تعیین برخی صفات مؤثر بر عملکرد سویا در سطوح مختلف تنش شوری در شرایط گلخانه‌ای

عابدی, زهرا; نجفی زرینی, حمید; عمادی, مصطفی; باقری, نادعلی

همایش سردبیران نشریات علمی دانشگاه آزاد اسلامی

سامانه یکپارچه نشریات علمی دانشگاه آزاد اسلامی

تعداد نشریات	418
تعداد شماره‌ها	9,997
تعداد مقالات	83,560
تعداد مشاهده مقاله	77,801,377
تعداد دریافت فایل اصل مقاله	54,843,984

تعیین برخی صفات مؤثر بر عملکرد سویا در سطوح مختلف تنش شوری در شرایط گلخانه‌ای

دوفصلنامه ی علوم به زراعی گیاهی

مقاله 7، دوره 8، شماره 2، بهمن 1397، صفحه 157-169 اصل مقاله (745.45 K)

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

زهرا عابدی^* ¹؛ حمید نجفی زرینی²؛ مصطفی عمادی³؛ نادعلی باقری²

¹1- دانشجوی دوره دکتری اصلاح نباتات، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، ساری، ایران

²2- استادیار، گروه اصلاح نباتات، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، ساری، ایران

³3- استادیار، گروه خاکشناسی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، ساری، ایران

چکیده

تنش شوری از عوامل محدود کننده رشد در تولیدات کشاورزی است. به منظور تعیین مؤثرترین صفات بر عملکرد سویا در سطوح مختلف تنش شوری آزمایشی به صورت فاکتوریل با سه تکرار در سال زراعی 1395 در گلخانه دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری انجام شد. تیمارها شامل چهار ژنوتیپ سویا (هیل، دیر، فورد و ویلیامز)، سه سطح گوگرد (شاهد، پنج و 10 گرم گوگرد پودری) و سه سطح شوری (شاهد، چهار و هشت دسی‌زیمنس بر متر) بودند. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که اثرات ساده گوگرد، ژنوتیپ، شوری و برهمکنش گوگرد و شوری در سطح احتمال یک درصد معنی‌دار بود. بررسی ضرایب همبستگی بین صفات مورد مطالعه نشان داد که همبستگی مثبت و معنی‌داری بین عملکرد دانه با تمامی صفات مورد بررسی به جز نسبت سدیم بر پتاسیم وجود داشت. با انجام تجزیه رگرسیون گام‌به‌گام در تیمار شاهد صفت میزان گوگرد، در شوری چهار دسی‌زیمنس بر متر صفات درصد سدیم، وزن تر بخش هوایی و درصد پروتئین دانه و در شوری هشت دسی‌زیمنس بر متر صفت تعداد دانه در بوته وارد مدل شدند. در تجزیه علیت عملکرد دانه، بیشترین آثار مستقیم مثبت مربوط به میزان گوگرد در سطح شاهد، یون سدیم در سطح دوم شوری و تعداد دانه در بوته در سطح سوم شوری بود. نتایج این بررسی نشان داد که صفات میزان گوگرد، درصد سدیم، وزن تر بخش هوایی و درصد پروتئین از معیارهای مرتبط با عملکرد دانه می‌باشند که می‌توانند به عنوان معیار انتخاب غیرمستقیم در بهبود ژنتیکی عملکرد در برنامه‌های اصلاحی تنش شوری استفاده شوند.

کلیدواژه‌ها

واژه‌های کلیدی: تجزیه رگرسیون؛ تجزیه علیت؛ ضریب همبستگی؛ درصد روغن

اصل مقاله

شوری از مهم‌ترین تنش‌های غیر زیستی است که تولید گیاهان زراعی را به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد و این موضوع در اقلیم‌های خشک و نیمه‌خشک مانند ایران دارای اهمیت بیشتری است. حدود هشت میلیون هکتار از اراضی کشاورزی کشور در معرض تنش شوری قرار دارد (14). سویا با نام علمی (Glycine max L.) از دانه‌های روغنی سرشار از منابع اصلی روغن خوراکی در جهان است. این محصول به دلیل مقادیر زیاد پروتئین در کنجاله برای انسان و دام مصرف غذایی فراوانی دارد. از نظر نیاز به عناصر غذایی جزو گیاهان به نسبت پر نیاز به عناصری همچون فسفر، گوگرد و روی به شمار می‌رود. در سال زراعی 1395 سطح زیرکشت سویا در ایران حدود 74461 هکتار بوده است. از نظر پراکنش جغرافیایی این محصول، بیش از 90 درصد از اراضی زیرکشت سویا در استان‌های مازندران و گلستان قرار دارد. سطح زیرکشت سویای جهان در سال 2016 حدود 79410495 هکتار بوده است. به طور کلی میزان سطح زیرکشت این محصول از سال 1991 به بعد افزایش داشته است. در سال گذشته میلا‌دی، آسیا 5/23 درصد، آمریکای شمالی 3/42 درصد، آمریکای جنوبی 31 درصد، اروپا 8/1 درصد، آفریقا 2/1 درصد و اقیانوسیه کمتر از 1/0 درصد از سطح زیرکشت جهانی را به خود اختصاص داده‌اند. از میان کشورهای عمده تولیدکننده سویا، آمریکا مقام اول را داراست و پس از آن برزیل، چین، آرژانتین و هند در رتبه‌های بعدی قرار می‌گیرند (15). سویا به عنوان یکی از گیاهان حساس به شوری مطرح شده است (20). ﻧﺠﻔﻲ ﻭ ﻣﻴﺮﻣﻌﺼﻮﻣﻲ (8) ﺑﺮﺍﯼ ﺑﺮﺭﺳﻲ واکنش ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮﮊﻳﻚ ﺳﻮﻳﺎ ﺩﺭ ﺷﺮﺍﻳﻂ ﺗﻨﺶ ﺷﻮﺭﻱ، ﺁﺯﻣﺎﻳﺸﻲ ﺩﺭ ﺷـﺮﺍﻳﻂ ﮔﻠﺨﺎﻧـﻪ ﻭ ﺑـﺎ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﻛﺸﺖ ﻫﻴﺪﺭﻭﭘﻮﻧﻴﻚ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﺩﺍﺩه‌اﻧﺪ. آن‌ها ﻣﺸﺎﻫﺪﻩ ﻧﻤﻮﺩﻧـد ﻛﻪ ﺑﺎ ﺍﻓﺰﺍﻳﺶ ﻏﻠﻈﺖ ﻧﻤﻚ، ﻭﺯﻥ ﺧﺸﻚ ﮔﻴﺎﻩ، ﺳﻄﺢ ﺑﺮﮒ ﻭ ﻣﻴﺰﺍن ﻛﻠﺮﻭﻓﻴﻞ ﺁﻥ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻌﻨﻲ‌ﺩﺍﺭﻱ ﺩﺍﺷﺖ. ﻫمچنین ﺍﻓـﺰﺍﻳﺶ ﻏﻠﻈـت ﻧﻤﻚ ﺑﺎﻋﺚ ﻛﺎﻫﺶ ﺟﺬﺏ ﻳﻮﻥ ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ ﻭ ﺍﻓﺰﺍﻳﺶ ﺗﺠﻤﻊ ﻳﻮﻥ‌ﻫـﺎی ﺳﺪﻳﻢ، ﻧﻴﺘﺮﻭﮊﻥ ﻭ ﻓﺴﻔﺮ ﺩﺭ ﺑﺮﮒﻫﺎ ﮔﺮﺩﻳﺪ. کامروا و همکاران (7) در بررسی برخی ژنوتیپ‌های سویا تحت تنش شوری گزارش کرده‌اند که تنش شوری باعث کاهش ارتفاع، عملکرد دانه، تعداد غلاف، وزن تر و خشک بخش هوایی و وزن صد دانه می‌شود. باقری‌فرد و همکاران (3) در بررسی اثر تنش شوری بر خصوصیات جوانه‌زنی و شاخص‌های رشدی پنج رقم سویا بیان کردند افزایش غلظت نمک باعث کاهش وزن تر قسمت هوائی گیاه می‌شود. همچنین غلظت یون سدیم در واحد وزن خشک گیاه با افزایش غلظت نمک افزایش می‌یابد. کوا[1] و همکاران (23) نیز مشاهده نمودند که اعمال تنش شوری به میزان 150 میلی‌مولار و به مدت شش روز سبب کاهش میزان کلروفیل a، کلروفیل b و کارتنوئیدهای برگ ارقام مختلف سویا خواهد شد. شهبازی‌زاده و همکاران (5) با بررسی تأثیر سالیسیلیک و آسکوربیک اسید بر برخی صفات فیزیولوژیک سویا (رقم ویلیامز) تحت تنش شوری نشان دادند که با افزایش شدت تنش میزان فتوسنتز، کلروفیل کل و کاروتنوئیدها، هدایت روزنه‌ای، پروتئین و سطح برگ به طور معنی‌داری کاهش می‌یابد.

