تحلیل اتنوبوتانیکی گیاهان دارویی شهر کاشان

اکوسیستم های طبیعی ایران

مقاله 7، دوره 9، شماره 2 - شماره پیاپی 32، شهریور 1397، صفحه 103-125   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

منصوره قوام^{* 1}؛ صدیقه کیانی سلمی²

¹استادیار، دکترای مرتع‌داری، گروه مرتع و آبخیزداری، دانشکدۀ منابع طبیعی و علوم زمین، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران

²استادیار گروه اکوتوریسم

چکیده

بر این اساس سابقه درمان بیماری‌ها با گیاهان دارویی به قدمت تاریخ زیست انسان بر روی کره زمین است. پژوهش حاضر با هدف تحلیل تاثیر ویژگیهای مردم شناسی مصرف گیاهان دارویی در شهر کاشان و شناخت مهم‌ترین و پرکاربردترین گیاهان توسط مردم این شهر در سال 1395 انجام گرفت. تحقیق حاضر از نوع کاربردی می باشد و روش بررسی در آن توصیفی - تحلیلی و پیمایشی است .ابزار اصلی پژوهش، پرسشنامه ای با 97 گویه است که روایی محتوایی آن با نظر متخصصان و پایایی آن با استفاده از آزمون آلفای کرونباخ به میزان 891/0به تأیید رسیده است. جهت تحلیل داده ها نرم افزار SPSS مورد استفاده قرار گرفته است. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران به تعداد 336 نفر محاسبه گردید که به صورت تصادفی در سطح شهر کاشان در بین خانوارها توزیع گردید: بررسی یافته‌های پژوهش بیانگر آن است 5/45 درصد پاسخگویان مرد و 5/54 درصد زن و بیشترین گروه سنی پاسخگو مربوط به گروه 25-36 سال و کمترین میزان در بین گروه سنی بالاتر از 65 سال جای داشته‌اند. همچنین یافته‌های نشان داد که به ترتیب گیاه نعناع با 6/63 درصد، خاکشیر با 57 درصد، گل گاو زبان با 4/58 درصد و آویشن با 49 درصد بیشترین درصد را به خود اختصاص دادند.ن. تمایل، اعتقاد، اعتماد، شناخت، رضایت و صرف هزینه برای خرید گیاهان دارویی توسط مردم این شهر، اهمیت گیاهان دارویی و گرایش مردم به درمان با طب سنتی را بیش از پیش به اثبات می‌رساند.

کلیدواژه‌ها

گیاهان دارویی؛ مردم؛ درمان؛ کاشان

اصل مقاله

تحلیل اتنوبوتانیکی گیاهان دارویی شهر کاشان

منصوره قوام^*[1] ، صدیقه کیانی مسلمی[2]

تاریخ دریافت: 29/2/97   تاریخ پذیرش:2/06/97

چکیده

گیاهان یکی از اولین و در دسترس­ترین منابع قابل استفاده در درمان از گذشته­های دور بوده­اند. از آنجا که انسان جزئی از طبیعت است به طور مسلم برای هر بیماری، طبیعت گیاه مداوای آن را عرضه کرده­است. بر این اساس سابقه درمان بیماری­ها با گیاهان دارویی به قدمت تاریخ زیست انسان بر روی کره زمین است. پژوهش حاضر با هدف تحلیل تاثیر ویژگی­های مردم شناسی مصرف گیاهان دارویی در شهر کاشان و شناخت مهم­ترین و پرکاربردترین گیاهان توسط مردم این شهر  در سال 1395 انجام گرفت. تحقیق حاضر از نوع کاربردی می باشد و روش بررسی در آن توصیفی-تحلیلی و پیمایشی است .ابزار اصلی پژوهش، پرسشنامه ای با 97 گویه است که روایی محتوایی آن با نظر متخصصان و پایایی آن با استفاده از آزمون آلفای کرونباخ به میزان 891/0به تأیید رسیده است. جهت تحلیل داده ها نرم افزار SPSS مورد استفاده قرار گرفته است. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران به تعداد 336 نفر محاسبه گردید که به صورت تصادفی در سطح شهر کاشان در بین خانوارها توزیع گردید: بررسی یافته­های پژوهش بیانگر آن است 5/45 درصد پاسخگویان مرد و 5/54 درصد زن و بیشترین گروه سنی پاسخگو مربوط به گروه 25-36 سال و کمترین میزان در بین گروه سنی بالاتر از 65 سال جای داشته­اند. همچنین یافته­های نشان داد که به ترتیب گیاه نعناع با 6/63 درصد، خاکشیر با 57 درصد، گل گاو زبان با 4/58 درصد و آویشن با 49 درصد بیشترین درصد را به خود اختصاص دادند.تمایل، اعتقاد، اعتماد، شناخت، رضایت و صرف هزینه برای خرید گیاهان دارویی توسط مردم این شهر، اهمیت گیاهان دارویی و گرایش مردم به درمان با طب سنتی را بیش از پیش به اثبات می­رساند.

کلمات کلیدی: گیاهان دارویی، مردم، درمان، کاشان

 

 

 

 

مقدمه

در زمان­های قدیم گیاهان یکی از اولین و در دسترس­ترین منابع قابل استفاده در درمان بوده­اند. از آنجا که انسان جزئی از طبیعت است به طور مسلم برای هر بیماری، طبیعت گیاه مداوای آن را عرضه کرده­است. بر این اساس سابقه درمان بیماری­ها با گیاهان دارویی به قدمت تاریخ زیست انسان بر روی کره زمین است (امامی و همکاران، 1381). مردم دوران­های ماقبل تاریخ ضمن جستجوی وسیله­ای برای درمان بیماریها و یا ضمن استفاده از گیاهان برای تغذیه به انواعی برخورد میکردند که مصرف آنها آثار درمانی مختلفی داشت و این خود باعث شد که در طی زمانی طولانی به طور تصادفی از آن گیاهان جهت درمان بیماریها استفاده می­کردند (قوام و عبدالله پور، 1395)

اگر چه مصرف گیاهان دارویی با توسعه صنایع شیمیایی محدود شده­است ، اما چشم انداز میزان استفاده از این گیاهان رو به افزایش است (حاجی­آخوندی و همکاران، 2002). به­گونه­ای که بزرگان علم داروسازی، قرن بیستم را به نام قرن بازگشت به طبیعت و قرن استفاده از داروهای گیاهی نام نهاده­اند (امیدبیگی، 1373). یکی از اهداف فارماکوگنوزی شناخت و ارزشیابی داروهای گیاهی است (آگون، 1368) و داروسازان این شاخه از علم در همه دنیا کوشش می­کنند برای جوابگویی به تقاضای مصرف کنندگان اطلاعات خود را دربارة گیاهان دارویی افزایش دهند (کوترل ، 1996).

آمارهای موجود جهانی نشان می­دهند با وجود پیشرفت­های جدید در علوم شیمی و داروسازی، نه­تنها از میزان کشت و تولید گیاهان کاسته نشده؛ بلکه تولید و مصرف آنها رو­به افزایش است (امیدبیگی، 1373). طبق آمار سازمان جهانی بهداشت، امروزه  80 درصد از مردم جهان برای درمان مشکلات بالینی خود، به گیاهان دارویی مراجعه می­کنند و این میزان در کشورهای توسعه­نیافته بیش از کشورهای توسعه­یافته است ( راسکین و همکاران، 2002).

متأسفانه در ایران آمار درستی از میزان مصرف گیاهان دارویی و یا عوارضی که در اثر مصرف خودسرانه یا ناآگاهانه داروهای شیمیایی ایجاد می­شود، در دست نیست (دیانتی و مومنی، 2001). کم توجهی نسبت به توسعه گیاهان دارویی ، هزینه زیادی برای کشور ما به همراه دارد. مصرف سالانه فقط 1 تا 3 درصد از داروی مصرفی کشور از طریق گیاهان دارویی و هزینه کردن 500 میلیون دلار ارز و 300 میلیارد تومان از بودجه عمومی کشور برای تأمین دارو دلیلی در این زمینه می­تواند باشد (ابراهیمی، 2001). گیاهان عرضه شده در نظام دارویی کشور کمتر از 3 درصد گیاهان دارویی کشور است (مصدقی، 1998)، که این امر حاکی از آگاهی و انگیزه پایین مردم و نیز نظام تولید داروی کشور نسبت به مصرف گیاهان دارویی است. این در­حالی است که در آمریکا در سال 1997 از مجموع حدود 27 بیلیون دلار هزینه انجام شده برای درمان­های سنتی ، 24/3 بیلیون دلار آن مربوط به درمان­های گیاهی بوده­است (نلدر ،1999)

بازار داروهای گیاهی با توجه به احیای روش­های سنتی و تغییر سیستم­های بهداشت و درمان، با سرعت چشم­گیری رشد کرده­است که موجب شده این گیاهان از اهمیت اقتصادی بالایی نیز برخوردار شوند ( سن و چا کاربرتی، 2011 ). ارزش دارویی، تقاضای بازار و سطح فراوری از مهم­ترین شاخص­های سنجش اقتصادی یک گیاه دارویی می­باشد. به گزارش سازمان خواربار جهانی ، ارزش تجارت جهانی گیاهان دارویی که در سال 2010 حدود صد میلیارد دلار در سال بوده­است، در سال 2050 میلادی به رقم پنج تریلیون دلار خواهد رسید (کاشفی بناب، 1389(.

