بررسی احکام اقرار در حقّ‌الله و حقّ‌النّاس و تفاوت‌های آن

فقه و تاریخ تمدّن

مقاله 1، دوره 4، شماره 1، فروردین 1397، صفحه 11-34   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

ابوالفضل علیشاهی قلعه جوقی^{* 1}؛ عبدالرضا شریفی²

¹دانشیار، گروه الهیات- فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران.

²دانشجوی دکترای، گروه الهیات- فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران.

چکیده

    اقرار عبارت از اخبار جازم شخص یا قائم مقام او به حقی سابق برای دیگری بر ضرر خود یا نفی حقی از خود است. یکی از راه­های قانونی اثبات دعوا، اقرار است، ولی احکام اقرار در حق ­النّاس با حق ­الله متفاوت است؛ از جمله، اختلاف در قبول و عدم قبول، رجوع از اقرار، اختلاف از حیث دفعات اقرار، مخیر بودن امام در اقامه‌ی حد و عفو، اختلاف در اختیار و عدم آن در تشویق رجوع از اقرار برای قاضی و....، که در این مقاله ضمن ذکر این تفاوت­ها به توضیح مفصل آن­ها بر پایه دیدگاه­های فقیهان پرداخته شده است، برای نمونه در حق­النّاس رجوع از اقرار پذیرفته نمی­شود، اداء حق الناس واجب است و اگر منوط به اقرار باشد در نتیجه اقرار به حق‌النّاس واجب است، توبه جایگاهی در برداشتن آثار اقرار ندارد و سبب سقوط اقرار نمی­شود، بلکه صحت توبه از لحاظ حکم تکلیفی، منوط به پرداخت حق­الناس است، تعدد اقرار شرط نمی­باشد و قاضی حقّ ندارد مقرّ را به رجوع از اقرار تشویق کند؛ ولی در حقّ­اللّه شرایط کاملاً بر عکس این می­باشد. روش انجام این تحقیق توصیفی- تحلیلی است،که ضمن توصیف کافی از اقرار، به تحلیل و بررسی وجوه تمایز آن در حقّ­ الناس با حقّ ­الله پرداخته­ می­شود.­

مراجع

*قرآن کریم

1-   ابن ادریس حلّی، محمد بن منصور بن احمد،(1410ق)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، چ دوم، قم: موسسة النشرالاسلامی.

2-   ابن رشد، محمّد بن احمد، (1409ق)، بدایه المجتهد و نهایه المقتصد،چاپ اول، بی جا.

3-   ابن منظور، محمدبن مکرم،(1405ق)، لسان العرب، چاپ اول، قم: نشر ادب­ حوزه .

4-   ابن فارس بن زکریا‌، احمد، (1404ق‌)، معجممقائیساللغه، مصحح: عبدالسلام محمد هارون، چاپ اول‌، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه ‌.

5-   اصفهانى، محمدحسین کمپانى،(1418ق)، رسالهفیتحقیقالحقوالحکم، أنوارالهدى، چاپ­ اول، قم: بی­نا.

6-   امامی، حسن، ( بی تا)، حقوق مدنی، تهران، انتشارات اسلامیه.

7-   امیر الخزایی، شمس الدین،(1424ق)، مفهوم الاقرار بالحقوق عند الفقهاء، چاپ اول، بیروت: دارالکتب العلیمه.

8-   تبریزی، جواد،(1375)، اسس الحدود و التعزیرات، قم، انتشارات کتابخانه میرزا جواد تبریزی.

9-   جعفری لنگرودی، محمد جعفر،(1356)، دانشنامه حقوقی، چاپ اول، تهران: امیر کبیر.

10-     جوهری، اسماعیل،(بی­تا)،  الصحاح تاج اللغه و صحاح العربیه، به کوشش عبدالغفور عطار، چاپ اول، بیروت: دارالعلم للملایین.

11-     حرّ عاملى، محمد بن حسن‌،(1409ق‌)، الوسائل الشیعه، محقق: گروه پژوهش مؤسسه آل البیت علیهم السلام‌، چاپ اول، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام‌.

12-   ______،(1412ق)،  هدایه الامه الی احکام الائمه- منتخب المسائل، چاپ اول، مشهد، مجمع البحوث الاسلامیه.

13-     حسین آبادی، امیر،(بی­تا): تقریرات درس ادله اثبات دعوا، چاپ سوم، تهران:دانشگاه شهید بهشتی.

14-     حسینى ‌عاملى، سیدجواد بن محمد، (1419ق‌.): مفتاح الکرامه فی شرح القوائد العلامه، محقق: محمد باقر خالصى‌، چاپ اول، ‌قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،

15-     حصری، احمد، (1406ق): علم القضاء، بیروت، دارالصفوه،.

16-     خمینی، امام روح الله،(بی­تا): تحریر الوسیله، چاپ اول، قم، دار العلم.

17-     خوانساری، سید احمد، (1383): جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، چاپ چهارم، تهران: مکتبه الصدوق.

18-     خویی، ابوالقاسم، (1396ق): مبانی تکملة المنهاج الصالحین، چاپ اول، قم: المطبعه العلمیه.

19-     راغب اصفهانی، حسین بن محمد،(1412ق‏.):  المفردات فی قریب القرآن، تحقیق: صفوان عدنان داوودی، چاپ اول، دمشق‏: دارالعلم –الدارالشامیة.

20-     زحیلی، وهبه،(1409ق):  الفقه الاسلامی و ادلته، بیروت، دارالفکر.

