تحلیل و بررسی کنایه در شیرین و خسرو امیر خسرو دهلوی

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 4، دوره 10، شماره 37، مهر 1397، صفحه 95-121   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

محبوبه حاجی جعفری توران پشتی¹؛ تورج عقدایی^{* 2}

¹دانشجوی دکتری ،زبان و ادبیات فارسی ،دانشگاهآزاد اسلامی واحد زنجان،زنجان،ایران

²دانشیار،عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد زنجان،زنجان،ایران

چکیده

کنایه یکی از مهمترین و زیباترین مباحث علم بیان است که در میان مردم و از زندگی آنان پدید می آید و با زندگی پیوندی ناگسستنی دارد.کنایات میراثی گرانبها از بیان غیر مستقیم اندیشه است که از آغاز تا کنون سینه به سینه منتقل گشته است .از این روی کنایه،در افواه و نوشته های ادبی ملت ها،کاربردی فراوان دارد.شاعران نیز از دیرباز بدان توجه داشته و از آن استفاده کرده اند .به جرات می توان گفت شاعری نیست که در اثرش از این ابزار بیان غیر مستقیم،استفاده نکرده باشد.
از آنجا که کنایه ،ساختی انعطاف پذیر در زبان فارسی است و در زیر لایه ی ظاهری و لفظی آن، زمینه ای فرهنگی قرار گرفته از این روی نقش اساسی در بیان غیر مستقیم مطالب ونظریات شاعر بر عهده دارد.این مقاله بر آن است تا با بررسی کنایه های منظومه ی شیرین و خسرو امیر خسرو دهلوی نشان دهد که این شاعر پارسی گوی تا چه اندازه با به کارگیری کنایه ،زبان خود را از ابتذال و تکرار مصون داشته و تا چه میزان اندیشه های خود را در آن ریخته و از میان انواع کنایه ،به کدام نوع توجه خاصی داشته است.بررسی ها نشان داد که کاربرد کنایه های مردمی و زبانی در این منظومه،بیشتر از کنایات ابداعی است و هدف شاعر از آوردن کنایه،علاوه بر زیبایی و تاثیر بیشترکلام ،جلوگیری از ملال  خواننده در شنیدن سخنان بی پرده و صریح با منطقی عادی است .

کلیدواژه‌ها

کنایه؛ شیرین و خسرو؛ بلاغت؛ معنا؛ امیر خسرو دهلوی

مراجع

1. پورنامداریان ،تقی (1368)،رمز و داستان های رمزی در ادب فارسی ،تهران ،نشر علمی فرهنگی.
2. ـــــ وــــ (1381)،خانه ام ابری است ،تهران ،نشر سروش.
3. ثروت،منصور (1375)،فرهنگ کنایات ،تهران ،نشر سخن.
4. ثروتیان ،بهروز (1369)،بیان در شعر فارسی ،تهران ،نشر برگ.
5. جرجانی ،عبدالقاهر (1370)،اسرارالبلاغه ،ترجمه جلیل تجلیل،تهران ،نشر دانشگاه تهران.
6. داد،سیما (1392)،فرهنگ اصطلاحات ادبی ،تهران ،نشر مروارید.
7. دهلوی ،امیر خسرو (1362)،خمسه ،مقدمه و تصیح امیر احمد اشرفی ،تهران، نشرشقایق.
8. رادویانی ،محمدبن عمر (1362)،ترجمان البلاغه :تصیح احمد آتش ،تهران ،نشر اساطیر .
9. رجایی ،محمد خلیل (1359)،معالم البلاغه ،شیراز ،نشر دانشگاه شیراز.
10.  شفیعی کدکنی ،محمدرضا (1375)،صورخیال در شعر فارسی ،تهران ،نشرآگاه.
11.  شمیسا ،سیروس (1376)،بیان ،تهران ،نشرفردوس.
12.  عقدایی ،تورج(1381)،نقش خیال،زنجان،نشر نیکان کتاب.
13.  قیس رازی ،شمس (1386)،المعجم فی معاییر اشعار العجم ،تصیح مدرس رضوی،تهران،نشر زوار.
14.  کزازی ،میرجلال الدین (1381)،زیبایی شناسی سخن پارسی،(بیان)،تهران ،نشر مرکز. کتاب ماد.
15.  میرزانیا ،منصور(1382)،فرهنگ نامه ی کنایه،تهران ،نشر امیر کبیر.
16.  نشاط ،محمود (1342)،زیب سخن یا علم بدیع پارسی،تهران،نشر هما.
17.  وحیدیان کامیار ،تقی (1375)،مقاله ی نقاشی زبان،مجله ی نامه ی فرهنگستان ،ش8.
18.  همایی ،جلال الدین (1376)،معانی و بیان ،تهران ،نشر هما.
19.   ــــــ وــــــ (1367)،فنون بلاغت و صناعات ادبی ،تهران ،نشر هما.