بررسی کارکرد اسطوره‌های حماسی و تاریخی در قصاید شهریار

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 6، دوره 10، شماره 37، مهر 1397، صفحه 139-158   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مهدی نوروز^{* 1}؛ رضا جلیلی²

¹گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد نیشابور، نیشابور، ایران.

²گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی - واحد نیشابور، نیشابور، ایران.

چکیده

یکی از مهم­ترین عناصر ادبی در توضیح و تبیین منظومه­های فکری یک شاعر، اسطوره است. غالباً شاعران برجسته اسطوره­ساز هستند و به کمک این عنصر، بسیاری از داشته­های فکری خود را عینیت می­بخشند. حضور و بروز اسطوره در شعر شاعران فارسی­زبان از سابقه­ی دور و درازی برخوردار است که این امر، با توجه به پیشینه­ی غنی سرزمین ایران بدیهی می­نماید. در این بین، شهریار عنایت ویژه­ای به این عنصر سودمند داشته است. در جستار پیش­رو، با روش توصیفی- تحلیلی، کارکرد اسطوره­های حماسی و تاریخی در آیینه­ی قصاید این شاعر بررسی شده است. نتایج تحقیق نشان می­دهد که مهم­ترین اسطوره­ها عبارتند از: اسکندر، جمشید، خسرو و شیرین که عمدتاً کارکردی تعلیمی، ستایشی و توصیفی، تاریخی و در نهایت، زیبایی­شناسی دارند. کارکرد عرفانی هم، تنها در یک مورد و در بخش مربوط به اسکندر دیده شد که این امر، با مسلک عرفانی شهریار در غزلیات همخوانی ندارد.

کلیدواژه‌ها

شهریار؛ قصیده؛ اسطوره؛ حماسه؛ اخلاق

مراجع

 کتاب­ها

1. انوری، حسن. (1383). فرهنگ کنایات سخن. 2ج، تهران: سخن.
2. رشیدیان، بهزاد. (1370). بینش اساطیری در شعر معاصر فارسی. تهران: گسترده.
3. شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1375). صور خیال در شعر فارسی. چاپ ششم. تهران: آگاه.
4. شهریار، محمدحسین. (1387). دیوان. ج1. چاپ سی­ودوم. تهران: نگاه.
5. صفوی، سید حسین. (1364). اسکندر و ادبیات ایران. تهران: امیرکبیر.
6. علیزاده، جمشید. (1374). به همین سادگی و زیبایی. تهران: مرکز.
7. کزازی، میرجلال­الدین. (1372). رؤیا، اسطوره، حماسه. تهران: مرکز.
8. _____________ . (1374). بدیع. تهران: کتاب ماد.
9. گورین، ویلفرد. (1370). راهنمای رویکردهای نقد ادبی. ترجمه­ی زهرا میهن­خواه. تهران: اطلاعات.
10. لوی­استروس، کلود. (1376). اسطوره و معنا. ترجمه­ی شهرام خسروی. تهران: مرکز.
11. محمدی، حسن­علی. (1373). شعر معاصر ایران از بهار تا شهریار. تهران: ارغنون.
12. معین، محمد. (1378). فرهنگ فارسی. تهران: امیرکبیر.
13. نیک­اندیش نوبر، بیوک. (1377). در خلوت شهریار. 2ج. چاپ اول. تبریز: آذران.
14. همایی، جلال­الدین. (1389). فنون بلاغت و صناعات ادبی. چاپ اول. تهران: اهورا.
15. هینلز، جان. (1379). شناخت اساطیر ایران. ترجمه­ی ژاله آموزگار و احمد تفضلی. تهران: چشمه.
16. یاحقی، محمدجعفر. (1375). تاریخ ادبیات ایران. تهران: شرکت چاپ و نشر ایران.

ب) مقاله­ها                                   

1. اسعد، محمدرضا و کمالی بانیانی، مهدی­رضا و درخشیده، رضوان. (1394). «فراز و فرود اسطوره­شناسی در اشعار شهریار». فصل­نامه­ی بهارستان سخن دانشگاه آزاد خوی. سال 12، شماره­ی 29، صص 20-1.
2. شاهرخی، فرنگیس. (1394). «هویت فرهنگی و دینی در اشعار شهریار (مطالعه­ی موردی؛ رویکرد آرکائیستی)». مجله­ی پژوهش­های نقد ادبی و سبک­شناسی دانشگاه آزاد شهرکرد. دوره­ی 6، شماره­ی 4، صص 152-129.
3. قانونی، حمیدرضا. (1393). «تحلیل بازتاب فولکلور در ادبیات غنایی با تکیه و تأکید بر غزل­های شهریار». فصل­نامه­ی مطالعات زبان و ادبیات غنایی دانشگاه آزاد نجف­آباد. سال 4، شماره­ی 11، صص 77-59.
4. پارساپور، زهرا. (1391). «بررسی ارتباط انسان با طبیعت در شعر». مجله­ی ادب فارسی دانشگاه تهران. دوره­ی دوم، شماره­ی 1، صص 100-77.
5. سلیمی، علی و احمدی، محمدنبی. (1389). «شهریار، سنت­گرایی رو به سوی نوگرایان (تأملی در راز دل­های او با نیما)». فصل­نامه­ی تحقیقات زبان و ادب فارسی دانشگاه آزاد اسلامی بوشهر. دوره­ی دوم، شماره­ی پنجم، صص 73-61.
6. علوی­مقدم، مهیار. (1386). «بررسی تطبیقی بازآفرینی اسطوره­ها در شعر معاصر». مجله­ی مطالعات ادبیات تطبیقی دانشگاه آزاد جیرفت. دوره­ی اول، شماره­ی سوم، صص 164-145.
7. مشتاق­مهر، رحمان. (1385). «جنبه­ی انسانی و جهانی شعر شهریار». مجله­ی نامه­ی پارسی. سال یازدهم، شماره­ی اول. صص 66-55.