ساختار هندسی آیات تاریخی قرآن کریم

مطالعات تاریخی قرآن و حدیث

مقاله 4، دوره 23، شماره 62، اسفند 1396، صفحه 85-104   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

محمدحسن احمدی

پردیس فارابی دانشگاه تهران

چکیده

آیات تاریخی، بخش قابل توجهی از آیات قرآن را به خود اختصاص داده اند و در عین حال، از توجه بایسته دور مانده­اند. این که مراد از آیات تاریخی چیست، گستره توزیع و فراوانی آن در قرآن به چه صورت است و این که چه طبقه بندی از این آیات می­توان ارایه داد و اساسا این که وجه تمایز این دسته آیات از آیات دیگر قرآن چیست؛ سوالاتی است که ضرورت این موضوع را تبیین می­کند. در این مقاله برانیم تا به تدوین نمایه جامعی از آیات تاریخی قرآن دست یازیم تا با اتکاء به آن بتوان نگاه جامع­تری نسبت به این بخش از آیات قرآن داشت. بررسی این آیات به تفکیک هر سوره و به صورت موضوعی نشان خواهد داد که دو رویکرد حداقلی و حداکثری نسبت به گستره آیات تاریخی، قابل طرح است. بر این اساس، ابتدا هندسه آیات تاریخی و سپس ویژگی­های آن را بررسی می­کنیم و سپس به تبیین رابطه آیات تاریخی با عهدین خواهیم پرداخت و در این خصوص، دیدگاهی غیر از دیدگاه اقتباس و تصحیح را مطرح خواهیم کرد و نگاه جدیدی به «تفسیر تاریخی» نیز مطرح خواهیم کرد.

کلیدواژه‌ها

آیات تاریخی؛ قرآن کریم؛ سبب نزول؛ تفسیر تاریخی؛ تاریخی نگری

مراجع

ابن‌اثیر، علی‌بن‌محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، 1965.

ابن‌خلدون، محمدبن‌عبدالرحمن، مقدمة العبر، بیروت، موسسة الاعلمی للمطبوعات، بی‌تا.

ابن‌عاشور، محمدطاهر، التحریر و التنویر، بیروت، مؤسسة التاریخ، 1420.

ابوریحان بیرونی، محمدبن‌احمد، کتاب البیرونی فی تحقیق ماللهند، حیدرآباد دکن، مطبعة مجلس دایرة المعارف العثمانیة، 1958.

بدوی، عبدالرحمن، دفاع قرآن در برابر آرای خاورشناسان، ترجمۀ سیدحسین سیدی، مشهد، به‌نشر، 1383.

بروکلمان، کارل، تاریخ ملل و دول اسلامی، ترجمۀ هادی جزایری، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1346.

پاکتچی، احمد، مدخل تفسیر، دائره المعارف بزرگ اسلامی ج17، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامى ـ تهران،1385.

پروینی، خلیل، تحلیل عناصر ادبی و هنری داستان‌های قرآن، فرهنگ گستر،1379.

جفری، آرتور، واژه‌های دخیل در قرآن مجید، ترجمۀ فریدون بدره‌ای، تهران، انتشارات توس، 1372.

حسینی، سیدابوالقاسم، مبانی هنری قصه‌های قرآن، مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما، 1377.

حکیم، سیدمحمدباقر، القصص القرآنی، قم، موسسة آل البیت؟عهم؟، لاحیاء التراث، 1410.

خلف‌الله، محمد احمد، الفن القصصی فی القرآن الکریم، بیروت: نشر سینا، 1999.

رجبی، محمود، روش‌شناسی تفسیر قرآن، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)؛ قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1383.

سبحانی تبریزی، جعفر،  القصص القرآنیة دراسة ومعطیات و اهداف، الجزء الاول، بیروت، دارجوادالائمۀ، 1428.

سجادی، سیدصادق و عالم‌زاده، هادی، تاریخ‌نگاری در اسلام، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها(سمت)،1383 .

طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، موسسة الاعلمی، 1414.

گلدتسیهر، ایگناس، العقیدة و الشریعة فی الاسلام، ترجمۀ محمدیوسف موسی، مصر، دارالکتب الحدیثة، 1959م.

مطهری، مرتضی، مجموعۀ آثار،  تهران؛ قم، صدرا، 1374.

معرفت، محمدهادی، نقد شبهات پیرامون قرآن کریم، ترجمۀ حسن حکیم‌باشی و دیگران، قم، تمهید، 1385.

منیع عبدالحلیم، محمود، مناهج المفسرین، ص45.

میبدی، ابوالفضل رشید‌الدین، کشف الاسرار و عدة الابرار، تصحیح علی‌اصغر حکمت، تهران، امیرکبیر، چ 4، 1361.

نفیسی، شادی، علامۀ طباطبایی و حدیث، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1384.

نهج البلاغه، ترجمۀ شهیدی، نامۀ 31.

نولدکه، تیودور، تاریخ القرآن، مترجم: جورج تامر، بیروت، موسسۀ کونراد ــ ادناور، 2004.

وصفی، محمد، الارتباط الزمنی والعقائدی بین الانبیاء و الرسل، بیروت: دارابن حزم، 1418.