مطالعات زیادی در زمینه همبستگی بین صفات، به منظور بررسی ارتباط بین صفات مورفولوژیکی و همچنین نوع و میزان تأثیرشان بر عملکرد دانه از طریق تجزیه علیت صورت گرفته است. بسیاری از محققان با تعیین همبستگی بین صفات و انجام تجزیه علیت، در جهت انتخاب ژنوتیپ‌هایی با عملکرد بالا اقدام نموده‌اند (6). هنریکو[2] و همکاران (16) و اختر و اسملر[3] (10) گزارش نمودند که صفت تعداد دانه در بوته همبستگی معنی‌داری با عملکرد داشته و با بالاترین اثر مستقیم بر عملکرد می‌تواند به عنوان شاخص انتخاب غیر مستقیم ژنوتیپ‌های با عملکرد بالا در سویا مورد استفاده قرار گیرد. سینگ و یاداوا[4] (25) گزارش کرده‌اند که عملکرد دانه در بوته با تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در غلاف و وزن صد دانه دارای همبستگی مثبت و معنی‌دار و تعداد غلاف در بوته اثر مستقیم بالایی بر عملکرد دانه دارد. شیرواستاوا[5] و همکاران (24) از طریق تجزیه علیت نشان داده‌اند که بالاترین اثر مثبت و مستقیم بر عملکرد از طریق تعداد شاخه و پس از آن تعداد روز تا 50 درصد گلدهی، روز تا رسیدگی، ارتفاع گیاه، وزن صد دانه می‌باشد. سیاه‌سر و رضائی (4) از طریق تجزیه رگرسیونی نشان داده‌اند، که حداکثر تغییرات عملکرد دانه توسط صفات تعداد دانه در بوته، تعداد غلاف در بوته و وزن صد دانه توجیه می‌شود. اقبال[6] و همکاران (17) نشان داده‌اند که تعداد غلاف در بوته حداکثر اثر مستقیم مثبت بر عملکرد دانه در بوته را دارد و وزن صد دانه و تعداد دانه در غلاف در مراتب بعدی قرار دارند. آنها گزارش کرده‌اند ارتفاع بوته دارای اثر مستقیم منفی بر عملکرد می‌باشد. از آنجایی که حل مسأله شوری و فایق آمدن بر آن مستلزم صرف تلاشی دراز مدت و هزینه هنگفت است، مسئله‌ای حائز اهمیت شامل اصلاح خاک و متعاقباً تصحیح روند فیزیولوژیک این گیاه برای مقابله هر چه بیشتر با شوری خاک و داشتن عملکرد قابل قبول است. لذا پژوهش حاضر با هدف تعیین مهم‏ترین و مؤثرترین صفات مؤثر بر عملکرد دانه سویا تحت تأثیر سطوح مختلف تنش شوری انجام شد.

