تطبیق مفهوم «حرکت جوهری» ملاصدرا با قواعد «گره‌سازی» در هنر اسلامی بر مبنای رویکرد وجود تطبیق هم ارزی

عرفان اسلامی

مقاله 15، دوره 15، شماره 58، بهمن 1397، صفحه 307-324   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

اسداله شفیع زاده^{* 1}؛ توکل کوهی گیگلو²؛ فاضل عباس زاده³

¹استادیار گروه معماری، واحد اهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اهر، ایران.

²استادیار گروه فلسفه، واحد اهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اهر، ایران.

³استادیار گروه زبان و ادب فارسی، واحد پارس آباد مغان، دانشگاه آزاد اسلامی، پارس آباد، ایران.

چکیده

هدف از این تحقیق، انطباق قاعده «حرکت جوهری» ملاصدرا بعنوان مهمترین دیدگاه نظام فکری حکمت متعالیه با قواعد گره‌سازی هندسی در هنر و معماری اسلامی بر مبنای رویکرد تطبیقیِ وجودِ هم ارزی، تمثال و همانند ساختی، میان نظام جزئی و نظام کلی عالم (سلسله مراتب عالم) می‌باشد. در نگرش حکمت متعالیه ملاصدرا، وجود مبارک حق تعالی، حقیقتی واحد و شخصی است و تمامی پدیدارهای عالم امکان و کثرات، از یک وجود دارای مراتب شدت و ضعف و بر مبنای قاعدة «وحدت تشکیکی وجود» که به واسطة «عشق» از مظهر اوّل (وجود منبسط) -که در عین وحدت دارای تمام کثرات است- جاری می‌گردد.          در این پژوهش که به روش تحقیق توصیفی، تحلیلی، تطبیقی و با تلفیقی از دو رویکرد کمّی (از نظریه به مصداق) و کیفی (از مصداق به نظریه) انجام گرفته است، به این نتیجه دست یافت که خصوصیات به کار گرفته شده در گره‌سازی هندسی که دارای سه مشخصة «قابلیّت تکرار به شرط تکامل»، «قابلیّت تطوّر وتبدّل بواسطة نقوش ثانوی» و «توانائی حفظ وحدت و بقاء موضوع در عین کثرت نقوش» می‌باشند، تمثالِ و به مثابه بیان هنری قاعدة «خلق مداوم و تکاملیِ» آفرینش عالم در دیدگاه عرفانیِ صدرالمتألهین شیرازی بوده و هدف هنرمند عارف در خلق صُورِ بینهایتْ کثرت پذیرِ نقوشِ هندسی در گره‌سازی، نشان دادن خلق پیوسته و استکمالی مخلوقات در تجلیات الهی به صورت «لَبس بعد لَبس» بوده که به طریقِ نقش‌های بافته، متکثّر و تکرارپذیر اشکال هندسی در فضاسازی معماری اسلامی بازآفرینی و خلق مجدد می‌گردد.

کلیدواژه‌ها

تجلّی؛ حرکت جوهری؛ گره‌سازی؛ معماری اسلامی

مراجع