس­زاده، غ. 1387. اصول، مبانی و مدل­های سنجش فرم کالبدی شهر، مشهد: انتشارات جهاد دانشگاهی.
8. زنگنه چکنی، ی. 1381. عوامل تأثیرگذار بر توسعه فیزیکی و ساخت اجتماعی– فضایی شهر سبزوار، رساله دکتری ، دانشگاه تربیت مدرس .
9. سازمان برنامه و بودجه. 1375. آمارنامه استان، زاهدان: سازمان برنامه و بودجه سیستان و بلوچستان.
10. سقایی، م.، نوروز پورمهریان، ص.، عباسی، پ. 1393. تحلیلی بر الگوی گسترش کالبدی فضایی شهر یاسوج، فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی، سال 3، شماره 12.
11. سیفی­الدینی، ف. 1383. گسترش حومه­ای شهرها، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 73.
12. سیف­الدینی، ف.، زیاری، ک.، پوراحمد، ا. 1391. تبیین پراکنش و فشردگی شهری در آمل با رویکرد فرم شهری پایدار، پژوهش های جغرافیای انسانی، شماره 80.
13. ضمیری، م.، نسترن، م.، محمدزاده، ح. 1392. تحلیلی بر شکل و روند توسعه فضایی و کالبدی شهر بجنورد در دهه 1380(با استفاده از آنتروپی شانون، ضریب موران و ضریب گری)، فصلنامه آمایش محیط، شماره 23.
14. شیخی، م. 1378. جامعه­شناسی شهری، تهران: انتشارات نور گیتی.
15. 15- عزیزی، م.، 1383. تراکم در شهرسازی اصول و معیارهای تعیین تراکم، انتشارات دانشگاه تهران.
16. فردآقائی، ف. 1382. بررسی تأثیر تحولات اجتماعی- اقتصادی بر روند شهرنشینی (نمونه موردی: شهر زاهدان)، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشکده جغرافیا و برنامه­ریزی محیطی، دانشگاه سیستان و بلوچستان.
17. قربانی، ر.، نوشاد، س. 1378. راهبرد رشد هوشمند در توسعه شهری؛ اصول و راهکارها، زاهدان: مجله جغرافیا و توسعه، سال 4، شماره 12.
18. 18- قنبری، ا.، کرمی، ف.، حیدری نیا، ا. 1394. تحلیل روند رشد و توسعه ناموزون شهرهای میانه اندام در ایران(مطالعه موردی: شهر مرند- آذربایجان شرقی)، فصلنامه آمایش محیط، شماره 33.
19. قرخلو، م.، حسام، م.، قرنجیک، ع. 1389. تعیین جهت توسعه فیزیکی شهر گرگان با استفاده از اطلاعات جغرافیایی(GIS) ، فصلنامه نماد گلستان، شماره 2.
20. کرم، ع. 1384. تحلیل تناسب زمین برای توسعه کالبدی در محور شمال غرب شیراز با استفاده از رویکرد ارزیابی چند معیاری در محیط سیستم اطلاعات جغرافیای (ساج-GIS) ، مجله پژوهش های جغرافیایی، شماره 54.
21. کرم، ع.، حجه فروش­نیا، ش.، حکیمی، ح. 1389. مدل­سازی فضایی گسترش شهری با استفاده از روش رگرسیون لاجستیک، مطالعه موردی: شهر کرد، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، جلد 14، شماره 17.
22. مزینی، م. 1371. روش های علمی تحلیل مسائل شهری، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
23. مهندسین مشاور شهر و خانه. 1385. طرح جامع شهر زاهدان، مرحله اول، مطالعات ترافیک، جلد 2، سازمان آمار اداره کل راه و شهرسازی استان سیستان و بلوچستان.
24. مهندسین مشاور شهر و خانه. 1385. طرح جامع شهر زاهدان، مرحله اول، شناخت و بررسی شهر و تجزیه و تحلیل طرح، شماره 2.
25. میرکتولی، ج.، قدمی، م.، مهدیان، م.، محمدی، س. 1390. مطالعه و بررسی روند و گسترش کالبدی- فضایی شهر بابلسر با استفاده از مدل­های آنتروپی شانون و هلدرن، چشم­انداز جغرافیایی (مطالعات انسانی)، سال 6، شماره 16.
26. وارثی، ح.، یغفوری، ح.، زنگی­آبادی، ع. 1387. بررسی تطبیقی توزیع خدمات عمومی از منظر عدالت اجتماعی (نمونه موردی: شهر زاهدان) ، مجله جغرافیا و توسعه، شماره 11.
27. هونکزهی، م. 1390. ارزیابی اثرات زیست­محیطی ناشی از توسعه فیزیکی شهر زاهدان، پایان­نامه کارشناسی ارشد برنامه­ریزی شهری، دانشکده جغرافیا و برنامه­ریزی محیطی، دانشگاه سیستان و بلوچستان.

28. Brehen, M., 1992 .The contradictions of the compact city: A reviw. In Sustainable development and Urban form, ed. Michael Breheny, 138-59 . London: Pion.

29. Commisson of European Communities. 1990. Green Paper on he urban environment. Eur 12902 Brussels: EEC Congress for the New Urbanism and U.S.Department of

30. Correa,cH.,1989. Anew Lands cape: urbanization in third world.Ltd publication.

31. Ewing,R.,1997. is Losange Les- styLe sprawl desirable? .J. Am. Plan. Assoc. 63.27-10.

32. Girardet, H., 2003. cities, people  planet,Globalization. Globalism, Environment, and Environmentalism:consciousness of conections.oxford univer city press, new york.

33. Hasek.I., 2004. city dynamic grows and land use prospect. Development procedio.41.pp.11-28.

34. Hes,G,R., 2001. Just what is r, anyway?

www.4.ncsu.Edu/grhess

35. Larsen. L., & vitali, F., 2009. urban develop ment and greet challenge for urban planne: a view ftheoretical research. Urban economy confrance.Melburn. Australia.

36. Lee,Jay, W., David.w.s .2001. Statistical analysis with arc view GIS, John Wiley and sons, New York,135-137.

37. LU & Hwang, 2011. city planning and this chalange hn developing country. Un. Publication.

38. Malpezzi, s. GUO, w.K., 2001. Measuring sprawl :alternative measures of urban form in U.S. metropolitan areas,the university of wisconsn,U.S.A

39. Nozzi,D., 2003. road to rain-an introduction to sprawl and how to cure it,library of cataloging in-publication data,U.S.A.

40. Population EsA-un. 2007. world urbanization prospects:the 2005 Revision

41. Wassmer,R.w.  2003. influences  of the fiscalization of landuse and urban Growth.

42. Williams,k,et.AL., 2000. achieving sustainable urban form,E& FN spon,london,u.k.