بررسی گفتمان مکاشفه در «رسالة لوایح» عین‌القضات همدانی بر اساس رویکرد نقشگرایی

عرفان اسلامی

مقاله 1، دوره 15، شماره 58، بهمن 1397، صفحه 13-38   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

عباسعلی وفایی^{* 1}؛ فرشته میلادی²

¹استاد تمام زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران.

²دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران.

چکیده

«رسالة لوایح» یکی از آثار برگزیده در بستر مکتب عرفانی «کشف و شهود» است که در تبیین «مراتب مکاشفه» نگاشته شده است. در غلبة نظام گفتمانی مسلط بر اثر یعنی «گفتمان عشق شهودی و مکاشفة عیانی»، یکی از رویکردهای گفتمانی متمایز آن را باید در شیوة حضور مشارکین محوری گفتمان در قالب اضلاع سه­گانة مثلث عشق جستجو کرد. عین­القضات همدانی با ارائة گفتمانی چندبعدی با محوریت «عاشق»، ارتباط متقابل وی با «معشوق» و واسطه­گری «عشق»، سعی در بیان «عشق شهودی» با دیدگاه منحصر به فرد و شاعرانة خود دارد. با توجه به هدف غایی مؤلف از عشق شهودی، یعنی «مکاشفة عیانی»، «یکی شدن با معشوق» و در نهایت «فنای افعالی و صفاتی»، آنچه که در مورد عاشق اهمیت دارد «محو، فنا و اتحاد» است. از این رو این مشارک به اقتضای استعداد روحی خود در هر یک از مراتب مکاشفه، حالات عاطفی خاصی را تجربه می­کند.
در این پژوهشِ «توصیفی تحلیلی» سعی شده است با تأکید بر دستور نقشگرای هلیدی، بارزترین حالات عاطفی موجود در متن نسبت به مشارک مرکزی گفتمان، در هر یک از مراتب مکاشفه براساس «التباس» و «تجلی ذات بلاکیف» بررسی شود.

کلیدواژه‌ها

رسالة لوایح؛ گفتمان مکاشفه؛ دستور نقشگرای هالیدی؛ تربیت غیرمستقیم مرید؛ حالات عاطفی؛ فنای افعالی و صفاتی

مراجع