مواد و روش‌ها

جهت تعیین برخی از مؤثرترین صفات بر عملکرد سویا، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی در سه تکرار انجام شد. آزمایش در سال زراعی 1395 در گلخانه دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری اجرا شد. فاکتورهای آزمایش شامل سه سطح گوگرد (صفر، 5 و 10 گرم)، سه سطح شوری (صفر، چهار و هشت دسی‌زی‌منس بر متر) و چهار ژنوتیپ (هیل، دیر، فورد و ویلیامز) بودند. خصوصیات ژنوتیپ‌های مورد بررسی در جدول 1 ذکر شده است. ابعاد گلدان‌ها 35×45 سانتی‌متر مربع بود. در هر گلدان حدود 5 کیلوگرم خاک مزرعه ریخته شد. قبل از اعمال تیمارها برخی از ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی خاک مورد استفاده در آزمایش نظیر pH و EC (21)، کربن آلی، نیتروژن کل توسط دستگاه کجلدال، فسفر قابل جذب خاک با استفاده از دستگاه اسپکتروفتومتر (مدل DR1900 ساخت آمریکا) (22) و پتاسیم قابل جذب خاک توسط دستگاه فلیم فتومتر (مدل M410 ساخت کمپانی Sherwood انگلستان) (1) تعیین گردید. نتایج بررسی ویژگی‌های خاک مورد استفاده در جدول 2 آمده است. از آنجایی که اکسیداسیون بیولوژیکی گوگرد در خاک، عمدتاً توسط باکتری‌های تیوباسیلوس (Thiobacillus spp) انجام می‌شود؛ همچنین جمعیت این باکتری‌ها در خاک‌های ایران به دلیل پایین بودن میزان مواد آلی، عدم استفاده قبلی از گوگرد و مایه تلقیح آن‌ها بسیار ناچیز می‌باشد (18). لذا با توجه به عدم حلالیت گوگرد در آب و خاک، مقادیر صفر، پنج و 10 گرم از گوگرد عنصری توزین و همراه با باکتری تیوباسیلوس به گلدان‌ها اضافه گردید.به مدت دو هفته خاک گلدان‌ها زیر و رو شد تا گوگرد اکسیده شود. سپس در هر گلدان سه بذر کاشته شد. کاشت در تاریخ 15 اردیبهشت ماه صورت گرفت. هر تکرار آزمایش شامل 36 گلدان بود.

برای اعمال تنش شوری از NaCl محلول در آب مقطر (در مرحله گلدهی) استفاده گردید. صفات مورد بررسی شامل ارتفاع شاخه اصلی، ارتفاع شاخه فرعی، تعداد غلاف شاخه اصلی، تعداد غلاف شاخه فرعی، وزن تر و وزن خشک بخش هوایی، وزن 100 دانه، تعداد دانه در بوته، محتوای کلروفیل کل، محتوای کلروفیل a، محتوای کلروفیل b، محتوای کارتنوئید، درصد گوگرد گیاه، درصد روغن دانه، درصد پروتئین دانه، میزان یون‌های سدیم ، پتاسیم، نسبت سدیم بر پتاسیم و عملکرد دانه بودند. اندازه‏گیری صفات ارتفاع شاخه اصلی، ارتفاع شاخه فرعی، تعداد غلاف شاخه اصلی، تعداد غلاف شاخه فرعی، وزن تر و وزن خشک بخش هوایی در انتهای فصل رشد، درصد روغن دانه، درصد پروتئین دانه، وزن 100 دانه، تعداد دانه در بوته و عملکرد بعد از برداشت انجام شد. برداشت در تاریخ 10 مهر ماه صورت گرفت. اندازه‌گیری محتوای کلروفیل a، b و کارتنوئیدها بعد از اعمال تنش شوری به روش لیچتن تالر و ولبورن[7] (19) انجام شد.

جدول 1- ویژگی ژنوتیپ‌های مورد استفاده در آزمایش

نام ژنوتیپ	منشأ	گونه	گروه رسیدگی	رنگ گل	رنگ غلاف	رنگ پوشش دانه	تحمل شوری	شجره
هیل	هند	Glycine max	V	سفید	قهوه‌ای	زرد	متحمل	D632-15 (Haberlandt x Dunfield) x D49-2525 (S-100 x CNS)
دیر	کانادا	Glycine max	V	سفید	قهوه‌ای	زرد	متحمل
ویلیامز	آمریکا	Glycine max	ІІІ	سفید	زرد مایل به قهوه‌ای	زرد	متحمل	Wayne x L57-0034 (Clark x Adams)
فورد	آمریکا	Glycine max	ІІІ	سفید	قهوه‌ای	زرد	حساس	Lincoln(2) x Richland

جدول 2- برخی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک مورد استفاده در آزمایش

خصوصیات	درصد کربن آلی	درصد کل مواد خنثی‌شونده	درصد سولفات	اسیدیته	هدایت الکتریکی خاک (دسی‌زیمنس بر متر)	پتاسیم (میلی‌گرم بر کیلوگرم)	فسفر (میلی‌گرم بر کیلوگرم)	درصد ازت	درصد رس	درصد شن	درصد سیلت
بافت لومی رسی	48/2	2/15	97/0	25/7	703/0	4/356	32/9	48/0	30	8/21	6/46

مقدار کلروفیل a، b، کلروفیل کل و کارتنوئیدها از معادله‌های زیر محاسبه گردید:

معادله 1 Chl_a=12.25A_663.2- 2.79A_646.2

که در آن Chl_a: محتوای کلروفیل a، A_663.2: جذب محلول صاف شده در طول موج 2/663 و A_646.2 جذب محلول صاف شده در طول موج 2/646 می‌باشد.

معادله 2 Chl_b=21.5A_646/2- 5.10A_663.2

که در آن Chl_b: محتوای کلروفیل b، A_646.2: جذب محلول صاف شده در طول موج 2/646 و A_663.2 جذب محلول صاف شده در طول موج 2/663 می‌باشد.

معادله 3 Chl _total=Chl_a + Chl_b

که در آن Chl _total: محتوای کلروفیل کل، Chl_a: محتوای کلروفیل a و Chl_b: محتوای کلروفیل b می‌باشد.

معادله 4 Car=[1000A₄₇₀-(1.8Chla/1000) – (85.02Chlb/1000)]/198

که در آن Car: محتوای کارتنوئید، A₄₇₀: جذب محلول صاف شده در طول موج 470، Chla: محتوای کلروفیل a و Chlb: محتوای کلروفیل b می‌باشند.

به منظور اندازه‌گیری گوگرد برگ از روش کدورت سنجی (توربیدومتری) با دستگاه اسپکتروفتومتر در طول موج 420 نانومتر انجام شد. برای اندازه‌گیری درصد روغن دانه، 3 گرم نمونه وزن گردید و با استفاده از دستگاه سوکسله (مدل HT-1046 ساخت کشور سوئد) به روش AOCS (11) تعیین شد. جهت اندازه‌گیری میزان پروتئین، بر اساس روش کجلدال نمونه‌ها هضم و سپس با تیتراسیون مقدار (N × 5.75) مقدار کل پروتئین رسوبی در فاز آبی محاسبه گردید (12). در نهایت تجزیه و تحلیل داده‌های بدست آمده با استفاده از نرم‌افزار SAS نسخه 19، برآورد ضرایب همبستگی، تجزیه رگرسیون گام‌به‌گام و تجزیه علیت توسط نرم‌افزار SPSS نسخه 22 صورت پذیرفت.

