گفتمان دوگانه غیبت -امام قایم در روایت نگاری های سده نخست هجری

مطالعات تاریخی قرآن و حدیث

مقاله 3، دوره 23، شماره 61، شهریور 1396، صفحه 59-84   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

چکیده

چکیده
دوگانۀ غیبت ـ امام قائم در تاریخ روایت نگاری‌های صدر اسلام همواره به عنوان یک گفتمان رایج در میان مسلمانان از هر طبقه در زندگی فردی و اجتماعی بروز داشته است. انگاره‌شناسی‌های گفتمانی صورت گرفته حاکی از آن است که این تفکر در روایت‌نگاری‌های صدر اسلام در منابع اهل سنت و شیعه بروز جدی دارد و در میان طبقات مختلف مردم، آن را به یک گفتمان غالب، مبدل ساخته است. دوگانه غیبت ـ امام قائم از جمله موضوعاتی است که در عصر حضور معصومان علیهم‌السلام مورد توجه مسلمانان، به‌عنوان یک گفتمان و به‌طور خاص در نظرگاه شیعیان به‌ویژه دانشوران و نویسندگان بوده و دست‌مایه نگارش بسیاری از آثار مکتوب در این زمینه قرارگرفته‌است. دوگانه غیبت ـ امام قائم از مهم‌ترین رخدادهای تاریخ شیعی است که می‌توان  تأثیرات آن را در روایت نگاری‌های مکتوب، مشاهده کرد. این مطالعه ضمن بررسی ابعاد انگاره‌شناسی دوگانه غیبت ـ امام قائم و پاسخ به این سؤال که آیا مردم با این گفتمان آشنا بوده‌اند یا خیر؟ نشان می‌‌دهد که این اندیشه از همان صدر اسلام وجود داشته است اما در هر دوره زمانی، در تعیین مصداق خطا و اشکال به وجود آمده است.
کلید واژه‌ها: مهدویت، گفتمان غیبت، گفتمان پژوهی، روایت‌نگاری.

کلیدواژه‌ها

. کلید واژه‌ها: مهدویت؛ گفتمان غیبت؛ گفتمان پژوهی؛ روایت‌نگاری

مراجع

منابع

ابن اثیر، عزالدین علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، 1385ق.

ابن اثیر، مجدالدین مبارک بن محمد، النهایة فی غریب الحدیث، به‌ کوشش‌ طاهر احمد زاوی و محمود محمد طناحی‌، بیروت، دار الکتب العلمی ه، 1399ق.

ابن بابویه، محمد بن علی، علل الشرائع، قم، انتشارات مومنین، 1380ق.

ــــــــــــــــــــ کمال الدین، قم، دار الکتب الإسلامی ه، 1395ق.

ابن داوود حلی، حسن بن علی، الرجال، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1342.

ابن سعد، محمد، الطبقات، بیروت، دار صادر.

ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، الاغانی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1415ق.

ــــــــــــــــــــ مقاتل الطالببین، بیروت، موسسة الاعلمی .

اشعری، سعد بن عبدالله‌، المقالات‌ و الفرق‌، تهران، مرکز انتشارات علمی و فرهنگی، 1360.

امین عاملی، محسن، اعیان الشیعه، بیروت، دارالتعارف، 1403ق.

حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم، مؤسسة آل البیت، 1409ق.

رفاعی، عبدالجبار، معجم ما کتب عن الرسول و اهل بیته، تهران، وزارت ارشاد، 1371.

سلطانی، علی‌اصغر، قدرت، گفتمان و زبان: سازوکارهای جریان قدرت در جمهوری اسلامی ایران، تهران، نشر نی، ۱۳۸۴.

سیوطی، عبدالرحمن بن ابی بکر، تاریخ الخلفاء، بیروت، دار صادر‌، بی‌تا.

شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، بیروت، دارالمعرفة، بی‌تا.

حشیخ طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، قم، مکتبة المحقق الطباطبائی، 1420ق.

صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، قم، مکتبة آیة الله المرعشی، 1404ق.

علامۀ حلی، حسن بن یوسف، رجال، به کوشش محمد صادق بحرالعلوم، قم، دار الذخائر، 1411ق.

کشی، محمد بن عمر، الرجال، اختیار شیخ طوسی، مشهد، مؤسسه نشر دانشگاه مشهد، 1409ق.

کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، به کوشش علی اکبر غفاری، تهران، دار الکتب الإسلامی ة، 1365.

مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، 1403ق.

نجاشی، احمد بن علی، رجال، قم، انتشارات جامعه مدرسین، 1407ق.

نعمانی، محمد بن ابراهیم‏، الغیبة، تهران، نشر ابن بابویه، 1379ق.

نوبختی، حسن بن موسی، فرق الشیعه، بیروت، دارالاضواء، بی‌تا.

Kohlberg, Etan, ‟Early Attestations of the Term Ithan 'Ashariyya,” Jerusalem studies in Arabic and Islam, No. 24, 2000.