جایگاه استفاده از گیاهان دارویی در باور و فرهنگ مردم و گرایش روزافزون جهانی به استفاده از ترکیبات طبیعی، از جمله نقاط قوت و فرصت­های پیش روی زمینه گیاهان دارویی می باشد.

از اینرو شناخت عوامل اثرگذار در میزان و شیوه مصرف گیاهان دارویی از اهمیت ویژه­ای برخوردار است که تحقیق حاضر در راستای تحلیل شاخص­های اجتماعی و اقتصادی سعی در یافتن درک روشن از کاربرد گیاهان دارویی توسط مردم شهر کاشان دارد.

کاشان شهری تاریخی است که در شمال استان اصفهان و در میان کوه‎های کرکس و کویر مرکزی ایران واقع شده‎است، جمعیت کاشان بر پایه نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۰ برابر با ۲۹۳۸۰۶ نفر بوده‌است، این شهر حدود ۹۰٪ جمعیت شهرستان کاشان را در خود جای داده است.

مواد و روش­ها

-روش تحقیق:

تحقیق حاضر از نوع کاربردی می باشد و روش بررسی در آن توصیفی - تحلیلی و پیمایشی است .ابزار اصلی پژوهش، پرسشنامه ای با 97 گویه است که روایی محتوایی آن با نظر متخصصان و پایایی آن با استفاده از آزمون آلفای کرونباخ به میزان 891/0 به تأیید رسیده است. نتایج در جدول شماره 1 ارائه شده است.

 

 

 

 

 

جدول 1:آلفای کرونباخ محاسبه شده برای گویه های تحقیق

آلفای کرونباخ	نماگر	عامل
886/0	15	تمایل به مصرف گیاهان دارویی
901/0	15	اعتماد و اعتقاد
825/0	15	رضایت و شناخت
771/0	14	هزینه های مصرف
806/0	14	نوع مصرف گیاهان دارویی
806/0	14	انواع بیماریهای مورد توجه مصرف کنندگان
832/0	87	کل

 

 

جهت تحلیل داده ها نرم افزار SPSS مورد استفاده قرار گرفته است. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران به تعداد 336 نفر محاسبه گردید که به صورت تصادفی در سطح شهر کاشان در بین خانوارها توزیع گردید. لازم به ذکر است جامعه آماری پژوهش از شهروندان کاشانی در محدوده مورد مطالعه است.

- متغیرها و شاخص های مورد بررسی

شاخص­ها باید به گونه ای انتخاب گردند که برای ساکنان محلی آشنا بوده و بتوانند آنها را درک کنند )کرابیر- نیکولیر، فراری جملین و جولیت، 2003، 233) بر اساس پژوهشهای صورت گرفته، مبانی نظری تحقیق و نظر سنجی از کارشناسان پرسشنامه ای با 102 گویه طراحی گردید. نماگرهای مورد بررسی عبارتند از 10 سوال عمومی، 15 سوال مربوط به تمایل به مصرف گیاهان دارویی، 15 گویه سنجش میزان اعتماد و اعتقاد به مصرف گیاهان دارویی، 15 نماگر رضایت و شناخت گیاهان دارویی، 15 نماگر هزینه های مصرف گیاهان دارویی، 14 نماگر برای شناسایی انواع گیاهان دارویی مورد مصرف، 14 گویه برای نوع مصرف گیاهان دارویی و 14 نماگر نیز انواع بیماریهای مورد توجه مصرف کنندگان با توجه به گیاهان دارویی را مورد سنجش قرار داده است. جدول شماره 3-2 نماگرهای مورد بررسی را در بر دارد.

-یافته­ها و بحث

بررسی یافته­های پژوهش بیانگر آن است 5/45 درصد پاسخگویان مرد و 5/54 درصد زن هستند. بیشترین گروه سنی پاسخگو مربوط به گروه 25-36 سال و کمترین میزان در بین گروه سنی بالاتر از 65 سال جای داشته­اند. . بالاترین درصد مربوط با پاسخگویانی است که میزان تحصیلات آنان در سطح دیپلم بوده است. 9/36 درصد پا سخگویان مجرد و 1/60 درصد متأهل هستند. 6/19 درصد افراد دارای بیمه آزاد،  9/19 درصد بیمه کارگری، 1/41 درصد دولتی، و 7/16 درصد نیز تحت حمایت سایر انواع بیمه قرار داشته اند. 4/32 درصد کارکنان دولت و 5/20 درصد نیز دارای شغل آزاد بوده اند. 1/ 21 درصد خانوارهای مورد بررسی کمتر از یک میلیون تومان در ماه هزینه داشته اند. میانگین هزینه ماهانه 2/48 درصد خانوارهای بین یک تا دو میلیون تومان بوده است و 2/26 درصد متوسط هزینه را بیش از دو میلیون تومان در ماه اعلام نموده اند.

یافته­های استنباطی و پاسخ به فرضیات پژوهش

 به منظور بررسی عوامل موثر و میزان تمایل به مصرف گیاهان دارویی در شهر کاشان  15 نماگر طراحی و توسط پاسخگویان تکمیل گردید. نتایج حاصل از آزمون تی تک نمونه ای در جدول 2 نشانگر آن است با توجه به سطح معناداری پایین تر از 000/0 در همه موارد به جز اثر تبلیغات رسانه ای بر تمایل به مصرف گیاهان دارویی، سایر موارد مورد بررسی در تمایل به مصرف گیاهان دارویی نقش داشته است. اما یافته های حاصل از بررسی دامنه اطمینان نشان می دهد نماگرهای (به مصرف گیاهان دارویی علاقه دارم، خانواده من به مصرف گیاهان دارویی علاقه دارند، گیاهان دارویی را بر گیاهان شیمیایی ترجیح میدهم، علاقمند به شناخت گیاهان دارویی و اثرات آن هستم، گیاهان دارویی در عرصه های طبیعی را بر نوع پرورشی آن ترجیح می دهم، علاقه به گیاهان دارویی از تجربه دیگران وافراد مسن در من ایجاد شده است، احادیث و آیات قران در مورد گیاهان دارویی سبب ترغیب من شده است، گیاهان دارویی را بر داروهای ساخته شده از گیاهان دارویی ترجیح میدهم و نتایج رضایتبخش مصرف گیاهان دارویی سبب گرایش من به مصرف آن شده است) علیرغم معنادار بودن کمتر از حد میانگین مورد بررسی بوده است.

 

 

 

جدول2- نتایج حاصل از آزمون تی تک نمونه ای
	حد متوسط: 3
	آماره تی	درجه آزادی	سطح معناداری	میانگین تفاوت	معناداری در سطح 95 درصد اطمینان
					حد پایین	حد بالا
به مصرف گیاهان دارویی علاقه دارم	-773/12	326	000/0	-72477/0	-8364/0	-6131/0
فکر میکنم کاشان و زندگی در آن علت گرایش من به مصر گیاهان دارویی است	840/9	279	000/0	71071/0	5685/0	8529/0
خانواده من به مصرف گیاهان دارویی علاقه دارند	-453/6	328	000/0	-36788/0	-4799/0	-2557/0
گیاهان دارویی را بر گیاهان شیمیایی ترجیح میدهم	-529/15	330	000/0	-90634/0	-0212/1	-7915/0
تا به حال در دوره های آموزشی گیاهان دارویی شرکت کرده ام.	931/23	322	000/0	32508/1	2161/1	4340/1
علاقمند به تحصیل در زمینه گیاهان دارویی هستم	389/4	324	000/0	32615/0	1800/0	4723/0
علاقمند به کشت و پرورش گیاهان دارویی هستم	561/2	324	011/0	20000/0	0464/0	3536/0
علاقمند به شناخت گیاهان دارویی و اثرات آن هستم	-148/9	333	000/0	-63473/0	-7712/0	-4982/0
علاقمن به داشتن شغل مرتبط با گیاهان دارویی هستم	649/5	328	000/0	41337/0	2694/0	5573/0
گیاهان دارویی در عرصه های طبیعی را بر نوع پرورشی آن ترجیح می دهم	-311/9	328	000/0	-62918/0	-7621/0	-4962/0
علاقه به گیاهان دارویی از تجربه دیگران وافراد مسن در من ایجاد شده است	-448/9	326	000/0	-58410/0	-7057/0	-4625/0
احادثی و آیات قران در مورد گیاهان دارویی سبب ترغیب من شده است.	-732/4	323	000/0	-31790/0	-4501/0	-1857/0
تبلیغات و رسانه های باعث علاقه من به گیاهان دارویی شده است	952/1	321	052/0	12733/0	-0010/0	2557/0
نتایج رضایتبخش مصرف گیاهان دارویی سبب گرایش من به مصرف آن شده است	-535/7	324	000/0	-45538/0	-5743/0	-3365/0
گیاهان دارویی را بر داروهای ساخته شده از گیاهان دارویی ترجیح میدهم	-119/10	324	000/0	-63692/0	-7607/0	-5131/0

 

 

بر طبق بررسی پیشینه پژوهش و مبانی نظری تحقیق چنین بیان می گردد که میزان اعتقاد و اعتماد افراد به مصرف گیاهان دارویی اثر دارد. برای بررسی معناداری این فرضیه از آزمون تی تک نمونه ای استفاده شده است. نتایج در جدول شماره 3 بیان گردیده است. با توجه سطح معناداری آزمون در نماگرهای مورد بررسی اثر اعتقاد و اعتماد افراد بر مصرف گیاهان دارویی تأیید می گردد.  اما با نگاهی به حدود بالا و پایین سطح معناداری چنین استنباط می گردد که در تمامی موارد این اعتقاد و اعتماد کمتر از حد متوسط بر مصرف گیاهان دارویی اثرگذار بوده است. سطح معناداری بالاتر از 05/0 برای گویه های احساس میکنم ایرانی بودن سبب گرایش من به مصرف گیاهانی دارویی شده است و همینطور گویه به نظرم مصرف همزمان گیاهان دارویی با داروهای شیمیایی دارای عوارض است، نشانگر آن در خصوص نماگرهای مورد بررسی، اثر آن بر مصرف گیاهان دارویی توسط پاسخ دهندگان مورد تأیید قرار نمی گیرد.