نتایج و بحث

نتایج تجزیه واریانس نشان داد که اثرات ساده سطوح گوگرد (به جز محتوای کارتنوئید) در سطح احتمال یک درصد معنی‌دار بود. اثرات ساده سطوح ژنوتیپ به جز در صفات محتوای کارتنوئید و نسبت سدیم بر پتاسیم در سطح احتمال یک درصد معنی‌دار شد. سطوح شوری و برهم‌کنش سطوح گوگرد و شوری به جز صفت محتوای کارتنوئید در سطح احتمال یک درصد معنی‌دار بود. معنی‌دار نبودن برهم‌کنش ژنوتیپ و شوری بیانگر این مطلب است که روند تغییرات ژنوتیپ‌ها در هر سطح شوری یکسان بوده است. برهم‌کنش سطوح گوگرد و ژنوتیپ به جز در صفات ارتفاع شاخه فرعی، وزن تر بخش هوایی، میزان پتاسیم و نسبت سدیم بر پتاسیم غیر معنی‌دار بود. همچنین برهم‌کنش شوری و ژنوتیپ نیز به جز در صفات ارتفاع شاخه فرعی، وزن تر بخش هوایی، میزان پتاسیم و نسبت سدیم بر پتاسیم غیر معنی‌دار بود. برهم‌کنش سه گانه سطوح ژنوتیپ، گوگرد و شوری به جز در صفات ارتفاع شاخه فرعی، تعداد غلاف شاخه فرعی، وزن تر بخش هوایی، میزان یون پتاسیم، نسبت سدیم بر پتاسیم و عملکرد دانه غیر معنی‌دار بود (جدول 3). این معنی‌دار نبودن اثر سه گانه دلیل بر این است که روند تغییرات یک فاکتور در سطح دو فاکتور دیگر تغییری نداشته و یکسان بوده است. نتایج تجزیه واریانس با نتایج کامروا و همکاران (7) مطابقت داشت. حفظ رنگیزه‌های فتوسنتزی در شرایط تنش شوری مانع از تأثیر نامطلوب شوری بر تشکیل دانه و در نتیجه کاهش تعداد دانه و به تبع آن عملکرد دانه می‌گردد. سینگ و یاداوا (25) نیز صفات محتوای کلروفیل و وزن صد دانه را به عنوان صفات مؤثر بر عملکرد دانه در تنش شوری عنوان کرده‌اند. در شرایط تنش شوری در زمان پر شدن دانه کاهش فتوسنتز ناشی از کم شدن رنگیزه‌های فتوسنتزی برگ به عنوان علت اصلی کاهش عملکرد دانه در سویا مشخص شده است (20). با توجه به معنی دار بودن تنوع بین ژنوتیپ‌ها، برای تعیین روابط بین صفات ابتدا از تجزیه همبستگی ساده، تجزیه رگرسیون گام‌به‌گام و تفکیک همبستگی کل به اثرات مستقیم و غیر مستقیم از تجزیه علیت استفاده شد (به علت حجم زیاد نتایج جدول‌های مقایسه میانگین برای صفات مورد بررسی ارائه نشده است).

ضرایب همبستگی فنوتیپی ساده بین صفات اندازه‌گیری شده با استفاده از ضریب همبستگی پیرسون مشخص شد. نتایج حاصل از برآورد ضرایب همبستگی بین صفات مختلف در سطح شوری شاهد، شوری چهار دسی‌زیمنس بر متر و شوری هشت دسی‌زیمنس بر متر نشان داد که در سطح شوری شاهد بالاترین همبستگی عملکرد دانه و میزان گوگرد برگ (^**750/0r=) (جدول 4)، سطح شوری چهار دسی‌زیمنس همبستگی عملکرد دانه و میزان سدیم (^**918/0- r=) (جدول 5) و سطح شوری هشت دسی‌زیمنس همبستگی عملکرد دانه با تعداد دانه در بوته (^**934/0r=) بود (جدول 6).

