تحلیل و تفسیر اسطورۀ قهرمان در کلیدر دولت‌آبادی بر اساس نظریۀ جوزف کمپبل

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 3، دوره 10، شماره 37، مهر 1397، صفحه 65-93   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

ریحانه فرامرزی کفاش¹؛ علی عشقی سردهی^{* 2}؛ حسن دلبری³؛ ابوالقاسم امیراحمدی⁴

¹دانشجوی دوره دکتری، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد سبزوار، دانشگاه آزاد اسلامی، سبزوار، ایران

²هیات علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی سبزوار

³استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه حکیم سبزواری

⁴استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد سبزوار، دانشگاه آزاد اسلامی، سبزوار، ایران

چکیده

اسطوره حاصل تفکر، اعتقاد و اندیشۀ بشر و یکی از عناصر اصلی سازندۀ فرهنگ و هویت ملل است. جوزف کمپل اسطوره‌ شناس آمریکایی، برای تمام اساطیر جهان الگو و ساختاری یگانه ارایه می‌دهد. پژوهش حاضر، با روش توصیفی،  تحلیلی و مروری و بر مبنای الگوی کمپبل به این نتیجه رسیده است که رمان کلیدر با زیرساخت حماسی ساختاری مشابه با الگوی جهانی اسطورۀ قهرمان دارد. الگویی که بر مبنای آن گل‎محمد قهرمان کلیدر قهرمان انسانی است که دوباره متولد می‌شود و با گذر از سه مرحلۀ عزیمت، آیین تشرف و بازگشت به شیوۀ خاص خود به مرتبۀ شهود، ادراک تقدس و به مرتبۀ اسطورۀ قهرمان نزدیک می‌شود. دولت‌آبادی از ظرفیت اسطورۀ قهرمان در روایت‌پردازی و انسجام ساختاری و همچنین خلق معانی جدید در رفتار چون ردّ دعوت استفاده کرده است. با توجه به نوع کارکرد اسطورۀ قهرمان در کلیدر می‌توان گفت این اثر از رویکرد سطحی و تلمیحی به اسطوره‌های گذشته گذر کرده است و به بازپردازی و بازآفرینی آن‌ها رسیده است و توانسته است یک الگوی منطبق با زمان ارایه دهد.

کلیدواژه‌ها

اسطوره؛ قهرمان؛ کمپبل؛ کلیدر؛ دولت‌آبادی

مراجع

1. اسحاقیان، جواد (1383). کلیدر، رمان حماسه و عشق. چاپ اول. تهران: گل‌آذین.
2. اسدیان، محمد (1384). آیین‌های گذر در ایران (بررسی تطبیقی آیین‌های ایرانی در حوزه‌های فرهنگی و جغرافیایی).چاپ اول. تهران: روشنان.
3. الیاده، میرچا (1384). اسطورۀ بازگشت جاودانه. ترجمۀ بهمن سرکاراتی. چاپ دوم. تهران: طهورا.
4. دولت‌آبادی، محمود (1374). کلیدر. 10جلد.  چاپ یازدهم. تهران: فرهنگ معاصر.
5. زرافا، میشل (1386). جامعه‌شناسی ادبیات داستانی (رمان و واقعیت اجتماعی). ترجمۀ نسرین پروینی. چاپ اول. تهران: سخن.
6. سگال، رابرت آلن (1389). اسطوره. ترجمۀ فریده فرنودفر. تهران: بصیرت.
7. شهپرراد، کتایون (1382). رمان، درخت هزار ریشه(بررسی آثار داستانی محمود دولت‌‌‌آبادی از آغاز تا کلیدر). ترجمۀ  آذین حسین‌زاده. چاپ اول. تهران: معین و انجمن ایران‌شناسی فرانسه.
8. شیری‌محمدی، عباس (1380). بیست سال با کلیدر. چاپ اول. تهران: کوچک.
9. کزازی، میرجلال‌الدین (1376). رویا، حماسه، اسطوره. چاپ دوم. تهران: نشر مرکز.
10. کمپبل، جوزف (1377). قدرت اسطوره (گفت‌وگو با بیل مویرز [و بتی سو فلاورز]). ترجمۀ عباس مخبر. چاپ اول. تهران: مرکز.
11. کمپبل، جوزف (1384). قهرمان هزار چهره. ترجمۀ شادی خسروپناه. چاپ اول. مشهد: گل آفتاب.
12. لطافتی، رویا (1384). «نگاهی به اسطوره در شعر مهدی اخوان ثالث». چاپ شده در کتاب اسطوره و ادبیات. تهران: سمت. صص 199-193.