 

 

 

جدول 3- نتایج حاصل از آزمون تی تک نمونه ای برای بررسی معناداری اثر اعتقاد و اعتماد بر مصرف گیاهان دارویی
	حد متوسط: 3
	آماره تی	درجه آزادی	سطح معناداری	میانگین تفاوت	معناداری در سطح 95 درصد اطمینان
					حد پایین	حد بالا
به گیاهان دارویی و اثرات درمانی آنها اعتماد دارم	-853/15	329	000/0	-77273/0	-8686/0	-6768/0
خانواده من به مصرف گیاهان دارویی اعتماد دارند	-104/10	327	000/0	-54268/0	-6483/0	-4370/0
به تجربه دیگران در زمینه گیاهان دارویی و توصیه آنها اعتماد دارم	-593/7	320	000/0	-41433/0	-5217/0	-3070/0
مصرف گیاهان دارویی را با تجویز پزشک انجام میدهم	-292/2	320	023/0	-15265/0	-2837/0	-0216/0
به گیاهان دارویی جمع آوری شده از عرصه های طبیعی بیشتر از نوع کشت شده آنها اعتماد دارم	-527/10	325	000/0	-64417/0	-7646/0	-5238/0
به داروها و فراورده های دارویی گیاهی و ساخته شده اعتماد دارم	-501/5	325	000/0	-30368/0	-4123/0	-1951/0
به گیاهان دارویی اعتقاد دارم	-382/12	320	000/0	-69159/0	-8015/0	-5817/0
به گیاهان بومی شهرم برای درمان اعتقاد دارم	-131/11	325	000/0	-61656/0	-7255/0	5076/0
خانواده من به مصرف گیاهان دارویی اعتقاد دارند	-928/9	325	000/0	-54294/0	-6505/0	-4354/0
به آموزه های اسلام (قرآن و حدیث) در مورد گیاهان دارویی اعتقاد دارم	-487/12	322	000/0	-73375/0	-8493/0	-6181/0
احساس می کنم ایرانی بودن باعث اعتقاد من به گیاهان دارویی شده است	-422/1	319	156/0	-10000/0	-2384/0	0384/0
معتقدم گیاهان دارویی بی خطر هستند	-272/7	314	000/0	-47302/0	-6010/0	-3450/0
اعتقاد دارم مصرف گیاهان دارویی اثرگذاری بیشتری نسبت به داروهای شیمیایی دارد	-419/8	324	000/0	-53231/0	-6567/0	-4079/0
معتقدم مصرف گیاهان دارویی اثرات منفی کمتری نسبت به داروهای شیمیایی دارد	-144/15	325	000/0	-87117/0	-9843/0	-7580/0
به نظرم مصرف گیاهان دارویی همزمان با داروهای شیمیایی عوارض دارد	-880/0	323	379/0	-05556/0	-1797/0	0686/0

 

 

برای سنجش اثر میزان رضایت و شناخت افراد از گیاهان دارویی بر میزان و تمایل به مصرف از 15 نماگر استفاده گردید که با طیف پنج گزینه ای لیکرت مورد نظر سنجی قرار گرفته است. جهت بررسی معناداری اثرات آن از آزمون تی تک نمونه ای استفاده گردید. نتایج در جدول 4 نشان داده شده است. همانطور که از نتایج ارائه شده در جدول با توجه به سطح معناداری آزمون استنباط می گردد به جز نماگر (مصرف گیاهان دارویی سبب کاهش ابتلا به بیماری در من شده است) با سطح معناداری 628/0مورد تأیید قرار می گیرد و چنین نتیجه می گردد که در افراد میزان رضایت و شناخت آنها بر مصرف گیاهان دارویی اثری معنادار داشته است. اما این اثر کمتر از حد متوسط بوده است. در خصوص نماگرهای (در زمینه گیاهان دارویی مطالعه دارم، اثرات درمانی گیاهان دارویی را می شناسم و تمام گیاهان دارویی مورد نیازم را می شناسم) میزان رضایت و شناخت بیش از میانگن متوسط برآورد می گردد.

 

 

 

جدول 4- نتایج حاصل از آزمون تی تک نمونه ای برای بررسی معناداری اثر رضایت و شناخت بر مصرف گیاهان دارویی
	حد متوسط:3
	آماره تی	درجه آزادی	سطح معناداری	میانگین تفاوت	معناداری در سطح 95 درصد اطمینان
					حد پایین	حد بالا
از مصرف گیاهان دارویی  راضی هستم	576/14-	317	000/0	77987/0-	8851/0-	6746/0-
خانواده من از مصرف گیاهان دارویی رضایت دارند	937/10-	321	000/0	61801/0-	7292/0-	5068/0-
مصرف گیاهان دارویی باعث درمان من شده است	270/4-	315	000/0	25000/0-	3652/0-	1348/0-
مصرف گیاهان دارویی سبب ایجاد عارضه در من نشده است	019/3-	323	003/0	21914/0-	3619/0-	0763/0-
سرعت تاثیر گیاهان دارویی بر درمان بیماری کند و طولانی است	523/6-	323	000/0	40432/0-	5263/0-	2824/0-
مصرف گیاهان دارویی سبب کاهش ابتلا به بیماری در من شده است	485/0-	314	628/0	03175/0-	1605/0-	0970/0
تمام گیاهان دارویی مورد نیازم را می شناسم	215/11	324	000/0	70154/0	5785/0	8246/0
اثرات درمانی گیاهان دارویی را می شناسم	734/8	323	000/0	51852/0	4017/0	6353/0
در زمینه گیاهان دارویی مطالعه دارم	856/9	317	000/0	59748/0	4782/0	7168/0
در مورد طبیعی یا کشت شده بودن گیاهان دارویی آگاهی دارم	560/12	321	000/0	76708/0	6469/0	8872/0
تمام استانداردهای لازم برای یک فراورده دارویی گیاهی و سایر محصولات گیاهی را می شناسم	834/17	321	000/0	99068/0	8814/0	1000/1
اطلاعات لازم در مورد گیاهان دارویی را به طور بومی و تجربی داشته ام	866/6	319	000/0	43438/0	3099/0	5589/0
معمولا از پزشکان سنتی اطلاعات لازم برای گیاهان را بدست می آورم	328/3	321	001/0	22981/0	0939/0	3657/0
تمام گیاهان دارویی بومی شهر کاشان را می شناسم	004/7	315	000/0	20570/1	8670/0	5444/1
مصرف گیاهان دارویی را به دیگران توصیه می کنم	282/6-	323	000/0	40741/0-	5350/0-	2798/0-

 

 

در ادامه نظر محققان با طراحی نماگرهایی هزینه و خرید گیاهان دارویی در بین شهروندان کاشانی را با تدوین نماگرهای سنجنده به تعداد 12 گویه مورد ارزیابی قرار داده اند. جدول 5 در بر دارنده نتایج حاصل از کاربرد آزمون تی برای بررسی معناداری این شاخص در بین شهروندان کاشانی است. همانطور که ملاحظه میگردد سطح معناداری گویه های احساس میکنم قیمت گیاهان دارویی نسبت به کیفیت آنها مناسب است و نیز گویه از سلامت و کیفیت محصولات عطاری ها اطمینان دارم بیش از 05/0 بوده که نشانگر عدم موافقت شهروندان با موضوعات مربوطه است. اما در خصوص سایر موارد مورد بررسی اثر آن بر تمایل به مصرف گیاهان دارویی مورد تأیید قرار می گیرد.