جدول 3- تجزیه واریانسمیانگین مربعات صفاتمختلفژنوتیپ‌هایسویادرسطوحمختلفشوری

منابع تغییرات

درجه آزادی

X10

X11

X12

X13

X14

X15

X16

X17

X18

X19

بلوک

673/0^ns

281/2^ns

174/5^ns

488/0^ns

720/719^ns

740/460 ^ns

245/1^ns

854/3^ns

700/2 ^ns

254/111^ns

189/3^ns

860/299^ns

003/0^ns

064/0^ns

995/1^ns

128/0^ns

006/0^ns

374/0^ns

3399/252^ns

ژنوتیپ

426/128^**

950/38^**

440/21^**

298/5^**

997/4772^**

545/1641^**

076/17^**

278/29^**

355/49^**

323/81^ns

592/26^**

320/5194^**

059/0^**

017/81^**

707/75^**

375/0^**

205/0^**

388/0^**

5765/1619^**

شوری

544/2718^**

826/1032^**

553/1486^**

264/284^**

043/145595^**

461/115732^**

215/1260^**

236/484^**

200/2563^**

268/345^*

384/2609^**

450/507095^**

556/13^**

280/2916^**

294/2212^**

220/27^**

959/7^**

346/972^**

8792/181449^**

گوگرد

371/236^**

498/271^**

592/314^**

190/33^**

475/50348^**

922/41279^**

243/126^**

632/73^**

772/331^**

106/16^ns

941/272^**

510/43196^**

569/1^**

707/556^**

234/474^**

816/3^**

030/1^**

349/0^**

5163/22489^**

ژنوتیپ × شوری

033/15^ns

624/26^**

195/4^ns

714/0^**

075/2171^**

840/290^ns

183/0^ns

811/2^ns

220/3^ns

811/100^ns

153/1^ns

353/216^ns

012/0^**

486/4^ns

471/9^ns

018/0^ns

134/0^**

465/0^**

3873/371^ns

ژنوتیپ × گوگرد

283/8^ns

306/10^**

866/3^ns

191/0^ns

203/1967^**

551/265^ns

392/1^ns

438/3^ns

892/1^ns

603/105^ns

596/4^ns

494/219^ns

005/0^ns

963/3^ns

361/8^ns

023/0^ns

049/0^**

518/0^**

9885/365^ns

گوگرد × شوری

192/51^**

646/158^**

941/59^**

902/3^**

877/12865^**

891/11840^**

639/2^**

905/11^**

053/15^**

494/122^ns

509/41^**

260/2829^**

585/0^**

822/55^**

538/123^**

308/0^**

507/0^**

650/2^**

5057/7170^ns

ژنوتیپ × گوگرد × شوری

915/8^ns

344/8**

793/7^**

294/0^ns

972/905^**

615/187^ns

608/0^ns

384/2^ns

621/3^ns

698/101^ns

634/5^ns

467/163^ns

005/0^ns

422/4^ns

901/7^ns

018/0^ns

051/0^**

583/0^**

6264/1792^*

خطای آزمایشی

830/6

442/1

178/2

187/0

494/150

148/185

697/0

960/1

097/2

095/99

663/3

741/119

003/0

400/3

143/5

021/0

003/0

417/1

8703/18186

درصد ضریب تغییرات

036/5

317/7

329/13

362/9

040/6

359/9

908/5

972/15

365/6

098/25

043/9

345/5

636/3

145/7

754/4

293/8

076/9

293/23

887/9

^ns، ^* و ^**: به ترتیب غیر معنی‌دار، معنی‌دار در سطوح احتمال پنج و یک درصد

X1: ارتفاع شاخه اصلی؛ X2: ارتفاع شاخه فرعی؛ X 3: تعداد غلاف شاخه اصلی؛ X 4: تعداد غلاف شاخه فرعی؛ X5: وزن تر بخش هوایی؛ X6: وزن خشک بخش هوایی؛ X7: محتوای کلروفیل a؛ X8: محتوای کلروفیل b؛ X9: محتوای کلروفیل کل.

جدول 4- ضرایب همبستگی صفات در سطح شوری شاهد

صفات گیاهی

X10

X11

X12

X13

X14

X15

X16

X17

X18

^**822/0

^**712/0

^**827/0

^**791/0

^**843/0

^*822/0

^**823/0

^**896/0

^**815/0

^**886/0

^**710/0

^**830/0

^**826/0

^**834/0

^**890/0

^**802/0

^**824/0

^**768/0

^**818/0

^**853/0

^**824/0

^**678/0

^**831/0

^**829/0

^**763/0

^**797/0

^**689/0

^**715/0

^**856/0

^**934/0

^**902/0

^**885/0

^**924/0

^**836/0

^**846/0

^**871/0

X10

064/0-

098/0-

078/0-

051/0-

107/0-

091/0-

277/0-

015/0-

094/0-

X11

^**790/0

^*866/0

^**762/0

^**846/0

^*866/0

^**895/0

^**850/0

^**673/0

^**826/0

074/0

X12

^**829/0

^**866/0

^**764/0

^**922/0

^**910/0

^**896/0

^**862/0

^**715/0

^**890/0

^**059/0

^**904/0

X13

^**744/0

^**869/0

773/0

^**896/0

^**884/0

^**891/0

^**829/0

^**684/0

^**859/0

116/0-

^**914/0

^**937/0

X14

^**802/0

^**913/0

^**878/0

^**867/0

^**902/0

^**872/0

^**895/0

^**776/0

^**939/0

300/0-

^**869/0

^**881/0

^**884/0

X15

^**796/0

^**840/0

^**696/0

^**777/0

^**765/0

745/0

^**859/0

^**713/0

^**788/0

082/0-

^**867/0

^**792/0

^**766/0

^**792/0

X16

^**636/0

^**713/0

^**710/0

^**876/0

^**714/0

^**693/0

^**756/0

080/0-

^**755/0

^**799/0

^**844/0

^**719/0

^**707/0

X17

^**825/0

^**927/0

^**902/0

^**848/0

^**827/0

^**785/0

^**773/0

^**819/0

^**930/0

067/0-

^**790/0

^**827/0

^**814/0

^**894/0

^**767/0

^**734/0

X18

^**658/0-

^**732/0-

^**696/0-

^**491/0-

^**626/0-

^**579/0-

^**551/0-

^**597/0-

^**699/0-

036/0

^**536/0-

^**517/0-

^**463/0-

694/0-

^**536/0-

169/0-

^**778/0-

X19

^**590/0

^**672/0

^**704/0

^**700/0

^**630/0

^**732/0

^**679/0

^**508/0

^**690/0

039/0-

^**667/0

^**734/0

^**750/0

^**718/0

^**578/0

^**637/0

^**714/0

^**458/0-

^* و ^**: به ترتیب غیر معنی‌دار، معنی‌دار در سطوح احتمال پنج و یک درصد

جدول5- ضرایب همبستگی صفات در سطح شوری چهار دسی‌زیمنس بر متر

صفات گیاهی

X10

X11

X12

X13

X14

X15

X16

X17

X18

^**753/0

^**745/0

^**866/0

^**802/0

^**838/0

^**916/0

^**818/0

^**842/0

^**848/0

^**827/0

^**811/0

^**869/0

^**875/0

^**879/0

^**957/0

^**818/0

^**858/0

^**877/0

^**883/0

^**915/0

^**396/0

^**517/0

^*421/0

^*362/0

^*343/0

^*377/0

^**461/0

^**773/0

^**715/0

^**861/0

^**869/0

^**785/0

^**853/0

^**822/0

^*374/0

X10

310/0

^*417/0

^**460/0

^*395/0

^*398/0

^**472/0

^**453/0

^*341/0

^*420/0

X11

^**791/0

^**734/0

^**775/0

^**796/0

^**828/0

^**864/0

^**793/0

^**432/0

^**794/0

^*351/0

X12

^**845/0

^**838/0

^**910/0

^**965/0

^**903/0

^**927/0

^**926/0

^*395/0

^**878/0

^*366/0

^**858/0

X13

^**840/0

^**852/0

^**862/0

^**927/0

^**910/0

^**944/0

^**906/0

^*383/0

^**830/0

^*396/0

^**861/0

^**967/0

X14

^**879/0

^**781/0

^**790/0

^**924/0

^**774/0

^**840/0

^**832/0

^*384/0

^**827/0

^*333/0

^**800/0

^**911/0

^**952/0

X15

^**624/0

^**656/0

^**523/0

^**525/0

^**567/0

^**669/0

^**561/0

^**461/0

^**680/0

316/0

^**665/0

^**548/0

^**570/0

^**580/0

X16

^**778/0

^**846/0

^**867/0

^**926/0

^**585/0

^**879/0

^**902/0

^*388/0

^**829/0

^*388/0

^**811/0

^**957/0

^**941/0

^**880/0

^**455/0

X17

^**877/0

^**846/0

^**870/0

^**885/0

^**894/0

^**873/0

^**895/0

^*397/0

^**836/0

^*379/0

^**823/0

^**924/0

^**913/0

^**862/0

^**506/0

^**927/0

X18

^**494/0

^**696/0

^**732/0

^**811/0

^**676/0

^**746/0

^**752/0

285/0

^**683/0

^*355/0

^**636/0

^**822/0

^**802/0

^**716/0

^*331/0

^**885/0

^**654/0

X19

^**708/0

^**786/0

^**863/0

^**847/0

^**858/0

^**855/0

^**881/0

283/0

^**753/0

^*339/0

^**764/0

^**881/0

^**874/0

^**770/0

^*333/0

^**918/0

^**803/0

^* و ^**: به ترتیب غیر معنی‌دار، معنی‌دار در سطوح احتمال پنج و یک درصد.

