بررسی و نقد شیوه تفسیرتاریخی قرآن

مطالعات تاریخی قرآن و حدیث

مقاله 6، دوره 23، شماره 62، اسفند 1396، صفحه 133-153   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

حدیثه سلیمانی^*

دانش آموخته دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه مازندران

چکیده

در دوران معاصر، برخی از قرآن­پژوهان به شیوه تفسیر تاریخی روی آورده­اند. اختلاف نظر میان موافقان و مخالفان این شیوه و نو­ظهور بودن آن، ایجاب نمود تا این پژوهش با کمک منابع کتابخانه­ای و روش تحلیلی و توصیفی، به بررسی نقاط قوت و ضعف تفسیر تاریخی بپردازد. پیداست که هرچند برخی از مبانی و اصول اولیه تفسیر تاریخی مانند روایات ترتیب نزول، از اتقان لازم و کافی برخوردار نیست، امّا در مجموع می­توان از این شیوه با استناد به تاریخ نزول، تاریخ صدر اسلام و سیره نبوی به شکل تفسیر موضوعی و تحول­آفرینی و فرهنگ­سازی در جوامع تمسک جست.

کلیدواژه‌ها

نقد؛ تفسیر تاریخی قرآن؛ ترتیب نزول؛ تاریخ نزول؛ تفسیر موضوعی نزولی

مراجع

ابن اثیر، على بن محمد، أسد الغابة فى معرفة الصحابة، بیروت، دار الفکر، 1409ق.

ابن بابویه، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمة، چاپ دوم، تهران، اسلامیة، 1395ق.

ابن الندیم، الفهرست، تهران، بی­نا، 1350.

ابن حجر، احمد بن على بن حجر، الإصابة فى تمییز الصحابة، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1415ق.

ابن عبدالبر، یوسف بن عبد الله، الاستیعاب فى معرفة الأصحاب، بیروت، دار الجیل، 1412ق.

ابن عطیه، عبدالحق بن غالب، المحرر الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز، چاپ اول، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1422ق.

ابن عماد، عبد الحی بن احمد، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، ابن دمشق - بیروت، دار ابن کثیر، 1406ق.

ایازی، سید محمدعلى، المفسرون حیاتهم و منهجهم‏، تهران‏، وزارت ارشاد، 1373.

ایازی، سید محمدعلی، «نقدی بر فوائد تفسیر ترتیب نزولی»، پژوهشهای قرآنی، سال شانزدهم، شماره 62، 1389.

آل غازی، ملا حویش، بیان المعانی، دمشق، مطبعة الترقى، 1382ق.

بهجت­پور، عبدالکریم، تفسیر همگام با وحی، قم، سبط النبی، 1387.

بهجت­پور، عبدالکریم، «رویکردی نو در تفسیر قرآن بر اساس ترتیب نزول»، پژوهش­های قرآنی، سال شانزدهم، شماره 62، 1389.

بهجت­پور، عبدالکریم، تفسیر تنزیلی (به ترتیب نزول(، تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1392.

 بهجت­پور، نشست علمی «بررسی روش تفسیر قرآن بر اساس ترتیب نزول»، مؤسسه پژوهشی - فرهنگی فهیم، 1389.

بیهقی، احمد بن الحسین، دلائل النبوة و معرفة أحوال صاحب الشریعة، چاپ اول، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1405ق.

 تجری، محمدعلی؛ مقیمی نژاد داورانی، محدثه، «واکاوی روایات شیعی در ترتیب نزولی بودن مصحف امام علی (ع)»،آموزه‌های قرآنی، شماره 22، 1394.

جوادی آملی، عبدالله، نزاهت قرآن از تحریف، چاپ چهارم، قم، مرکز نشر اسراء، 1389.

حسکانی، عبید الله بن عبدالله، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل‏، چاپ اول، تهران‏، التابعة لوزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامی، مجمع إحیاء الثقافة الإسلامیة، 1411ق.

خرمشاهی، بهاء الدین، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، چاپ اول، تهران، دوستان و ناهید، 1377.

دروزه، محمد عزة، التفسیر الحدیث، قاهره، دار احیاء الکتب العربیة، 1383ق.

رضایی اصفهانی، محمدعلی؛ مومن­نژاد، ابوالحسن؛ «تفسیر تاریخی قرآن کریم»، دو فصلنامه قرآن و علم، دوره نهم، شماره 16، 1394.