 

 

جدول 5- نتایج حاصل از آزمون تی تک نمونه ای
	حد متوسط:3
	آماره تی	درجه آزادی	سطح معناداری	میانگین تفاوت	معناداری در سطح 95 درصد اطمینان
					حد پایین	حد پایین
بخشی از هزینه زندگی من صرف خرید گیاهان دارویی برای درمان می شود	376/7	326	000/0	46483/0	3409/0	5888/0
بخشی از هزینه هر ماه من صرف خرید گیاهان دارویی برای مصارف خوراکی، ادویه و چاشنی می شود	255/3	324	001/0	19692/0	0779/0	3159/0
مصرف گیاهان دارویی باعث کاهش هزینه درمانم شده است	645/6	318	000/0	38558/0	2714/0	4997/0
برای شناخت گیاهان دارویی هزینه کرده ام	639/13	318	000/0	82759/0	7082/0	9470/0
احساس می کنم قیمت گیاهان دارویی با توجه به کیفیت شان مناسب است	098/1-	324	273/0	06154/0-	1718/0-	0487/0
من از طریق کشت گیاهان دارویی دارای درآمد هستم	368/33	310	000/0	63666/1	5401/1	7332/1
بخشی از گیاهان دارویی را خودم بدون هزینه از طبیعت جمع می کنم	873/14	316	000/0	98107/0	8513/0	1109/1
گیاهان دارویی مورد نیاز را از عطاری تهیه می کنم	259/11-	322	000/0	72136/0-	8474/0-	5953/0-
گیاهان دارویی و فرآورده های آن را از داروخانه ها تهیه می کنم	462/9	320	000/0	61371/0	4861/0	7413/0
احساس می کنم عطارها در زمینه توصیه گیاهان برای درمان، قابل اعتماد و دارای دانش تجربی کافی هستند	329/3-	321	001/0	21429/0-	3409/0-	0877/0-
از کیفیت و سلامت محصولات عطاری ها اطمینان دارم	632/0	321	528/0	04658/0	0985/0-	1917/0

 

-انواع گیاهان دارویی مورد مصرف ، نحوه مصرف و هدف از مصرف انواع گیاهان دارویی

برای تشخیص انواع گیاهان دارویی مورد مصرف شهروندان کاشانی، نحوه مصرف و هدف از مصرف انواع گیاهان دارویی مورد بررسی قرار گرفت.

-گل گاو زبان (Echium amoenum fisch et)

در جدول 6 نتایج بررسی میزان مصرف گیاه گل گاوزبان از خانواده Boraginaceae  و هدف از مصرف ارائه شده است. طبق یافته ها 138 نفر از این گیاه استفاده نکرده اند. در بین مصرف کنندگان 4/35 درصد برای اعصاب و وران، 7/5 درصد به عنوان مسکن، 9/3 درصد برای درمان سرماخوردگی، 5/12 دردص با هدف کاهش استرس و 3/0 درصد برای کاهش نفس تنگی این گیاه را مورد استفاده قرار داده اند.

 

 

 

 

جدول6-گل گاوزبا ن، میزان و هدف از مصرف گل گاو زبان
		فراوانی	درصد	درصد واقعی	درصد تجمعی
داده های مورد بررسی	عدم استفاده	138	1/41	6/41	6/41
	اعصاب و روان	119	4/35	8/35	4/77
	مسکن	19	7/5	7/5	1/83
	سرماخوردگی	13	9/3	9/3	0/87
	رفع استرس	42	5/12	7/12	7/99
	نفس تنگی	1	3/0	3/0	0/100
	کل	332	8/98	0/100
	داده های مفقود	4	2/1
کل		336	0/100

-گل بومادران (Achillea wilhelmsii L.)

نتایج جدول 7 در مورد بررسی میزان مصرف گیاه گل بومادران از خانواده Asteraceae و هدف از مصرف این گیاه نشان داد، 281 نفر از این گیاه استفاده نکرده اند. در این بین 9 نفر (7/2 درصد) برای کاهش قند، 22نفر (5/6 درصد) برای بیماری زنان، 2 نفر (6/0 درصد) برای سر درد، 6 نفر (8/1 درصد) برای سنگ کلیه و 15 نفر (5/4 درصد) برای دل درد این گیاه را مورد استفاده قرار می دهند.

 

 

جدول 7-گل بومادران، میزان و هدف از مصرف آن
		فراوانی	درصد	درصد واقعی	درصد تجمعی
داده های مورد بررسی	عدم استفاده	281	6/83	9/83	9/83
	کاهش قند	9	7/2	7/2	3/86
	بیماری زنان	22	5/6	6/6	8/92
	سر درد	2	6/0	6/0	4/93
	سنگ کلیه	6	8/1	8/1	2/95
	دل درد	15	5/4	5/4	0/100
	کل	335	7/99	0/100
	داده های مفقود	1	3/0
کل		336	0/100

-گیاه سنبل الطیب (Valeriana officinalisL.)

نتایج جدول8 نشان داد، در این مطالعه 262 نفر از گیاه سنبل الطیب از تیرهValerianaceae  استفاده نکرده اند. در این یافته ها مشخص شد 5/18 درصد از افراد از این گیاه برای اعصاب، 9/0 از افراد برای بیماری کبد، 5/1 درصد از افراد برای دل درد، 9/0 درصد از افراد برای آسم استفاده می کنند.

 

 

 

 

 

 

 

 

جدول 8-گل سنبل الطیب، میزان و هدف از مصرف آن
		فراوانی	درصد	درصد واقعی	درصد تجمعی
داده های مورد بررسی	عدم استفاده	262	0/78	2/78	2/78
	اعصاب	62	5/18	5/18	7/96
	بیماری کبد	3	9/0	9/0	6/97
	دل درد	5	5/1	5/1	1/99
	آسم	3	9/0	9/0	0/100
	کل	335	7/99	0/100
	داده های مفقود	1	3/0
کل		336	0/100

-گیاه زنجبیل (Zingiber officinale Roscoe)

در بررسی نتایج جدول 9  درارتباط با میزان مصرف زنجبیل از خانواده Zingiberaceae و هدف از مصرف این گیاه مشخص شد، 193 نفر از این گیاه استفاده نمی کنند. 9 نفر ( 7/2 درصد) برای تهوع، 22 نفر (5/6 درصد) برای بیماری روده و معده، 6 نفر (8/1 درصد) برای دیابت، 8 نفر (4/2 درصد) برای انرژی بخشی، 54 نفر (1/16 درصد) برای گرمی بدن، 36 نفر ( 7/10 درصد) برای تسکین درد و 7 نفر (1/2 درصد) برای گوارش از گیاه زنجبیل استفاده می نمایند. 

 

 

جدول 9- زنجبیل، میزان و هدف از مصرف آن
		فراوانی	درصد	درصد واقعی	درصد تجمعی
داده های مورد بررسی	عدم استفاده	193	4/57	6/57	6/57
	تهوع	9	7/2	7/2	3/60
	بیماری روده و معده	22	5/6	6/6	9/66
	دیابت	6	8/1	8/1	7/68
	انرژی بخش	8	4/2	4/2	0/71
	گرمی بدن	54	1/16	1/16	2/87
	تسکین درد	36	7/10	7/10	9/97
	گوارش	7	1/2	1/2	0/100
	کل	335	7/99	0/100
	داده های مفقود	7	3/0
کل		336	0/100

-گیاه خاکشیر ((Descurainia sophia L.

طبق جدول 10  مشخص شد، 144 نفر از گیاه خاکشیر متعلق بهBrassicaceae  هیچ گونه استفاده ای ندارند. از طرفی نشان داده شد بیشترین مصرف گیاه خاکشیر به ترتیب فراوانی مربوط به درمان بیماریهای روده و معده (92 نفر)، گرمازدگی (85 نفر)، کاهش تهوع (7 نفر)، کاهش وزن (7 نفر) می باشد.

 

جدول 10-خاکشیر، میزان و هدف از مصرف آن
		فراوانی	درصد	درصد واقعی	درصد تجمعی
داده های مورد بررسی	عدم استفاده	144	9/42	0/43	0/43
	گرما زدگی	85	3/25	4/25	4/68
	بیماره روده و معده	92	4/27	5/27	8/95
	تهوع	7	1/2	1/2	9/97
	کاهش وزن	7	1/2	1/2	0/100
	کل	335	7/99	0/100
	داده های مفقود	1	3/0
کل		336	0/100

 

-گیاه بابونه (.Maticaria chamomilla L)

در جدول 11 در خصوص میزان مصرف و هدف از مصرف نشان داده شد 285 نفر از گیاه بابونه از تیرهAsteraceae   ا استفاده نمی کنند. همچنین

 

نشان داده شد بیشترین میزان مصرف گیاه بابونه به ترتیب مربوط به پوست و مو، میگرن، بیماری زنان و معده با فراوانی 24، 12، 7 و7 بوده است.

 

 

 

 

جدول 11- بابونه، میزان و هدف از مصرف آن
		فراوانی	درصد	درصد واقعی	درصد تجمعی
داده های مورد بررسی	عدم استفاده	285	8/84	1/85	1/85
	بیماری زنان	7	1/2	1/2	9/96
	پوست و مو	24	1/7	2/7	0/94
	معده درد	7	1/2	1/2	1/96
	میگرن	12	6/3	6/3	0/100
	کل	335	7/99	0/100
	داده های مفقود	1	3/0
کل		336	0/100

 

 

-گیاه آویشن L.)  (Thymus vulgaris

نتایج جدول 12 نشان داد، در این مطالعه 171 نفر از گیاه آویشن از خانوادهLamiaceae  استفاده نکرده اند. در این یافته ها مشخص شد 96 نفر( 6/28 درصد) از افراد از این گیاه برای سرماخوردگی، 26 نفر (7/7 درصد) از افراد برای بیماری کبد و روده، 30 نفر ( 9/8 درصد) از افراد برای تسکین درد، 2 نفر ( 6/0 درصد) از افراد برای تقویت حافظه، 5 نفر (5/1 درصد) از افراد برای عفونت، 5 نفر (5/1 درصد) از افراد برای تب استفاده می کنند.

