بررسی مسایل زنان از منظر اسطوره، در رمان طوبی و معنای شب

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 2، دوره 10، شماره 37، مهر 1397، صفحه 41-64   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

زهرا رفیعی¹؛ سید محمود سید صادقی^{* 2}؛ شمس الحاجیه اردلانی³

¹عضو هیات علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد واحد شیراز

²عضو هیات علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد واحد بوشهر

³استادیار و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر

چکیده

رمان طوبی و معنای شب، بازخوانی چند دهه از تاریخ ایران است، که پیچیده شده در فضایی وهم­آلود و   اسطوره­ای با قهرمانی به نام طوبی دارد. او که نامش نیز نمادین است، در جوار پدری دانشمند به­نام ادیب پرورش می­یابد. این رمان شاخص­ترین اثر داستانی شهرنوش پارسی­پور است که در اوج انقلاب مشروطه و حوادث پس از آن تا رسیدن به دورۀ پهلوی است. نویسنده در این رمان، زندگی زنی را به تصویر می­کشد که علی­رغم وجود تمام محدودیت­های آن زمان برای زنان، توانسته است در سایۀ تعالیم مردان آگاه، تمام زندگی خود را مصروف رسیدن به حقیقت کند. آنچه بررسی، این رمان را، درخور اهمیت می­کند، این است که محوریت داستان بر اساس شخصیت طوبی به عنوان نمونۀ برجستۀ زنان هم عصر خود است؛ اما زنان دیگر رمان، اغلب یا از نوع و نمونۀ افراد عقب مانده یا جاهلی هستند که در آنها هیچ قدرتی برای جذب دیده نمی­شود، یا زنانی هستند متجدد، که طوبی بخاطر بینش سنتی خود، از آنها روی گردان است. این اثر با ایجاد فضایی وهم­آلود و با استفاده از مضامینی مانند اسطوره، نماد و آرکی تایپ، نشان می­دهد که استعداد آفرینندگی زنان، در صورت قرار گرفتن در کنار قدرت مردان، می­تواند باعث نجات بشر از تیرگی­ها شود. این مقاله برآن است تا ضمن بررسی کارکرد کهن­ الگوها به ­ویژه آنیموس در قهرمان، به باورهای نمادین و اسطوره­ای بپردازد و از این رهگذار به این سؤال پاسخ دهد که چگونه می­توان با مطالعۀ ریشه­های فکری و فرهنگی، ستیزه­های جنسیتی را پایان بخشید.

کلیدواژه‌ها

زن؛ نماد؛ اسطوره؛ کهن الگو؛ آنیموس

مراجع

1. آموزگار، ژاله. (1374). تاریخ اساطیری ایران. تهران: انتشارات سمت.
2. الیاده، میرچاه. (1376). اسطوره، رویا، راز. ترجمة رویا منجم، تهران: فکر روز.
3. باقری، نرگس. (1387).  زنان در داستان. تهران: انتشارات مروارید.
4. بلوکباشی، علی. (1380). انار در دایرةالمعارف بزرگ اسلامی. ج1، تهران: مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
5. بویس، مری. (1374). تاریخ کیش زرتشت. ترجمة همایون صنعتی­زاده، تهران: توس.
6. بهار، مهرداد. (1386). پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: آگاه.
7. بیلسکر، ریچارد. (1388). اندیشه یونگ. ترجمة حسین پاینده، تهران: آشتیان.
8. پارسی پور، شهرنوش. (1355). سگ و زمستان بلند. سوئد: نشر باران.
9. پارسی پور، شهرنوش. (1356). آویزه­های بلور. تهران: نشر شیرین.
10. پارسی پور، شهرنوش. (1357). زنان بدون مردان. پاریس.
11. پارسی پور، شهرنوش. (1371). عقل آبی. سوئد: نشر باران.
12. پارسی پور، شهرنوش. (1382).طوبی و معنای شب. تهران: البرز.
13. جعفری، حسن. (1388). بررسی نظریه ارنست کاسیرر درباره اسطوره، پژوهشنامه ادیان. سال سوم، شماره        ششم، صص 27-54.
14. خسروی، ابوتراب. (1392).حاشیه­ای بر مبانی داستان نویسی. تهران: نشر ثالث.
15. خسروی­شکیب، محمد. (1389).بررسی اندیشه فمنیسم درآثار شهرنوش پارسی­پور و مارگریت دوراس. مطالعاتادبیات تطبیقی. سال چهارم، شماره پانزدهم، صص 81-95. 
16. دستغیب، عبدالعلی. (1391).ازدریچه نقد(مجموعه مقالات). تهران: خانه کتاب.
17. سیگر، لیندا. (1394). خلق شخصیت­های ماندگار. تهران: امیر کبیر.
18. شوالیه، ژان.، گربران، آلن. (1388). فرهنگ نمادها. ترجمة سودابه فظایلی، جلد سوم، تهران: جیحون.
19. شوالیه، ژان.، گربران، آلن. (1388). فرهنگ نمادها. ترجمة سودابه فظایلی، جلد چهارم، تهران: جیحون.
20. شوالیه، ژان.، گربران، آلن. (1388). فرهنگ نمادها. ترجمة سودابه فظایلی، جلد پنجم، تهران: جیحون.
21. عرب­نژاد، زینب.، ایرانمنش، مریم.، نصراصفهانی، محمدرضا. (1392). تطبیق محتوای سه گانه­ی نجیب محفوظ و طوبی و معنی شب از دیدگاه عناصر داستانی. نشریه ادبیات تطبیقی. سال پنجم، شماره نهم، صص 129-154.
22. علامی، ذوالفقار. (1386). آسمان پدر و زمین مادر در اساطیر ایرانی و شعر فارسی. فصلنامه علمی پژوهشی دانشگاه الزهرا. سال هفدهم، شماره شصت و هشت، صص 119-144.
23. علایی، مشیت. (1369). اسطوره زن، تحلیل فلسفی طوبی و معنای شب. مجله کلک. سال اول، شماره یک، صص 63-71.
24. فدایی، فربد. (1374). یونگ و روانشناسی تحلیلی او. تهران: دانژه.
25. فورستر، ادوارد مورگان. (1391). جنبه­های رمان. ترجمة ابراهیم یونسی، تهران: مؤسسه انتشارات نگاه.
26. کمپبل، جوزف. (1386). قدرت اسطوره. ترجمة عباس مخبر، تهران: نشر مرکز.
27. موسوی، مصطفی.، اسپرغم، ثمین. (1389). نقد اسطوره شناسی قصه دختر نارنج و ترنج. نقد ادبی. سال سوم، شماره یازدهم، صص، 233- 255.
28. مونسان، فرزانه. و همکاران (1392). مشخصه­های سبکی در آثار پارسی­پور، گلی ترقی و غزاله علیزاده. بهار ادب. سال ششم، شماره بیست و یکم، صص 475-496.
29. میرصادقی، جمال. (1376). عناصر داستان. تهران: سخن.
30. یاوری، حورا. (1368). تأملی در طوبی و معنای شب. ایران­نامه، ادبیات و زبانها. شماره بیست و نهم، صص 130-141.
31. یونگ، کارل گوستاو. (1381). انسان و سمبول­هایش.  ترجمة محمود سلطانیه، تهران: جامی.