مقالات:

1. بزرگ‌بیگدلی، سعید. پورنامداریان، تقی. قبادی، حسینعلی. قاسم‌زاده، سیدعلی(1389). «تحلیل سیر بازتاب مضامین و روایت‌های اسطوره‌ای ایرانی در رمان‌های فارسی (از 28 مرداد 1332 تا 1387)». فصل‌نامۀ علمی پژوهشی «پژوهش زبان و ادبیات فارسی». شمارۀ 19. صص262-237.
2. بزرگ‌بیگدلی، سعید و قاسم‌زاده، سیدعلی (1389). «عمده‌ترین جریان‌های رمان‌نویسی معاصر در انعکاس روایت‌های اسطوره‌ای». فصل‌نامۀ تخصص پیک‌نور زبان و ادبیات فارسی. سال اول. شمارۀ 1. صص77- 51.
3. بهمنی، کبری و  نیرومند، آزاده (1391). ‌«رویکردی روان‌شناسانه به سه سفر قهرمان اساطیری (هرکول، رستم، اسفندیار)‌». فصل‌نامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، شمارۀ 28. صص۶١ - ٣٣ .
4. بی‌نظیر، نگین و طلیعه‌بخش، منیژه (1393). «تحلیل الگوی اسطوره‌ای عرفانی از شخصیت رابعۀ عدویه با تکیه بر روایت تذکره الاولیا». مجلۀ ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا. سال 7. شمارۀ 13. صص39- 7.
5. پرنیان، موسی و بهمنی، شهرزاد (1391). «بررسی و تحلیل نمادهای بخش اساطیری شاهنامه». متن‌شناسی ادبی فارسی. دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی. دانشگاه اصفهان. دورۀ جدید. سال 4. شمارۀ 1. صص 110-91.
6. چناری، علی‌اکبر و احمدی، پریسا (١٣٩٤). «بازتاب اسطورة قهرمان در شعر انسان‌گرای یوسف الخال و فروغ». کاوش‌نامه ادبیات تطبیقی، سال 5. شمارۀ ١٨. صص 26-1.
7. حسینی، مریم و شکیبی‌ممتاز، نسرین (1394). «روان‌شناسی اسطوره و داستان؛ رویکردی نوین در نقد ادبی». متن‌پژوهی ادبی. سال 19. شمارۀ 64. صص 29- 7.
8. حسینی، مریم و شکیبی‌ممتاز، نسرین (1393). «تحلیل روان‌شناختی دعوت و طلب و نقش آن در آشناسازی و تشرف قهرمان». دوفصل‌نامۀ زبان و ادبیات فارسی. سال22. شمارۀ 76. صص 50- 27.
9. دلبری، حسن و مهری، فریبا (1396). «تحلیل تطبیقی حکایت شیخ صنعان بر پایۀ نظریۀ تک اسطورۀ کمپبل با توجه به کهن‌الگوهای یونگ». نشریۀ علمی- پژوهشی پژوهش‌های ادب عرفانی (گوهر گویا). سال 11. شمارۀ 3. صص 148-129.
10. شعبانی، رضا و رومی، فریبا (1388). «تحلیل نماد و اسطوره در تاریخ». مجلۀ مسکویه. سال 4. شمارۀ 11. صص160- 141.
11. طاهری، محمد و آقاجانی، حمید (1392). «تبیین کهن‌الگوی سفر قهرمان بر اساس آرای یونگ و کمپبل در هفت‌خان رستم». فصل‌نامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی. سال 9.  شمارۀ 32. صص197- 169.
12. کنگرانی، منیژه (1388). «تحلیل تک‌اسطوره نزد کمپبل با نگاهی به روایت یونس و ماهی». پژوهش‌نامۀ فرهنگ‌ستان هنر؛ ویژه‌نامۀ نقد اسطوره‌ای. شمارۀ 14. صص 91-75.
13. ملکی، الهام و رزاق‌پور مرتضی (1395). «اسطورۀ قهرمان در شعر فروغ فرخزاد». مجلۀ پژوهش‌های نقد ادبی و سبک‌شناسی. شمارۀ 25. صص 175-151.
14. نصراللهی، یدالله و جنگلی،عاطفه (1396). «تحلیل روان‌شناسی اسطورۀ قهرمان و رویین‌تنی در داستان رستم و اسفندیار بر اساس نظریه‌های آدلر و رادن». فصل‌نامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی. سال 13. شمارۀ 48. صص 295-259.
15. نصیری، جبار و محمدی‌فشارکی، محسن (1395). «بررسی نمود اسطورۀ قهرمان هزار چهره در حماسۀ برزونامه بر اساس  نظریۀ جوزف کمپبل».  نشریۀ  ادب و زبان دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان. سال 19. شمارۀ 39. صص293- 271.
16. یدالهی شاه‌راه، رویا. 1392. «تکامل شخصیت وهاب در زمینۀ عشق در داستان خانۀ ادریسی‌ها بر مبنای الگوی سفر قهرمان جوزف کمپبل». فصل‌نامۀعلمی – پژوهشی نقد ادبی. سال 6. شمارۀ 24. صص 198- 169.