 

 

 

 

 

 

 

جدول12-گیاه آویشن، میزان و هدف از مصرف آن
		فراوانی	درصد	درصد واقعی	درصد تجمعی
داده های مورد بررسی	عدم استفاده	171	9/50	0/51	0/51
	سرماخوردگی	96	6/28	7/28	4/79
	بیماری کبد و روده	26	7/7	8/7	2/87
	تسکین درد	30	9/8	0/9	1/96
	تقویت حافظه	2	6/0	6/0	7/96
	عفونت	5	5/1	5/1	2/98
	تب	5	5/1	5/1	0/100
	کل	335	7/99	0/100
	داده های مفقود	1	3/0
کل		336	0/100

-گیاه رازیانه (Foeniculum vulgare Miller)

طبق یافته های جدول 13 مشخص شد، 261 نفر از گیاه رازیانه از خانواده  Apiaceaeاستفاده نمی کنند. یافته ها نشان میدهد تنظیم هورمونهای زنانه به عنوان پر مصرفترین گیاه و پس از آن ازدیاد شیر، گوارش، رقیق کردن خون، عناوین بعدی را به عنوان پرمصرفترین گیاهان به ترتیب با فراوانی  32، 29، 10، 2 به خود اختصاص داده اند.

 

 

 

 

جدول 13-رازیانه، میزان و هدف از مصرف آن
		فراوانی	درصد	درصد واقعی	درصد تجمعی
داده های مورد بررسی	عدم استفاده	261	7/77	1/78	1/78
	ازدیاد شیر	29	6/8	7/8	8/86
	رقیق کردن خون	2	6/0	6/0	4/87
	تنظیم هورمونهای زنان	32	5/9	6/9	0/97
	گوارش	10	0/3	0/3	0/100
	کل	334	4/99	0/100
	داده های مفقود	2	6/0
کل		336	0/100

-گیاه رزماری (Rosmarinus officinalis. L.)

طبق یافته های جدول 14 مشخص شد، 261 نفر از گیاه رزماری از خانواده Lamiaceae استفاده نمی کنند. یافته ها نشان میدهد6/8 درصد برای ازدیاد شیر، 6/0 درصد برای رقیق کردن خون، 5/9 درصد برای تنظیم هورمون های زنانهو 3 درصد برای گوارش از گیاه رزماری استفاده کرده اند.

 

 

 

 

 

جدول 14-گیاه رزماری، میزان و هدف از مصرف آن
		فراوانی	درصد	درصد واقعی	درصد تجمعی
داده های مورد بررسی	عدم استفاده	261	7/77	1/78	1/78
	ازدیاد شیر	29	6/8	7/8	8/86
	رقیق کردن خون	2	6/0	6/0	4/87
	تنظیم هورمونهای زنان	32	5/9	6/9	0/97
	گوارش	10	0/3	0/3	0/100
	کل	334	4/99	0/100
	داده های مفقود	2	6/0
کل		336	0/100

 

-گیاه اسطوخودوس (Lavandula angustifolia Mill)

نتایج جدول 15 نشان داد 272 نفر از افراد از گیاه اسطوخودوس از خانواده Lamiaceae استفاده نمی کنند. بررسی ها نشان داد 7/5 درصد از افراد از این گیاه برای سردرد و 1/13 در صد از افراد از این گیاه برای اضطراب استفاده می کنند.

جدول15-گیاه اسطوخودوس، میزان و هدف از مصرف آن
		فراوانی	درصد	درصد واقعی	درصد تجمعی
داده های مورد بررسی	عدم استفاده	272	0/81	2/81	2/81
	سر درد	19	7/5	7/5	6/86
	ضد اضطراب	44	1/13	1/13	0/100
	کل	335	7/99	0/100
	داده های مفقود	1	3/0
کل		336	0/100

-گیاه گل محمدی (Rosa damascena L.)

در پاسخ به میزان مصرف و هدف از مصرف گیاه گل محمدی از خانواده Rosaceae، پاسخ مصرف کنندگان به شرح جدول  16 ارائه شد ک نشان می دهد آرامبخش با فراوانی 57 (0/17 درصد)  به عنوان بیشترین مصرف و بعد از آن به ترتیب اعصاب با فراوانی 27 (0/8 درصد)، یبوست با فراوانی 25 (4/7 درصد) عناوین بعدی را به عنوان پر مصرف ترین به خود اختصاص دادند.

 

 

جدول 16- گیاه گل محمدی، میزان و هدف از مصرف آن
		فراوانی	درصد	درصد واقعی	درصد تجمعی
داده های مورد بررسی	عدم استفاده	225	0/67	4/67	4/67
	اعصاب	27	0/8	1/8	4/75
	آرامبخش	57	0/17	1/17	5/92
	یبوست	25	4/7	5/7	0/100
	کل	334	4/99	0/100
	داده های مفقود	2	6/0
کل		336	0/100

-گیاه کاسنی (.(Cichorium intybus L

در بررسی میزان مصرف و هدف مصرف گیاه کاسنی از تیره Asteraceae مشخص شد، 199 نفر از این گیاه استفاده ننموده، 13 نفر برای آرامبخش، 76 نفر برای خنکی بدن، 41 نفر برای بیماری کبد، 4 نفر برای حساسیتهای پوستی و 2 نفر برای زردی از گیاه کاسنی استفاده می کنند.

جدول17-گیاه کاسنی، میزان و هدف از مصرف آن
		فراوانی	درصد	درصد واقعی	درصد تجمعی
داده های مورد بررسی	عدم استفاده	199	2/59	4/59	4/59
	آرامبخش	13	9/3	9/3	3/63
	خنکی بدن	76	6/22	7/22	0/86
	بیماری کبد	41	2/12	2/12	2/98
	حساسیتهای پوستی	4	2/1	2/1	4/99
	زردی	2	6/0	6/0	0/100
	کل	335	7/99	0/100
	داده های مفقود	1	3/0
کل		336	0/100

-گیاه نعناع (L. Mentha piperita)

نتایج جدول 18  در مورد بررسی میزان مصرف گیاه نعناع از تیره Lamiaceae و هدف از مصرف این گیاه نشان داد، 122 نفر از این گیاه استفاده نکرده اند. در این بین 72 نفر (4/21 درصد) برای نفخ، 63 نفر (8/18 درصد) برای دل درد، 68 نفر (2/20 درصد) برای بیماری روده ومعده، 10 نفر (0/3 درصد) برای آرامبخش، این گیاه را مورد استفاده قرار می دهند.

جدول 18-گیاه نعناع، میزان و هدف از مصرف آن
		فراوانی	درصد	درصد واقعی	درصد تجمعی
داده های مورد بررسی	عدم استفاده	122	3/36	4/36	4/36
	نفخ	72	4/21	5/21	9/57
	دل درد	63	8/18	8/18	7/76
	بیماری روده و معده	68	2/20	3/20	0/97
	آرامبخش	10	0/3	0/3	0/100
	کل	335	7/99	0/100
	داده های مفقود	1	3/0
کل		33	0/100

 

-سایر انواع گیاهان دارویی

جدول19- سایر انواع گیاهان داروییی، میزان و هدف از مصرف آن
		فراوانی	درصد	درصد واقعی	درصد تجمعی
داده های مورد بررسی	00/1	335	7/99	0/100	0/100
	داده های مفقود	1	3/0
کل		336	0/100

- بیماری­ها (هدف از مصرف)

نتایج حاصل از بررسی مصرف گیاهان دارویی در برخی بیماریهای مورد بررسی نشانگر معناداری اعتقاد به میزان مصرف در بین شهروندان کاشانی است. در جدول 20  نتایج حاصل از کاربرد آزمون تی ارائه گردیده است. سطح معناداری آزمون به مقدار کمتر از 05/0 در همه موارد نشانگر معناداری مصرف گیاهان دارویی در بین گروه مورد مطالعه بوده است.

 

 

جدول 20- نتایج حاصل از کاربرد آزمون تیمعناداری اعتقاد به میزان مصرف گیاهان دارویی
	حد متوسط 3
	آمار تی	درجه آزادی	سطح معناداری	میانگین تفاوت	معناداری در سطح 95 درصد اطمینان
					حد پایین	حد بالا
بیماری های گوارشی	-342/10	282	000/0	-75265/0	-8959/0	-6094/0
بیماریهای اعصاب، آرامبخش، ضد اضطراب	-907/4	278	000/0	-36918/0	-5173/0	-2211/0
سرماخوردگی و بیماریهای ریوی	-264/7	269	000/0	-52222/0	-6638/0	-3807/0
پوست و مو و زیبایی	137/3	246	002/0	27935/0	1040/0	4547/0
فشارخون	277/7	231	000/0	64655/0	4715/0	8216/0
قند و چربی خون	655/5	234	000/0	53191/0	3466/0	7172/0
بیماریهای کلیه	683/8	226	000/0	78414/0	6062/0	9621/0
بیماریهای کبدی	980/8	226	000/0	80617/0	6293/0	9831/0
بیماریهای زنان	368/6	231	000/0	61207/0	4227/0	8014/0

 

در توضیح یافته های تکمیلی با توجه به حدود بالا و پایین اطمینان در سطح 95% می توان چنین عنوان نمود که میزان مصرف گیاهان داورویی در موارد پوست و مو و زیبایی، فشارخون، قند و چربی خون، بیماریهای کلیه، بیماریهای زنان و بیماریهای کبدی در بین شهروندان کاشانی بیش از حد متوسط بوده است.