جدول 6- ضرایب همبستگی صفات در سطح شوری هشت دسی‌زیمنس بر متر

صفات گیاهی

X10

X11

X12

X13

X14

X15

X16

X17

X18

140/0-

308/0

^**496/0

^**507/0

^*346/0

^**574/0

249/0

^**436/0

^**939/0

^**477/0

293/0

^**496/0

^**918/0

^**717/0

^**892/0

282/0

^*337/0

^**772/0

^**720/0

^**752/0

^**884/0

164/0

^**480/0

^**809/0

^**489/0

^**789/0

^**836/0

^**733/0

204/0

^**479/0

^**778/0

^**670/0

^**750/0

^**885/0

^**876/0

^**764/0

X10

211/0

^**451/0

^**637/0

^**558/0

^**660/0

^**797/0

^**690/0

^**623/0

^**803/0

X11

197/0

242/0

^*394/0

289/0

^*352/0

^**435/0

^**528/0

^**462/0

324/0

X12

313/0

^*412/0

^**694/0

^**672/0

^**664/0

^**861/0

^**793/0

^**789/0

^**829/0

^**835/0

^**496/0

X13

298/0

123/0

237/0

177/0

236/0

151/0

101/0

179/0

041/0

039/0-

^*347/0

085/0

X14

160/0

^**440/0

^**670/0

^**500/0

^**675/0

^**758/0

^**771/0

^**702/0

^**823/0

^**764/0

^**446/0

^**789/0

133/0

X15

178/0

^**505/0

^**745/0

^**623/0

^**762/0

^**883/0

^**815/0

^**809/0

^**870/0

^**860/0

^**465/0

^**905/0

118/0

^**913/0

X16

181/0

^*386/0

^**870/0

^**594/0

^**822/0

^**827/0

^**837/0

^**750/0

^**794/0

^**626/0

^*377/0

^**676/0

159/0

^**682/0

^**764/0

X17

188/0

^**436/0

^**667/0

^**613/0

^**561/0

^**700/0

^**596/0

^**546/0

^**600/0

^**571/0

244/0

^**642/0

132/0

^**491/0

^**612/0

^**650/0

X18

069/0-

183/0-

009/0-

241/0-

045/0

107/0-

010/0-

014/0

075/0-

254/0-

036/0

221/0-

045/0-

050/0-

126/0-

085/0

^**660/0

X19

293/0

^**406/0

^**690/0

^**618/0

^**676/0

^**849/0

^**743/0

^**782/0

^**806/0

^**783/0

^**471/0

^**934/0

034/0

^**769/0

^**871/0

^**659/0

^**620/0

210/0-

^* و ^**: به ترتیب غیر معنی‌دار، معنی‌دار در سطوح احتمال پنج و یک درصد

در سطح شوری شاهد و چهار دسی‌زیمنس همبستگی مثبت و معنی‌داری بین عملکرد دانه با کلیه صفات به جز نسبت سدیم بر پتاسیم (^**458/0- r=) و (^**803/0- r=) وجود داشت. در سطح شوری شاهد همبستگی میزان گوگرد موجود در بخش هوایی با کلیه صفات به جزصفات نسبت سدیم بر پتاسیم (^**463/0- r=) و محتوای کارتنوئید (^ns116/0- r=) مثبت و معنی‌دار بود. بیشترین همبستگی بین میزان گوگرد در بخش هوایی با صفات تعداد دانه دربوته (^**937/0 r=)، وزن 100 دانه (^**914/0 r=)، درصد روغن (^**869/0 r=) و وزن خشک بخش هوایی (^**896/0 r=) بود (جدول 4).

در سطح شوری چهار دسی‌زیمنس همبستگی مثبت و معنی‌داری بین عملکرد دانه با کلیه صفات به جز نسبت سدیم بر پتاسیم (^**803/0- r=) وجود داشت (جدول 5). همبستگی میزان گوگرد موجود در بخش هوایی با کلیه صفات مثبت و معنی‌دار بود. بیشترین همبستگی بین میزان گوگرد در بخش هوایی با صفات تعداد دانه دربوته (^**967/0 r=)، وزن 100 دانه (^**944/0 r=)، درصد روغن (^**925/0 r=) و وزن خشک بخش هوایی (^**944/0 r=) بود (جدول 5). در سطح شوری هشت دسی‌زیمنس بر متر همبستگی عملکرد با کلیه صفات مثبت و معنی‌دار بود اما با صفت نسبت سدیم بر پتاسیم (^ns210/0- r=) این همبستگی منفی و غیر معنی‌دار بود (جدول 6). اﺻﻐﺮﻣﻠﯿﮏ[8] و ﻫﻤﮑﺎران (13) در بررسی پاسخ کلزا به سطوح مختلف گوگرد دﻟﯿﻞ اﻓﺰاﯾﺶ درﺻﺪ روﻏﻦ داﻧﻪ در اﺛﺮ ﻣﺼﺮف ﮔﻮﮔﺮد را ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻢ ﮔﻮﮔﺮد در ﺑﺴﯿﺎری از اﺳﯿﺪﻫﺎی ﭼﺮب و ﻧﯿﺎز ﺑﻪ اﯾﻦ ﻋﻨﺼﺮ ﺑﺮای ﺳﻨﺘﺰ دﯾﮕﺮ ﻣﺘﺎﺑولیت‌های ﺣﺎوی ﮐﻮآﻧﺰﯾﻢآ، وﯾﺘﺎﻣﯿﻦ ب، اﺳﯿﺪﻟﯿﭙﻮﺋﯿﮏ و ﺳﻮﻟﻔﻮﻟﯿﭙﯿﺪﻫﺎ بیان کرده‌اند. احمد[9] و همکاران (9) با بررسی تأثیر کود گوگرد و نیتروژن بر کیفیت کلزا تحت شرایط دیم بیان کرده ﮐﻪ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﻘﺪار ﻣﻨﺎﺳﺐ ﮔﻮﮔﺮد، ﺳﻨﺘﺰ روﻏﻦ داﻧﻪ ﮐﻠﺰا را اﻓﺰاﯾﺶ می‌دهد.

