تأسی پسر از پدر (رستم و زال در شاهنامه‌ی فردوسی) از نگاه نقد کهن الگویی

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 7، دوره 10، شماره 37، مهر 1397، صفحه 159-177   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

بهاره یزدانیان امیری¹؛ محمود طاووسی²؛ امیرحسین ماحوزی³

¹دانشکده ادبیات- دانشگاه رودهن-تهران-ایران

²ادبیات فارسی ، دانشکده ادبیات فارسی و زبان های خارجه شهر رودهن /ایران

³استادیار دانشگاه پیام نور،ایران.

چکیده

      نقد کهن الگویی بنابر آن­چه که کارل گوستاو یونگ، روان­شناس سوئیسی مطرح می­کند و تکیّه­ی­ اصلی تمامی مباحث خود قرارمی­دهد، با تکیّه بر ناخودآگاه جمعی مطرح می­شود. وی چند کهن ­الگو از جمله؛ پیر خرد، خود، آنیما و آنیموس، سایه با ذکر مصادیقی در ارتباط با انواع آن معرّفی می­کند. در فرهنگ اساطیری ما، شاهنامه­ی فردوسی شاخص­ترین اثر مکتوب برای معرّفی اساطیر و کنکاش در جنبه­های گوناگون ایشان بنابر آرای صاحب نظران در تمامی علوم به شمارمی­رود. این نوشتار به میزان و دلایل تأثیرگذاری زال بر رستم و هم­چنین در مقابل، تأثیرپذیری رستم از پدر، با توجّه به خاستگاه اسطوره­ای ایشان در تاریخ اساطیری ادبیات فارسی بر مبنای شاهنامه­ی ­فردوسی، از نگرش نقد کهن­الگویی می­پردازد. خواهیم دید که کهن    الگو­های سفر قهرمان، پیر ­خرد، سایه و خود، بیش از سایر صورت­های مثالی در پدر و پسر مؤثّر بوده­اند. در این زمینه، به خصوص هیچ پیشینه­ای وجود ندارد.

کلیدواژه‌ها

شاهنامه؛ نقد کهن الگویی؛ ناخودآگاه جمعی؛ زال؛ رستم

مراجع

کتاب­ها

1. آموزگار، ژاله. (1388). تاریخ اساطیری ایران، تهران: سمت.
2. بهار، مهرداد،( 1391). پژوهشی در اساطیر ایران، تهران، آگه.
3. امامی، نصراله. (1385). مبانی و روش­های نقد ادبی، تهران: جامی.
4. شمسیا، سیروس. (1383). داستان یک روح، تهران: فردوس.
5. فردوسی، ابوالقاسم. (1386). شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، تهران: دایره المعارف بزرگ اسلامی.
6. فرزاد، عبدالحسین. (1387). درباره انواع ادبی، تهران: قطره.
7. فوردهام، فریدا. (1356). مقدمه­ای بر روان­شناسی یونگ، ترجمه مسعود میربها، تهران: اشرفی.
8. کمپل، جوزف. (1389). قهرمان هزار چهره، ترجمه­ی شادی خسرو پناه، مشهد: گل آفتاب.
9. مجتبایی، فتح­الله. (1352). شهر زیبای افلاطون و شاهی آرمانی در ایران باستان. تهران: انجمن فرهنگ ایران باستان.
10. مختاری، محمد. (1379). حماسه در رمز و رازملی، تهران: توس.
11. مورنو، آنتوتیو. (1380). یونگ، خدایان، انسان مدرن، ترجمه­ی داریوش مهرجویی، تهران: مرکز.
12. وگلر، کریستوفر. (1390). ساختار اسطوره­ای در داستان و فیلم­نامه، ترجمه­ی عباس اکبری، تهران: نیلوفر.
13. هینلز، جان راسل. (1389). شناخت اساطیر ایران، ترجمه باجلان فرّخی، تهران: اساطیر.
14. یاوری، حورا. (1387). روان­کاوی و ادبیات، دو متن، دو انسان، دو جهان، از بهرام گور تا راوی بوف کور، تهران: سخن.
15.  یونگ، کارل گوستاو. (1376). چهار صورت مثالی، ترجمه پروین فرامرزی، مشهد: آستان قدس رضوی.
16. یونگ، کارل گوستاو. ( 1385). رویاها، ترجمه ابوالقاسم اسماعیل­پور، تهران، کاروان.
17. یونگ، کارل گوستاو. (1386). روان­شناسی و دین، ترجمه فواد روحانی، تهران: علمی و فرهنگی.
18. یونگ، کارل گوستاو. ( 1387). انسان و سمبل­هایش، ترجمه محمود سلطانیه، تهران: دیبا.

مقالات:

1. تیموری فتحی، فاطمه.(1394). «لزوم کهن الگو پیر خرد در تعلیم بشر»، پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، شماره بیست و هفتم، صص99-62.
2.  رضایی، نوشاد.(1394). «بررسی و مقایسه­ی چهار دوره­ی قهرمانی شاهنامه بر اساس نقد کهن الگویی» متن پژوهی ادبی، شماره 65، صص189-162.
3. گلمزاری، وجیهه. (1394). «تلفیق تک اسطوره­ای سفر قهرمان و کهن الگوی زن وحشی»، نامه­ی هنری نمایشی و موسیقی، شماره 10 صص94-79.
4.  مرادی، انوش. (1391). «تحلیل کهن الگوی داستان رستم و اسفندیار»، فصلنامه تخصصی مطالعات داستانی، شماره دوم صص109-95.
5. میر میران، سید مجتبی.(1389). « فرآیند فردیت در شاهنامه با تکیه بر شخصیت رستم»، ادب پژوهی، شماره 14، صص48-29.