بحث و نتیجه­گیری

بر اساس یافته­های اسنباطی می­توان دریافت رسانه­ها و تبلیغات تاثیری در تمایل به مصرف گیاهان دارویی در بین شهروندان کاشانی نداشته است که با نتایج جوانبخت و اسمعیلی (1393) که 11 درصد تبلیغات را در انتخاب گیاهان دارویی توسط مردم تبریز موثر می­دانستند مغایرت دارد. این امر کمبود و مناسب نبودن تبلیغات در کاربرد گیاهان دارویی در شهر کاشان نشان می­دهد. لذا می توان با معرفی انواع مختلفی از گیاهان دارویی و اثرات درمانی آن ها، از طر یق تبلیغات در صدا و سیما و همچنین نشریاتی که در این ارتباط هستند، آگاهی افراد را بالا برده و آن ها را نسبت به مصرف گیاهان دارویی تشویق کرد.

همچنین در بررسی اعتقاد و اعتماد شهروندان کاشانی ، این دو شاخص کمتر از حد متوسط بر مصرف گیاهان دارویی اثر گذار بوده است. لیکن نتایج گلشادی و همکاران (1381 ) نشان دهنده اعتقاد خوب مردم شهر اصفهان نسبت به داروهای گیاهی بود. نکته حائز اهمیت عدم معنی­داری گویه وجود عوارض در  مصرف همزمان گیاهان دارویی با داروهای شیمیایی است . شایان ذکر است که با وجود خواص بالقوه زیادی که برای مصرف داروهای گیاهی ذکر شده است، احتمال ایجاد عوارض و صدمات جدی در فرد مصرف کننده وجود دارد. لذا با توجه به اعتماد و اعتقاد زیاد به گیاهان دارویی توسط مردم کاشان، به نظر می رسد اطلاع رسانی هرچه بیشتر در مورد عوارض و تداخلات احتمالی این شیوه درمانی از موارد ضروری است..

یافته­های حاصل از رضایتمندی شهروندان در مصرف گیاهان دارویی حاکی از آن بود که عدم کاهش ابتلا به بیماری در بین افراد در اثر مصرف گیاهان دارویی نقشی در رضایت افراد نداشته است. از سوی دیگر یافته­های حاصل از شناخت گیاهان دارویی بیانگر آن بود که شهروندان کاشانی در زمینه گیاهان دارویی و اثرات درمانی آنها مطالعه نسبتا زیادی داشته و تمام گیاهان دارویی مورد نیاز خود را می­شناسند. بنابراین می­توان دریافت علی­رغم شناخت و مطالعه اما هنوز اثرات پیشگیرانه گیاهان دارویی در ابتلا به بیماری­های مختلف در بین مردم کاشان جایگاه مناسب و شناخته شده­ای ندارد. این امر نتیجه ضعف تیلبغات در شهر کاشان در زمینه گیاهان دارویی است که به درستی در یافته­های استنباطی به تایید رسید. بنابراین علاوه بر رساه­های گروهی، شرکت­ها و مراکز ساخت داروهای گیاهی می­بایست با چاپ کتب آموزشی، برکزاری دوره­های آموزشی، برگزاری همایش­ها، تابلوهای اطلاع رسانی در سطح شهر، طراحی سایت و وبلاگ به افزایش آگاهی مردم در زمینه مصرف گیاهان دارویی در پیشگیری از ابتلا به بیکاری­ها یاری رسانند. کوشکی و همکاران (1302)، هم در مطالعه خود بیشترین علّت عدم استفاده را آگاهی نداشتن از گیاهان دارویی مناسب برای درمان سنگ کلیه ذکر کردند. که این می تواند نشان دهنده اطّلاع رسانی ضعیف به مردم در خصوص گیاهان دارویی در درمان بیماری ها و یا حتّی انجام مطالعات محدود بر روی گیاهان دارویی در کشور ما و در نتیجه در دست نداشتن اطّلاعات کافی درباره گیاهان دارویی باشد.

یافته­های حاصل از سنجش شاخص هزینه و خرید گیاهان دارویی در بین مردم نشان دهنده معنی­داری این شاخص در مصرف گیاهان دارویی بود؛ لیکن شهروندان کاشانی مدعی بودند که از یک سو قیمت گیاهان دارویی نسبت به کیفیت آنها مناسب نیست  و از سوی دیگر سلامت و کیفیت محصولات عطاری ها قابل اطمینان نیست. یکی از عوامل موفقیت فروش گیاهان دارویی در بازار وجود یک سیستم توزیع  و فروش کارا هست. وجود چنین سیستمی علاوه بر اینکه نگرش مثبت به محصول را در مشتریان ایجاد می­کند؛ می­تواند در کسبمشتریان جدید و کاهش قیمت کمک کند. کوتاهی فاصله زمانی میان تولید و مصرف یک عاملی مهم در حفظ کیفیت گیاهان دارویی است. به این دلیل که فاصله زمانی زیاد میان تولید و مصرف، خواص گیاهان دارویی را کاسته و حتی در مواردی از بین می­برد. همچنین سیستم عرضه گیاهان دارویی در فرهنگ سازی مصرف آنها اهمیت دارد. عرضه نامناسب و غیر بهداشتی می­تواند بر نگرش مصرف کننده نسبت به گیاهان دارویی تاثیر منفی گذاشته و به اطمینان آن­ها صدمه بزند ( امیری عقدایی و زارع زردیینی، 1393). از آنحا که  شهروندان کاشانی اذعان داشتند که به گیاهان دارویی جمع آوری شده از عرصه های طبیعی بیشتر از نوع کشت شده آنها اعتماد دارند؛ لیکن به دلیل حفظ عرصه­های طبیعی و جلوگیری از انقراض گیاهان می­بایست تدابیری جهت کشت گیاهان دارویی اندیشید که از نظر کیفیت با محصول طبیعی بزابری کند که این امر بررسی بوم شناسی جامع گیاهان دارویی و اقتصادی مهم را می­طلبد.

یافته­های حاصل از بررسی برخی گیاهان مهم و پر مصرف در کاشان نشان داد که به ترتیب گیاه نعناع با 6/63 درصد، خاکشیر با 57 درصد، گل گاو زبان با 4/58 درصد و آویشن با 49 درصد بیشترین درصد را به خود اختصاص دادند که حیدری­فر و همکاران (1392)، در شهر قم نعناع و خاکشیر و اکبری و همکاران (1388)، در بررسی گیاهان دارویی مورد استفاده در سالمندان ساکن شهرکرد آویشن، گل گاو زبان، خاکشیر. قوام و همکاران (1394) در مطالعه  دانش بومی و سنتی کاربرد گیاهان دارویی در شهرستان نایین بیشترین گیاهان مورد استفاده به ترتیب خاکشیر ،گل گاوزبان و بابونه و نیز قوام و سلیمانی نژاد (1396)، در بررسی عطاری­های اصفهان گل گاوزبان، زنجبیل، سنبل الطیب و بومادران را به عنوان پرکابردترین و بیشترین گیاهان مورد تقاضا معرفی کردند.

نتایج نشان داد که مردم کاشان نعناع را به منظور درمان نفخ، بیماری­های روده و معده و نیز دل درد به طور سنتی استفاده می­کنند. جنس نعناع به عنوان تنها منبع مهم­ترین و اقتصادی­ترین اسانس منتولی جهان به­شمار می­­رود (چاکرابورتی و چاتوپادیای^[3]، 2008). نعناع مقوی معده، دارای خاصیت بادشکن، ضد تشنج، نیروبخش، کاهش دهنده تراوش­های معده، تسکین دهنده زخم معده و سوزش آن است (آرنولد^[4]، 1997). در حال حاضر 150 هکتار از اراضی این شهرستان کاشان زیر کشت محصول نعناع است و کاشان رتبه نخست کشت نعناع در کشور را به خود اختصاص داده است.

گیاه خاکشیر بر اساس نظر مردم کاشان عمدتا به ترتیب برای بیماریهای روده و معده ، گرمازدگی، کاهش تهوع و کاهش وزن استفاده می­شد. .حکمای طب سنتی ایران معتقدند که خاکشیر برای تقویت معده و هاضمه و برای کاهش حدت سرخجه، سرخک، آبله و مخملک مفید است( میرحیدر، 1375).جوشانده آن جهت رفع اسهال های ساده، اخلاط خونی، رفع ترشحات زنانگی به­کار می­رود (زرگری، 1375).