با توجه به نتایج ضرایب همبستگی ساده می‌توان بیان داشت کاربرد گوگرد منجر به بهبود صفات زراعی و فیزیولوژیکی سویا شده است. این نتایج با نتایج عزیزی و همکاران (6) مطابقت دارد. بررسی ضرایب همبستگی بین صفات مختلف باعث می‌شود تا بتوان ضمن تعیین نوع رابطه بین صفات و شناسایی صفات با ارتباط معنی‌دار با یکدیگر، در مورد شاخص‌های غیرمستقیم انتخاب و حذف صفات غیر مؤثر به‌طور دقیق تصمیم‌گیری نمود (8). صفاتی که همبستگی زیادی با عملکرد دارند می‌توانند برای بهبود عملکرد دانه در برنامه‌های به‌نژادی به عنوان مبنایی برای انتخاب قابل توصیه باشند. هنگامی‌که تعداد زیادی صفت یک خصوصیت را تحت تأثیر قرار می‌دهند تفکیک همبستگی کل به اثرات مستقیم و غیرمستقیم درک بیشتری از ارتباط بین اجزای عملکرد را می‌دهد (6). در تجزیه علیت، عمکرد دانه به عنوان متغیر تابع و 18 صفت انتخابی باقی مانده در مدل رگرسیونی به عنوان متغیر مستقل انتخاب شدند.

با انجام تجزیه رگرسیون گام‌به‌گام در شرایط نرمال فقط صفت محتوای گوگرد برگ در مدل باقی ماند که مجموعاً حدود 2/56% از تغییرات عملکرد را توجیه می‌کرد. لذا از بین صفات مورد ارزیابی این صفت مؤثرترین صفات بر عملکرد دانه بوده‌ است (جدول 7). در کل با توجه به نتایج این تحقیق این صفت به‌عنوان صفت مؤثر بر عملکرد دانه و در نتیجه معیارهای گزینشی مناسب پیشنهاد می‌گردد.

در شرایط تنش شوری چهار دسی‌زیمنس بر متر نیز نتایج تجزیۀ رگرسیون گام‌به‌گام نشان داد که میزان یون سدیم اولین صفتی بود که وارد معادلۀ رگرسیونی شد و به تنهایی 3/84% از تغییرات عملکرد را توجیه کرد و بعد از آن وزن تر بخش هوایی و درصد پروتئین دانه وارد معادله شدند که به ترتیب 1/86% و 7/88% از تغییرات عملکرد را توجیه کردند. با انجام تجزیه رگرسیون گام‌به‌گام در شرایط تنش شوری هشت دسی‌زیمنس بر متر فقط صفت تعداد دانه در بوته در مدل باقی ماند که مجموعاً حدود 2/87% از تغییرات عملکرد را توجیه کرد. با توجه به نتایج حاصل از ضرایب همبستگی و تجزیه علیت توصیه می‌شود که صفات تعداد دانه در بوته، وزن تر بخش هوایی و میزان سدیم برگ به منظور دستیابی به ژنوتیپ‌های با عملکرد بالا در شرایط تنش شوری استفاده شوند.

جدول 7- نتایج تجزیه رگرسیون گام‌به‌گام عملکرد دانه به عنوان متغیر وابسته با سایر صفات به عنوان متغیرهای مستقل

سطح شوری	صفت وارد شده	درصد ضریب تبیین	عرض از مبدأ	ضرایب رگرسیون صفات
شاهد	درصد گوگرد	2/56	720/82	648/66
چهار دسی‌زیمنس بر متر	درصد یون سدیم	3/84	920/28	219/43
	وزن تر	1/86	695/56-	543/0
	درصد پروتئین	7/88	244/9	411/2-
هشت دسی‌زیمنس بر متر	تعداد دانه در بوته	2/87	635/9	207/1

نتیجه‌گیری نهایی

نتایج این بررسی نشان داد که در سطح شوری شاهد صفت میزان گوگرد برگ مجموعاً حدود 2/56% از تغییرات عملکرد را توجیه می‌کرد، در مدل باقی ماند. در سطح شوری چهار دسی‌زیمنس بر متر صفات وزن تر بخش هوایی و میزان سدیم برگ و درصد پروتئین بیشتر از 80 درصد تغییرات عملکرد را توجیه کردند و در سطح شوری هشت دسی‌زیمنس بر متر تعداد دانه در بوته حدود 2/87 درصد از تغییرات عملکرد را توجیه کرد. با توجه به میزان توجیه تغییرات عملکرد توسط صفات مذکور می‌توان بیان کرد که در سطح شوری چهار دسی‌زیمنس بر متر سه صفت وارد شده در مدل تجزیه علیت می‌توانند از مهم‏ترین صفات مرتبط با عملکرد دانه در شرایط تنش شوری باشند.

منابع

1- احیایی، م. و بهبهانی‌زاده، ا. ا. 1372. شرح روش‌های تجزیه شیمیایی خاک. وزارت کشاورزی سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی موسسه تحقیقات خاک و آب. چاپ اول. تهران، ایران.

2- امانی، ف.، رئیسی، ف.، پیرولی بیرانوند، ن. و موسوی شلمانی، ا. 1387. تأثیر گوگرد بر میزان تثبیت ازت و برخی صفات رشد دو رقم سویا با استفاده از روش رقت ایزوتوپی N¹⁵. مجله کشاورزی. 10(1): 20-9.

3- باقری‌فرد، گ.، رضایی، ع.، باقری‌فرد، ا.، محمدی، ش. و باقری، ع. 1393. اثر تنش شوری بر خصوصیات جوانه‌زنی و شاخص‌های رشدی پنج رقم سویا (Glycine max L.). نشریه تحقیقات بذر. 4(1): 51-40.

