پیوند تاریخی زهد و حدیث در کتاب الزهد ابن مبارک

مطالعات تاریخی قرآن و حدیث

مقاله 5، دوره 22، شماره 60، مهر 1395، صفحه 111-131   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

چکیده

چکیده
زهد به مثابۀ یک شیوۀ زندگی و یک نحوۀ سلوک اخلاقی در دو سدۀ نخست هجری در بومهای گوناگون جهان اسلام رواج داشت. در این میان، ابن مبارک نخستین کسی بود که به گردآوری و دسته‌بندی روایات زهد پرداخت. وی محدثی بود که کوشید اندیشه‌های زاهدانه را بر پایۀ روایات نظم بخشد و نظریه‌مند کند. آشنایی وی با اندیشه‌های زاهدانۀ گوناگون و دیگر مکاتب اخلاقی رایج در بومهای مختلف سبب شد وی در تبیین شیوۀ زهد سازگار با سنت اسلامی منابعی گسترده داشته باشد و ازاین‌رو، نظریه‌ای پذیرفتنی برای طیفهای گوناگون گراینده به زهد بازنماید. در این مطالعه بنا ست با شناسایی جریانهای زهد هم‌عصر ابن مبارک، رَدّ هر یک از آنها را در روایات کتاب الزهد وی بازجوییم. چنان که خواهیم دید، وی نخستین کسی است که توانسته است معارف بومی زهد مکاتب مختلف را در هم آمیزد و اندیشه‌ای فرابومی بازنماید.
 

کلیدواژه‌ها

کلید واژه‌ها: تاریخ اخلاق اسلامی؛ تاریخ زهد؛ مکاتب بومی جهان اسلام؛ سفیان ثوری

مراجع

پایان‌نامۀ دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه آزاد اسلامی، دانشکدۀ الاهیات واحد علوم و تحقیقات تهران، 1395ش.

میرحسینی، یحیی، «بازشناسی شخصیت و رفتار اجتماعی قُصّاص»، تاریخ و تمدن اسلامی، شم‍ 22، پائیز و زمستان 1394ش.

ــــــــــــــــــــ «کارکرد اجتماعی حرفۀ قصص در سده‌های نخستین اسلامی: کوششی برای تحلیل زبانشناسانۀ تاریخ یک انگاره»، صحیفۀ مبین، شم‍ 56، سال بیستم، پائیز و زمستان 1393ش.

نصر بن مزاحم، وقعة صفین، به کوشش عبدالسلام محمد هارون، قاهره، المؤسسة العربیة الحدیثة للطبع والنشر والتوزیع، 1382ق.

نووی، یحیی بن شرف، تهذیب الاسماء و اللغات، قاهره ادارة الطباعة المنیریة، 1927م.

هجویری، علی بن عثمان، کشف المحجوب، به کوشش والنتین ژوکوفسکی، لنینگراد، دار العلوم، 1926م، 1304ق.

Raddatz, H. P., ‟Sufyān al-Thawrī,” Encyclopedia of Islam, 2^nd ed., vol. IX, Leiden, Brill, 1997.

Robson, J., ‟Ibn al-Mubārak,” Encyclopedia of Islam, 2^nd ed., vol. III, Leiden, Brill, 1986.

+++