همچنین مردم کاشان بیشترین کاربرد سنتی گل گاوزبان را به ترتیب برای اعصاب و وران، کاهش استرس، مسکن، درمان سرماخوردگی و کاهش نفس تنگی عنوان کردند.  در طب سنتی ایران گل های گل گاوزبان توسط مردم جهت رفع عوارض زکام، سرماخوردگی، افزایش دهنده فشار خون، آرام بخش و معرق مورد استفاده قرار می گرفت، از این جهت آن را باید یک گیاه دارویی اصیل ایرانی دانست (امین، 1376).

یافته­ها حاکی از آن بود که آویشن توسط ساکنین کاشان به ترتیب برای سرماخوردگی، بیماری کبد و روده، تسکین درد، تقویت حافظه، عفونت و تب استفاده می­گردد. در احادیث اسلامی از آویشن به نیکی یاد شده و برای آن خواص و امتیازات مختلفی را بر شمرده­­اند. از جمله امام صادق علیه‏السلام می فرماید: أربَعَةُ أشیاءَ تَجلُو البَصَرَ ویَنفَعنَ ولا یَضرُرنَ ، فَسُئِلَ عَنهُنَّ ، فَقالَ : السَّعتَرُ وَالمِلحُ إذَا اجتَمَعا ، وَالنّانَخواهُ وَالجَوزُ إذَا اجتَمَعنَ . فَقیلَ لَهُ : و لِما تَصلُحُ هذِهِ الأَربَعَةُ إذَا اجتَمَعنَ؟  فَقالَ : النّانخواهُ وَالجَوزُ یُحرِقانِ البَواسیرَ ، ویَطرُدانِ الرّیحَ ، ویُحَسِّنانِ اللَّونَ... ؛ چهار چیز است که دیده را جلا می­دهد و سود دارد و زیانی نمی­آورد. درباره آنها از امام پرسیدند، فرمود: آویشن و نمک، وقتی با هم باشند و نانخواه و گردو، وقتی با هم باشند. همچنین فرمودند: آویشن و نمک که چون در بر هم قرار گیرند بادها را از دل برون می­­رانند، انسداد را می­گشایند، بلغم را می­سوزانند، آب را در بدن به جریان درآورند، بوی دهان را خوش می­سازند، معده را نرمی می­دهند، بوهای بد را از دهان ببرند و....( مکارم الأخلاق ، جلد 1 ، صفحه 416). آویشن (به صورت تازه یا خشک) در طب سنتی به عنوان آرام­بخش، محرک جنسی و خلط­آور که به شکل تنتور یا دم­کرده مصرف می شود و همچنین در استخر شنا (حمام­ها) برای کمک به مشکلات رماتیسمی و پوستی کوفتگی، پیچش یک مفصل همراه با پارگی جزیی بعضی از رباط­های آن استفاده می­شود (لانگ و فوستر[5]، 1996). از تیمول در ترکیبات ضدقارچی برای آلودگی­های قارچی پوست و فرمولاسیون­های دندانی (لانگ و فوستر، 1996) و به علت دارا بودن اثر ضدعفونی­کننده، می تواند در بیماری­های روده و یا ضدعفونی کردن آن در مسمومیت­های خودبه خود ناشی از عفونت روده، دیسانتری و وبا (به عنوان پیشگیری) اثر مفید ظاهر کند ولی مصرف آن از این لحاظ کمتر معمول است. در عوض از آن به علت دارا بودن اثر ضدکرم برای رفع کرم­های تریکوسفال، کرم کدو، کرمک و آنکیلوستوم (به صورت تنقیه) استفاده به عمل می­آید (مومنی و شاهرخی، 1370)

نتایج نشان داد مردم کاشان با اهداف مختلفی از گیاهان دارویی استفاده می­کنند لیکن مصرف با هدف پوست و مو و زیبایی، فشارخون، قند و چربی خون، بیماریهای کلیه، بیماریهای زنان و بیماریهای کبدی بیش از حد متوسط بود که در مطالعه اکبری و همکاران (1388)، در شهرکرد هم بیماری  فشارخون یکی از دلایل مصرف گیاهان دارویی بود.

تنوع گیاهان دارویی در کشور ایران و بویژه وجود پوشش گیاهی غنی و متنوع در کاشان و همچنین تمایل، اعتقاد، اعتماد، شناخت، رضایت و صرف هزینه برای خرید گیاهان دارویی توسط مردم این شهر، اهمیت گیاهان دارویی و گرایش مردم به درمان با طب سنتی را بیش از پیش به اثبات می­رساند. از اینرو از یک سو ضعف تبلیغات در زمینه نوع کاربرد، شیو­های مصرف و همچنین روش­های بهره­برداری بهینه از ذخایر طبیعت و اهلی سازی و فراهم آوردن شرایط کشت برای برخی گیاهان مورد تقاضای فراوان و از سوی دیگر نیز نظارت بر عملکرد و کیفیت محصولات عطاری­ها و راه اندازی شرکت­ها و صنایع فرآوری و بسته بندی  گیاهان و محصولات دارویی آنها مطابق با استانداردهای جهانی مهم­ترین گام در جهت استفاده از این شیوه مهم مراقبتی و درمانی خواهد بود (قوام و کیانی سلمی، 1395).

 

References:

1. Sahar Azari؛ Somayeh Naghizadeh؛ Shahla hemmatzadeh؛ Omolbanin Abbasnezhad (2015).Reasons of using Herbal Medicines by Pregnant Women Referred to Tabriz Health Centers in 2013. IJOGI, Vol. 18, No. 150, pp. 1-7, Jun 2015. In Persian

2. Eslam Panah, Saeed. Farid Fathi Azad & Mohammad Jadari. 1383. An overview of the history of herbal medicine. Abstract of the articles of the 2nd National Conference of Iran'smedical Plants. Forestry and Rangeland Research Institute. In Persian

3. Akbari N, Parvin N, Sereshti M, Safdari F. Study about different types of medicinal plants used by elderly people in Shahrekord city, Iran, 2009. J Shahrekord Univ Med Sci. 2011; 12 (4) :26-32. In Persian

4. Amin.Gh .1997.Traditional herbs of Iran. Publications Research Deputy of Ministry of Health and Medical Education. 230 pages. In Persian

5. Hossein zare Zardeini؛ Seyed Fathollah Amiri Aghdaie (2018)Investigating effective factors on improvement and development of medicinal Pants in Iran (case study Isfahan city). Quarterly Journal of New Marketing Research, 4 (1): 214-195. In Persian

6. Amerneqhad, H. 2010. Prevalence of consumer preferences for medicinal plants in Sari. National Conference on Medicinal Plants. Sari University of Agricultural Sciences and Natural Resources. In Persian

7. Bakhtiari, Z. 2010. Attitude of patients about herbs in Isfahan, Journal of Herbal Drugs, 1: 47-50. In Persian

8. Haidarzadeh, S., Mohammadi, H., Shah Nooshi, N. & Karbasi A (2017). A Survey on the Effective Factors on the Level of Consumption of Medicinal Products. Journal of Agricultural Economics, 10 (2): 49-68. In Persian

9. Jafari, A. (2004) History of the use of medicinal herbs. Abstract of the articles of the 2nd Conference of Iranian Referee Plants. Forestry and Rangeland Research Institute. In Persian

10. Radjhan, Mohammad Sadiq (2003). Herbal medicine and treatment. Alavi Publications .311 pages

11. Zargari A. Medicinal Plants, Vol. 1, Tehran University Press. In Persian

12. Sajedipoor A.A. & Mashayekhi .S( 2015). Investigation on supply and demand in medicinal plants market (Case study: Hamedan, Markazi and Lorestan provinces). Iranian Journal of Medicinal and Aromatic Plants, Vol. 31, No. 4, 2015. In Persian

13. Seresthi M., Azari P., Rafiyan M. And good. 1385 The attitude of women referring to health centers in Shahrekord regarding herbal medicines. Summaries of articles of regional conference of Medicinal, spice and aromatic herbs, Islamic Azad University of Shahrekord Branch. In Persian

14. Qawam, M., Jeihoni Nayini, h. & Kiani Selmi, p. (2016). Indigenous and Traditional Knowledge of the Use of Medicinal Plants in Nayin County. Journal of Native Iranian Studies. 2 (4): 179-204. In Persian

15. Qavam, M. And Soleimani Nejad, Z. (2018). Study on the amount of herbs used in rangeland ecosystems and determine the professional characteristics of suppliers of these plants in Isfahan. Journal of the Human and the Environment. In Persian

16. Qavam, M. And Abdollah Pour, Z. 1395. Identification of Aloe vera (L.) Burm.f. Medicinal herb and its application in traditional medicine. Journal of Traditional Medicine of Islam and Iran. 7 (4): 489-497. In Persian

17. Qavam, M. Kiani Sulmi, p. (2017). Analysis of the Effects of Socioeconomic Indicators on the Consumption of Medicinal Plants (Case Study: Kashan City). Applied Application of Kashan University. In Persian

18. Kashfi Bonab A.R. (2011) Relative economic advantage of the cultivation and trade of medicinal plants in Iran and its value in global markets. Commercial Reviews, (44) 8: 87-67. In Persian