4- سیاه‌سر، ب. و رضایی، ا. 1378. تنوع ژنتیکی و فنوتیپی و تجزیه عاملی صفات مورفولوژیکی و فنولوژیکی سویا (Glycine max L.). مجله علوم و تکنولوژی کشاورزی و منابع طبیعی. 3(3): 74-61.

5- شهبازی‌زاده، ا.، موحدی‌دهوندی، م. و بلوچی، ح. 1394. تأثیر محلول‌پاشی سالیسیلیک اسید و آسکوربیک اسید بر برخی صفات فیزیولوژیک سویا (رقم ویلیامز) تحت تنش شوری. مجله فرآیند و کارکرد گیاهی. 4(11): 22-13.

6- عزیزی، ا.، مهرپویان، م. و عشقی. 1391. مقایسه وگروه‌بندی هفده ژنوتیپ داخلی و خارجی سویا به روش تجزیه کلاستر. اولین کنفرانس ملی راهکارهای دستیابی به توسعه پایدار.

7- کامروا، س.، بابائیان جلودار،ن. و باقری، ن. 1395. بررسی برخی ژنوتیپ‌های سویا (Glycine max L.) تحت تنش شوری. پژوهشنامه اصلاح گیاهان زراعی. 18: 63-57.

8- نجفی، ه. و میرمعصومی، م. 1385. بررسی پاسخ فیزیولوژیکی سویا تحت شرایط تنش شوری. مجله علوم کشاورزی و تکنولوژی. 1: . 39-34.

9- Ahmad, G., Jan, A., Arif, M., Jan, M. T. and Khattak, R. A. 2007. Influence of nitrogen and sulfur fertilization on quality of canola (Brassica napus L.) under rainfed conditions. Journal of Zhejian University Science Biology. 8(10):731-737.

10- Akhter, M. and Smeller, C. H. 1996. Yield and yield components of early maturing soybean genotypes in the hid south. Crop Science. 36: 866-882.

11- AOAC. 1995. Official methods of analysis (16th ed). Washington, DC: Association of Official Analytical Chemists.

12- AOCS. 1997. Official methods and practice of AOCS (5th ed). Washington. DC: The American Oil.

13- Asghar Malik, M., Aziz, I., Khan, H., Ashfaq, Z. and Wahid M. 2004. Growth, seed yield and oil content response of canola (Brassica napus L.) to varying levels of sulphur. International Journal of Agricultural and Biology. 6(6): 1153-1166.

14- Emam, Y., Hosseini, E., Rafiei, N. and Pirasteh-Anosheh, H. 2013. Response of early growth and sodium and potassium concentration in ten barley (Hordeum vulgare L.) cultivars under salt stress conditions. Crop Physiology Journal. 19: 5-15.

15- http://faostat3.fao.org/download.

16- Henrique, S. B., Claudio, G. P., Pinto, R. and Destro, D. 2004. Path analyses under Multicollinearity in soybean. Baezilian Archives of Biology and Technology. 47: 669- 676.

17- Iqbal, S., Mahmood, T., Muhammad, T., Anwar, A. M. and Sarwar, M., 2003. Path coefficient analyses in different genotypes of soybean. Pakistan Journal of Biology Science. 6(12): 1085-1087.

18- Kariminia, A. and Shabanpour, M. 2003. Evaluation of sulfur oxidation potential hetrotrophic microorganisms in different soils. Journal of Soil and Water Sciences. 17: 69-79.

19- Lichtenthaler, H. K. and Wellburn, A. R. 1983. Determinations of total carotenoids and chlorophylls a and b of leaf extracts in different solvents. Biochemical Society Transactions. 11: 591 - 592.

20- Luo, Q., Yu, B. and Liu, Y. 2005. Differential sensitivity to chloride and sodium ions in seedlings of Glysine max and G. soja under NaCl stress. Journal of Plant Physiology. 162: 1003-1012.

21- Nelson, D. W. and Sommers, L. P. 1986. Total carbon, organic carbon and organic matter. In: Page, A. L. ED. Methods of Analysis. American Society of Agronomy. 2: 539-579.

22- Olson, S. R. and Sommers, L. E. 1990. Phosphrous. In: Page A.L. Method of soil analysis. Part 2. ASA, Madison, WI. PP, 403–431.

23- Qu,Y. N., Zhou, Q. and Yu, B. J. 2009. Effect of Zn and niflumic acid on photosynthesis in Glycine soja and Glycine max seedlings under NaCl stress. Environmental and Experimental Botany. 65: 304-309.

24- Shirastava, M. K. and Shukla, R. S. 2001. Path coefficient analysis in diverse genotype of soy bean (Glycin max L.). Advances in Plant Science. 4: 47-51.

25- Singh, J. and Yadava, H. S. 2000. Factors determining seed yield in early generation of soybean. Crop Research Hisar. 20: 239-243.

[1] -Qu

[2]- Henrique

[3]- Akhter and Smeller

[4]- Singh and Yadava

[5]- Shirastava and Shukla

[6]- Iqbal

[7]- Lichtenthaler and Wellburn

[8]- Asghar Malik

[9]- Ahmad

مراجع

آمار

تعداد مشاهده مقاله: 846

تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 362

سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب

پیوندهای مفید

اخبار و اعلانات

آمار

تعیین برخی صفات مؤثر بر عملکرد سویا در سطوح مختلف تنش شوری در شرایط گلخانه‌ای

4- سیاه‌سر، ب. و رضایی، ا. 1378. تنوع ژنتیکی و فنوتیپی و تجزیه عاملی صفات مورفولوژیکی و فنولوژیکی سویا (Glycine max L.). مجله علوم و تکنولوژی کشاورزی و منابع طبیعی. 3(3): 74-61.

6- عزیزی، ا.، مهرپویان، م. و عشقی. 1391. مقایسه وگروه‌بندی هفده ژنوتیپ داخلی و خارجی سویا به روش تجزیه کلاستر. اولین کنفرانس ملی راهکارهای دستیابی به توسعه پایدار.

7- کامروا، س.، بابائیان جلودار،ن. و باقری، ن. 1395. بررسی برخی ژنوتیپ‌های سویا (Glycine max L.) تحت تنش شوری. پژوهشنامه اصلاح گیاهان زراعی. 18: 63-57.

8- نجفی، ه. و میرمعصومی، م. 1385. بررسی پاسخ فیزیولوژیکی سویا تحت شرایط تنش شوری. مجله علوم کشاورزی و تکنولوژی. 1: . 39-34.