ریچارد بل، درآمدی بر تاریخ قرآن؛ ترجمه خرمشاهی، بهاء الدین، قم، سازمان اوقاف و امور خیریه، 1382.

ژیان، فاطمه، «مصحف امیرالمؤمنین على علیه السلام و ترتیب آن»، معرفت، سال بیست و یکم ـ شماره 180، 1391.

سمیع نزال عمران، الوحدة التاریخیة للسور القرآنیة، دمشق/ عمان، دارالقراء/دارقتیبه، 2006.

سید رضی، محمد بن حسین، نهج­البلاغه؛ صبحی صالح، چاپ اول، قم، هجرت، 1414ق.

سیوطی، جلال الدین، الإتقان فی علوم القرآن، لبنان، دار الفکر، 1416ق.

شاکر، محمدکاظم؛ جلسه نظریه پردازی نقد و بررسی رویکردهای مختلف تفسیر قرآن بر اساس ترتیب نزول، 1389.

شاکر، محمدکاظم، «تفسیر بر اساس ترتیب نزول با سه قرائت»، پژوهش­های قرآنی، سال شانزدهم، شماره62، 1389.

شاکر، محمدکاظم، روشهای تأویل قرآن، چاپ اول، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1376.

شایسته­نژاد، علی اکبر، «تفسیر تنزیلی در بوته نقد با تأکید بر تفسیر الحدیث»، معرفت، شماره 197، 1393.

صبحی صالح، مباحث فی علوم القرآن، چاپ پنجم، قم، منشورات الرضی، 1372.

طباطبایی، سید محمدحسین، قرآن در اسلام، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1353.

طباطبایى، سید محمدحسین، المیزان فى تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامیه جامعه‏ى مدرسین حوزه علمیه قم، 1417ق.

طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات ناصر خسرو، 1372.

طبری، محب الدین، ذخائر العقبى فی مناقب ذوی القربى علیهم السلام‏، قاهره‏، مکتبة القدسى‏، 1356ق.

عیاشى، محمد بن مسعود، کتاب التفسیر، تهران، چاپخانه علمیه، 1380.

فارسی، جلال الدین، پیامبری و انقلاب، قم، امید، 1367.

فرشچیان، رضا، (1395)، گفت‌ و گو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا).

قدسی، احمد، «نگاهی به تفسیر قرآن به ترتیب نزول»، فصلنامه علمی_پژوهشی مطالعات تفسیری، سال پنجم، 1393.

مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، چاپ دوم، بیروت، دار إحیاء التراث العربی‏، 1403ق.

مسعودی، على بن الحسین بن على، مروج الذهب و معادن الجوهر، چاپ دوم، قم، دار الهجرة، 1409ق.

معرفت، محمد هادی، تفسیر و مفسران، ترجمه خیاط و نصیری، قم‏، مؤسسه فرهنگى التمهید، 1379.

مهدوی راد، محمد علی، «میراث مکتوب علوی»، علوم حدیث،

شماره 37 و 38، 1384.

 نشست تخصصی «نقد و بررسی نظریه تاریخ‌گذاری قرآن؛ احراز ترتیب نزول قرآن کریم، 1386، سایت مدهامتان.

 نکونام، جعفر، «ترتیب مصحف امام علی (ع) موافق نزول یا موافق موجود؟»، پژوهش‌نامه قرآن و حدیث، شماره 2، 1386.

نکونام، جعفر، «تفسیر تاریخی قرآن کریم»، پژوهش دینی، شماره نوزدهم، 1388ش.

نکونام، جعفر، درآمدی بر تاریخ‌گذاری قرآن، تهران، هستی نما، 1388ش.

نکونام، جعفر، «بررسی روایات ترتیب نزول»، قرآن در آینه پژوهش، شماره 1، 1379ش.

نکونام، روش تفسیر تاریخی در بوته نقد، سایت مدهامتان.

نولدکه، تئودور، تاریخ قرآن، نیویورک، دار نشر جورج آلمز، 2000م.

هلالى، سلیم بن قیس، کتاب سلیم بن قیس الهلالی‏، چاپ اول، قم‏، الهادى، 1405ق.

یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب، تاریخ الیعقوبى‏، قم، اهل بیت (ع)، بی­تا.

(http://javahery.blogfa.com/یادداشت­های سیدمحمدحسن جواهری.