19. Mir Heydar H  (1997).Plant Breeding, Plant Use in the Prevention and Treatment of Diseases, Volume 3, Office of the Publishing of Islamic Culture. In Persian

20. Momeni.T.K & Shahrokhi.N (1992). Plant essential oils and their therapeutic effects. Tehran University Press. In Persian

21. Ameri, F., Wahhabi, M. And Saifi Tizabi, S.M. (2016). Study and analysis of the relation of consumption of medicinal plants with different climates in Iran. Journal of Traditional Medicine of Islam and Iran, 6 (2): 186-179. In Persian

22. Ashayeri, N., Abbasian, A. , Janbakhsh, S., Shibani S. , Speculators, f. And enamel b .(2013). The most common medicinal herbs purchased from Attars in Tehran in 2008. Iranian Journal of Traditional Medicine of Islam and Iran, Third Year, No. 4, 481-477. In Persian

23. Makoye, Ehsan. 1367. Familiarity with Medicinal Plants (Recognition, Preparation and Consumption). Publishing the day. 120 pages. In Persian

24. Majnoun Hosseini, Naser &saeed twelve emami. (2008). Farming and production of some medical and medicinal plants. Tehran University Press. 300 pages. In Persian

25. Matin, Abolqasem (2005). Variety of role of medicinal herbs in medicine. Abstract of the articles of the 2nd Conference of Iranian Referee Plants. Forestry and Rangeland Research Institute. In Persian

26. Arnold ML (1997) Natural Hybridization and Evolution, Oxford University Press, New York. 2: 251-255.

27. Chakraborty, A. and Chattopadhyay, S. 2008. Stimulation of menthol production in Mentha piperita cell culture. In vitro cellular and developmental biology-plant 44: 518-524

28. Leung, A.Y. and Foster, S. 1996. Encyclopedia of common natural ingredients: used in food,drugs, and cosmetics. A Wiley Interscience Publication - John Wiley & Sons, Inc. p.649.

29. Ostermann T., Seydak-Doht E., Matthiessen P.F. 2009. Attitudes Towards Remedies of Complementary Medicine of Pharmacy Customers and Pharmacists. European Journal of Integrative Medicine, 1(4): 251-252.

30. Sen S., Chakraborty R., De B. 2011. Challenges and Opportunities in the Advancement of Herbal Medicine: India’s position and Role in a Global Context, Journal of Herbal Medicine, 1(3 –4): 67-75.

 

---

[1] - استادیار، دکترای مرتع‌داری، گروه مرتع و آبخیزداری، دانشکدۀ منابع طبیعی و علوم زمین، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران. [e-mail].i

[2] - استادیار، دکترای اکوتوریسم، گروه اکوتوریسم، دانشکدۀ منابع طبیعی و علوم زمین، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران.

[3] - Chakraborty and Chattopadhyay

[4] -Arnold

[5] . Leung and Foster

مراجع

 

 

References:

1. Sahar Azari؛ Somayeh Naghizadeh؛ Shahla hemmatzadeh؛ Omolbanin Abbasnezhad (2015).Reasons of using Herbal Medicines by Pregnant Women Referred to Tabriz Health Centers in 2013. IJOGI, Vol. 18, No. 150, pp. 1-7, Jun 2015. In Persian

2. Eslam Panah, Saeed. Farid Fathi Azad & Mohammad Jadari. 1383. An overview of the history of herbal medicine. Abstract of the articles of the 2nd National Conference of Iran'smedical Plants. Forestry and Rangeland Research Institute. In Persian

3. Akbari N, Parvin N, Sereshti M, Safdari F. Study about different types of medicinal plants used by elderly people in Shahrekord city, Iran, 2009. J Shahrekord Univ Med Sci. 2011; 12 (4) :26-32. In Persian

4. Amin.Gh .1997.Traditional herbs of Iran. Publications Research Deputy of Ministry of Health and Medical Education. 230 pages. In Persian

5. Hossein zare Zardeini؛ Seyed Fathollah Amiri Aghdaie (2018)Investigating effective factors on improvement and development of medicinal Pants in Iran (case study Isfahan city). Quarterly Journal of New Marketing Research, 4 (1): 214-195. In Persian

6. Amerneqhad, H. 2010. Prevalence of consumer preferences for medicinal plants in Sari. National Conference on Medicinal Plants. Sari University of Agricultural Sciences and Natural Resources. In Persian

7. Bakhtiari, Z. 2010. Attitude of patients about herbs in Isfahan, Journal of Herbal Drugs, 1: 47-50. In Persian

8. Haidarzadeh, S., Mohammadi, H., Shah Nooshi, N. & Karbasi A (2017). A Survey on the Effective Factors on the Level of Consumption of Medicinal Products. Journal of Agricultural Economics, 10 (2): 49-68. In Persian

9. Jafari, A. (2004) History of the use of medicinal herbs. Abstract of the articles of the 2nd Conference of Iranian Referee Plants. Forestry and Rangeland Research Institute. In Persian

10. Radjhan, Mohammad Sadiq (2003). Herbal medicine and treatment. Alavi Publications .311 pages

11. Zargari A. Medicinal Plants, Vol. 1, Tehran University Press. In Persian

12. Sajedipoor A.A. & Mashayekhi .S( 2015). Investigation on supply and demand in medicinal plants market (Case study: Hamedan, Markazi and Lorestan provinces). Iranian Journal of Medicinal and Aromatic Plants, Vol. 31, No. 4, 2015. In Persian

13. Seresthi M., Azari P., Rafiyan M. And good. 1385 The attitude of women referring to health centers in Shahrekord regarding herbal medicines. Summaries of articles of regional conference of Medicinal, spice and aromatic herbs, Islamic Azad University of Shahrekord Branch. In Persian

14. Qawam, M., Jeihoni Nayini, h. & Kiani Selmi, p. (2016). Indigenous and Traditional Knowledge of the Use of Medicinal Plants in Nayin County. Journal of Native Iranian Studies. 2 (4): 179-204. In Persian

15. Qavam, M. And Soleimani Nejad, Z. (2018). Study on the amount of herbs used in rangeland ecosystems and determine the professional characteristics of suppliers of these plants in Isfahan. Journal of the Human and the Environment. In Persian

16. Qavam, M. And Abdollah Pour, Z. 1395. Identification of Aloe vera (L.) Burm.f. Medicinal herb and its application in traditional medicine. Journal of Traditional Medicine of Islam and Iran. 7 (4): 489-497. In Persian

17. Qavam, M. Kiani Sulmi, p. (2017). Analysis of the Effects of Socioeconomic Indicators on the Consumption of Medicinal Plants (Case Study: Kashan City). Applied Application of Kashan University. In Persian

18. Kashfi Bonab A.R. (2011) Relative economic advantage of the cultivation and trade of medicinal plants in Iran and its value in global markets. Commercial Reviews, (44) 8: 87-67. In Persian

19. Mir Heydar H  (1997).Plant Breeding, Plant Use in the Prevention and Treatment of Diseases, Volume 3, Office of the Publishing of Islamic Culture. In Persian

20. Momeni.T.K & Shahrokhi.N (1992). Plant essential oils and their therapeutic effects. Tehran University Press. In Persian

21. Ameri, F., Wahhabi, M. And Saifi Tizabi, S.M. (2016). Study and analysis of the relation of consumption of medicinal plants with different climates in Iran. Journal of Traditional Medicine of Islam and Iran, 6 (2): 186-179. In Persian

22. Ashayeri, N., Abbasian, A. , Janbakhsh, S., Shibani S. , Speculators, f. And enamel b .(2013). The most common medicinal herbs purchased from Attars in Tehran in 2008. Iranian Journal of Traditional Medicine of Islam and Iran, Third Year, No. 4, 481-477. In Persian

23. Makoye, Ehsan. 1367. Familiarity with Medicinal Plants (Recognition, Preparation and Consumption). Publishing the day. 120 pages. In Persian

24. Majnoun Hosseini, Naser &saeed twelve emami. (2008). Farming and production of some medical and medicinal plants. Tehran University Press. 300 pages. In Persian

25. Matin, Abolqasem (2005). Variety of role of medicinal herbs in medicine. Abstract of the articles of the 2nd Conference of Iranian Referee Plants. Forestry and Rangeland Research Institute. In Persian

26. Arnold ML (1997) Natural Hybridization and Evolution, Oxford University Press, New York. 2: 251-255.

27. Chakraborty, A. and Chattopadhyay, S. 2008. Stimulation of menthol production in Mentha piperita cell culture. In vitro cellular and developmental biology-plant 44: 518-524

28. Leung, A.Y. and Foster, S. 1996. Encyclopedia of common natural ingredients: used in food,drugs, and cosmetics. A Wiley Interscience Publication - John Wiley & Sons, Inc. p.649.

29. Ostermann T., Seydak-Doht E., Matthiessen P.F. 2009. Attitudes Towards Remedies of Complementary Medicine of Pharmacy Customers and Pharmacists. European Journal of Integrative Medicine, 1(4): 251-252.

30. Sen S., Chakraborty R., De B. 2011. Challenges and Opportunities in the Advancement of Herbal Medicine: India’s position and Role in a Global Context, Journal of Herbal Medicine, 1(3 –4): 67-75.