21-     سبزواری، عبدالاعلی، (1383): مهذب  الاحکام فی بیان الحلال و الحرام، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

22-     سنگلجی، محمد،(1329): آیین دادرسی در اسلام، چاپ دوم، تهران: طه،

23-     شیخ نیا، امیر حسین،(1373): ادله اثبات دعوی، چاپ اول، تهران، شرکت سهامی انتشار،

24-     شهید اول، محمد بن مکی عاملی،(بی­تا): الدروس الشرعیه فی فقه الامیه، قم: انتشارات صادقی.

25-     ــــــ، (1372):  القواعد و الفوائد،چاپ سوم، ترجمه مهدی صانعی، مشهد: دانشگاه فردوسی،.

26-     ــــــ،(1403ق):  اللمعه الدمشقیه، چاپ چهارم، بیروت: دارالکتاب العربی.

27-     شهید ثانی، زید  الدین بن علی بن احمد عاملی، (1403ق.): الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، چاپ اول، بیروت: موسسه فقه الشیعه.

28-     صدوق قمى، محمد بن على بن بابویه، (1409ق): منلایحضرهالفقیه، مترجم: على اکبر غفارى و محمد جواد صدر بلاغى‌، اول‌، تهران: نشر صدوق.

29-     صفار، محمد جواد،(بی­تا): تقریرات درس ادله اثبات دعوا، چاپ سوم، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.

30-     طباطبایی یزدی، محمد کاظم، (1422ق): تکمله العروه الوثقی، قم، انتشارات مکتبه الداوری.

31-     طریحى، فخرالدین‌، (1416ق): مجمع البحرین‌، مصحح: سید احمد حسینى‌، چاپ سوم‌، تهران: کتابفروشى مرتضوى.

32-     طوسی، محمد بن الحسن، (1351): الخلاف، چاپ دوم، تهران: مکتبه مرتضویه.

33-     ــــ، (‌1387ق‌.):  المبسوطفیفقهالإمامیة‌، محقق: سید محمد تقى کشفى،‌ چاپ سوم‌، تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.

34-     عبدالمنعم، محمود عبد الرحمن، (بی­تا.): معجمالمصطلحاتو الالفاظالفقهیه، چاپ ­اول، قاهره: دارالفضیله.

35-     علامه حلی، حسن بن یوسف،(1410ق):  ارشاد الاذهان الی احکام الایمان، تصحیح از فارس حصون، قم، دفتر انتشارات اسلامی.

36-     ______،(1314ق):  تحریر الاحکام الشرعیه علی المذهب الامامیه، چاپ اول، مشهد: موسسه آل البیت،.

37-     فخار طوسی، جواد، (1391): حقوق متهمان، چاپ اول، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.

38-     فراهیدى، خلیل بن احمد‌،(1410ق): کتاب العین‌، مصحح: دکتر مهدى مخزومى و دکتر ابراهیم سامرائى،  چاپ دوم‌، قم: نشر هجرت‌.

39-     فیض، علیرضا،(1369): مقارنهو تطبیق در حقوق جزای عمومی، چاپ سوم، تهران: انتشارات تهران.

40-     قرشى، سید على اکبر‌،(‌1412ق): قاموس قرآن‌، چاپ ششم‌، تهران: دار الکتب الإسلامیه‌.

41-     کاشف الغطاء نجفى، حسن بن جعفر بن خضر،‌(1422ق): أنوار الفقاهة، چاپ اول،‌ نجف اشرف: مؤسسه کاشف الغطاء‌.

42-     کلینی، محمد بن یعقوب،(1429ق): الکافی، چاپ اول، قم: دار الحدیث.

43-     کمالان، مهدی،(1394):  قانون مدنی، چاپ نهم، تهران، انتشارات کمالان،.

44-     محقق حلّی، جعفر بن حسن، (1408ق‌): ‌المختصر النافع فی فقه امامیه، محقق: عبدالحسین محمد على بقال. چ دوم،‌ قم: مؤسسه اسماعیلیان.

45-     ـــــــــ، (1412ق):شرایع الاسلام فی مسائل الحلال والحرام، چاپ سوم، تهران: استقلال.

46-     محقق کرکی، (1408ق): جامع المقاصد  فی شرح  القواعد، چاپ دوم، قم: آل البیت،.

47-     مساکیه، حمید،(1970م): الاقرار فی الاحکام القضاییه، چاپ اول، بغداد:.

48-     مغینه، محمد جواد،(1404ق): فقه الامام جعفر الصادق، چاپ سوم، لبنان، دارالجواد.

49-     مکارم شیرازی، ناصر،(1418ق): انوار الفقاهه، چاپ چهارم، قم: مدرسه امام علی بن ابی طالب.

50-     موسوی بجنوردی، سید محمد،(1385): القواعدالفقهیه، چاپ پنجم، تهران: مجد.

51-     موسوی خمینی، سید روح اللّه،(1360): تحریر الوسیله، چاپ دوم، تهران: موسسه نشر اسلامی.

52-     منصور، جهانگیر،(1392):  قانون جدید مجازات اسلامی، چاپ دوم، تهران: نشر دیدار.

53-     نجفی، محمد حسن، (1981م): جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام، چاپ سوم، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

54-     نجفی، فخرالدین عثمان بن علی زیعلی،(1420ق): تبیین الحقایق، چاپ چهارم، بیروت: دارالکتب العلمیه.

55-     نراقی، احمد بن محمد مهدی،(1379): مستند الشیعه فی احکام الشریعه، قم، موسسه آل البیت (ع) لاحیا التراث.

56-     نورى، میرزا حسین‌، (1408ق): مستدرکالوسائلومستنبطالمسائل، محقق: گروه پژوهش مؤسسه آل ال بیت علیهم السلام، ‌چاپ اول، ‌لبنان: ‌مؤسسه آل البیت علیهم السلام‌،.