نگاهی جامعه شناختی به داستان سوم دفتر اول مثنوی معنوی (مطالعۀ موردی داستان سوم مثنوی بر اساس مبانی نظری نیکولو ماکیاولی)

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 5، دوره 10، شماره 37، مهر 1397، صفحه 123-138   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

ابوالفضل غنی زاده

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی،دانشگاه پیام نور، ایران.

چکیده

حوزۀ ادبیات سیاسی غرب، نیکولو ماکیاولی را شخصیت مؤثری می‌شناسد که در انتقال دورۀ رنسانس ایتالیا به عصر روشنگری نقش برجسته‌ای داشته است. وی به‌ عنوان مصلح اجتماعی یا منتقد سیاسی توانست افکار زمانۀ خود را دربارۀ حکومت، دین، اشرافیت و مردم تحت تأثیر قرار دهد.
نظریه‌پردازان حوزۀ جامعه‌شناسی سیاسی، با استفاده از رسالۀ "شهریار" و کتاب "گفتارها"، اعتقادات سیاسی ماکیاولی را دربارۀ یک عمل سیاسی، به سه بخش؛ زیرساخت و مبانی فکری، روش و شیوۀ اجرا و درنهایت به بخش هدف تقسیم‌بندی می‌کنند:
الف- مبانی فکری یک رفتار سیاسی عبارت‌اند از: 1-ویرتو (فضیلت) 2–بخت یا اقبال 3-جدایی اخلاق از سیاست 4-تشریح انواع شهریاری‌ها 5-تعادل طبقات. ب- شیوه‌نامۀ اجرایی حوزۀ سیاسی عبارت است از: احکام ده‌گانه. ج- هدف از فعالیت سیاسی عبارت است از: دستیابی به مقولۀ قدرت، صیانت و افزایش آن.
 نگارنده رفتارهای سیاسی به‌کاررفته در داستانِ "پادشاهی جهود که نصرانیان را می‌کشت" مولوی را بسیار همخوان با اعتقادات سیاسی ماکیاولی می‌داند.
در این راستا، در نوشتۀ حاضر، ابتدا اعتقاد سیاسی یادشده، به‌ طور اجمال، به بیان می‌آید. سپس، به‌ صورت توصیفی- تحلیلی، مفاهیم به‌کاررفته در داستان مثنوی با مبانی اندیشۀ ماکیاولی، مورد تطبیق قرار می‌گیرد. در پایان نتیجه‌گیری می‌شود؛ که در داستان یادشده، گونۀ رفتاری حاکمیت با مردم، در بسیاری از زوایا با تعاریف و انتظارات ماکیاولیایی همخوانی نزدیکی دارد.

کلیدواژه‌ها

مولوی؛ مثنوی؛ ماکیاولی

مراجع

1. آشوری، داریوش (1376)، دانشنامۀ سیاسی، فرهنگ اصطلاحات مکتب‌های سیاسی، چاپ چهارم، تهران: مروارید.
2. اسپریگنز، توماس (1370)، فهم و نظریه‌های سیاسی، ترجمۀ فرهنگ رجائی، تهران: انتشارات آگاه.
3. اطهری مریان، سید حسین (1378)، زوال و انحطاط سیاسی از دیدگاه ابن‌خلدون و ماکیاولی، تهران: نشر بقعه.
4. انجمن روان‌شناسی آمریکا، (1391)، فرهنگ توصیفی (ترجمۀ گروه مترجمین)، تهران: ارس.
5. بروکهارت، یاکوب (1376)، فرهنگ رنسانس در ایتالیا، ترجمۀ محمدحسن لطفی تبریزی، چاپ اول، تهران: طرح نو
6. بلوم، ویلیامتی (1373)، نظریه‌های نظام سیاسی، ترجمۀ احمد تدین، جلد اول، تهران: نشر آران.
7. طباطبائی، جواد (1366)، ماکیاولی و بنیان‌گذاری اندیشۀ جدید سیاسی، کیهان فرهنگی، شمارۀ 10، سال 4، دی‌ماه.
8. عالم، عبدالرحمن (1373)، بنیادهای علم سیاست، تهران: نشر نی.
9. کاسیرر، ارنست (1377)، اسطوره دولت، ترجمۀ یدالله موقن، تهران: هرمس.
10. کاپلان و سادوک (1387)، خلاصۀ روان‌پزشکی علوم رفتاری – روان‌پزشکی بالینی (ترجمۀ فرزین رضایی)، تهران: ارجمند.
11. گال، مردیت و والتر، بورگ و جویس، گال (1382): روش‌های تحقیق کمی و کیفی در علوم تربیتی و روان‌شناسی (جلد اول)؛ ترجمه احمدرضا نصر و همکاران، چاپ اول، تهران، سمت.
12. ماکیاولی، نیکولو (1388)، شهریار، ترجمۀ داریوش آشوری، تهران: نشر آگاه.
13. ----------(1383) گفتارها، ترجمۀ محمدحسن لطفی، چاپ دوم، تهران: خوارزمی
14. مولوی، جلال‌الدین محمد (1373)، مثنوی معنوی، تصحیح رینولد نیکلسون، به اهتمام نصراله پورجوادی، جلد اول، تهران: امیرکبیر.
15. هنری، توماس (1362)، بزرگان فلسفه، ترجمۀ فریدون بدرهای، تهران: کیهان