مطالعه تطبیقی در اساطیر ایران و شرق دور (اسطوره سیاوش ایران و کوتان اوتونایِ قوم آینو با رویکرد جوزف کمبل)

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 2، دوره 14، شماره 53، بهمن 1397، صفحه 41-82   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

سعید اخوانی¹؛ فتانه محمودی^{* 2}

¹دانش‌آموختة کارشناسی ارشد پژوهش هنر دانشگاه مازندران

²دانشیار صنایع دستی و پژوهش هنر دانشگاه مازندران

چکیده

تلقی امروزی انسان نسبت به اساطیر حاکی از این است که اسطوره، امری فراتر از افسانه است. پاسخ انسان به سؤال‌هایی که در دوران پیش از علم و فلسفه با آن مواجه شده است را می‌توان در اسطوره‌ها باز یافت. از مسائل مطرح شده در خصوص اسطوره‌، شباهت آن‌ها در میان اقوام و تمدن‌های مختلف است. حال این سوال مطرح می‌شود که علت تشابه اسطوره‌های اقوام غیرمرتبط با هم چیست؟
این مقاله با روش تحلیلی ـ تطبیقی برای نشان دادن این موضوع، اسطورة سیاوش ایران و حماسة کوتان اوتونای، متعلق به قوم آینو (ساکنین دوران سنگی جزایر ژاپن) را بررسی کرده است. الگوی سفر قهرمان جوزف کمبل، به عنوان رویکرد نظری و مراحل سه‌گانة آن به عنوان متغیر این مطالعة تطبیقی به کار گرفته ‌شده است. این پژوهش نشان می‌دهد که انسان دوران اسطوره‌ای صرف نظر از بستر مکانی ـ زبانی متمایز دارای بنیان‌های معرفت‌شناسی و هستی‌شناسی مشترکی بوده‌اند که در اسطوره‌ها بازنمایی شده است.

کلیدواژه‌ها

اسطوره؛ سیاوش؛ حماسة کوتان اوتونای؛ جوزف کمبل؛ سفر قهرمان

مراجع

آیدنلو، سجاد. 1388. «سیاوش، مسیح (ع) و کیخسرو (مقایسه‌ای تطبیقی)». فصلنامة پژوهش‌های ادبی. س 6. ش 23. صص 9-44.

اسماعیل‌پور، ابوالقاسم. 1377. اسطوره، بیان نمادین. چاپ اول. تهران: سروش.

الیاده، میرچا. 1382. اسطوره، رؤیا، راز. ترجمة رؤیا منجم. چ3. تهران: نشر علم.

باباخانی، مصطفی. 1389. «اسطوره در شناخت ادبیات». فصلنامة نقد ادبی. س3. ش11 و 12. صص 32-7.

باستید، روژه. 1370. دانش اساطیر. ترجمة جلال ستاری. تهران: توس.

بولفینچ، تامس. 1377. عصر افسانه. ترجمة مهداد ایرانی و کافیه نصیری. تهران: قطره.

بهار، مهرداد. 1384. از اسطوره تا تاریخ. تهران: چشمه.

ـــــــــــ . 1375. پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: آگاه.

بیلسکر، ریچارد. 1388. اندیشه یونگ. ترجمة حسین پاینده. چ1. ویراست دوم. تهران: آشیان.

پروینی. خلیل. 1389. «نظریة ادبیات تطبیقی اسلامی: گامی مهم در راستای آسیب‌زدایی از ادبیات تطبیقی». مجلة انجمن ایرانی زبان و ادبیات عربی. س6. ش14. صص 55-80.

جعفرپور، میلاد و عبدالکریم شجاعی، مهیار علوی‌مقدم، عباس محمدیان و ابراهیم استاجی. 1392. «اساطیر ایران در آیینة خوانش و دریافت حسین مجیب‌المصری». دوفصلنامة پژوهش‌های ادبیات تطبیقی. د1.ش1. صص 46-3.

حدیدی، جواد. 1373. از سعدی تا آراگون (تأثیر ادبیات فارسی در ادبیات فرانسه). تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

حسن‌دوست، محمد. 1393. فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی. ج1. تهران: نشر آثار فرهنگستان زبان و ادب فارسی.

حسن‌زاده دستجردی، افسانه. 1394. «تحلیل ساختار رمان چراغ‌ها را من خاموش می‌کنم، بر اساس کهن‌الگوی سفر قهرمان». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س11. ش39. صص 79-49.

حصورى، على. 1380. سیاوشان. تهران: چشمه.

خاتمی، سیّدهاشم. 1386. «بررسی آرش، جشن تیرگان و بسامد حضور آن‌ها در ادب فارسی». نشریة دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان. ش 22. صص 111-83.

خالقی مطلق، جلال. 1372. «شاهنامه و موضوع نخستین انسان». گل رنج‌های کهن. به کوشش علی دهباشی. تهران: مرکز.

خاوری، سید خسرو و ژاله کهنمویی‌پور. 1389 «نقد اسطوره‌ای و جایگاه آن در ادبیات تطبیقی». پژوهش زبان‌های خارجی. س15. ش57. صص 53-41.

رضایى دشت ارژنه، محمود و پروین گلی‌زاد. 1390. «بررسى تحلیلى تطبیقى سیاوش، اوزیریس و آتیس». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. د7. ش22. صص 65-45.

روتون، کنت نولز. 1387. اسطوره. ترجمة ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: نشر مرکز.

روزنبرگ، دونا. 1379. اساطیر جهان: داستان‌ها و حماسه‌ها. ترجمة عبدالحسین شریفیان. تهران: اساطیر.

رویانی، وحید و منصور حاتمی‌نژاد. 1394. «سیاوش و اسطوره بازگشت جاودانه». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س11. ش40. صص 261-239.

زرّین‌کوب، عبدالحسین. 1378. نقد ادبی (جست‌وجو در اصول روش‌ها و مباحث نقادی با بررسی و تاریخ نقد و نقادان). ج2. چ6. تهران: امیرکبیر.

صانع‌پور، مریم. 1390. «اسطوره‌شناسی تطبیقی در سنت فرهنگی غرب». غرب‌شناسی بنیادی. س2. ش1. صص 38-25.

طاهری، محمد و حمید آقاجانی. 1392. «تبیین کهن‌الگوی «سفر قهرمان» بر اساس آرای یونگ و کمبل در هفت‌خوان رستم». فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س. ش32. صص 197-169.

عبدی، لیلا و اکبر صیادکوه. 1392. «بررسی دو شخصیت اصلی منظومه ویس و رامین بر اساس الگوی سفر قهرمان». فصلنامة تخصصی زبان و ادبیات فارسی: ادب پژوهی. س7. ش24. صص147-129.

عصاریان، محمدجواد و سیّدعلی قاسم‌زاده و محمدحسین سرداغی. 1393. «تحلیل کیفیت بیداری قهرمان درون در شخصیت سیاوش و کیخسرو با تکیه‌بر نظریه پیرسون ـ کی‌مار». دوفصلنامة پژوهش‌نامه ادب حماسی. س10. ش17. صص 134-107.

عفیفی، رحیم. 1374. اساطیر و فرهنگ ایران. تهران: توس.

فرای، نورتروپ. 1377. تحلیل نقد. ترجمة صالح حسینی. تهران: نیلوفر.

فردوسی، ابوالقاسم. ۱۳۸۹. شاهنامه. تصحیح جلال خالقی مطلق. دفتر دوم. چ3. تهران: مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.

ــــــــــــــــ . 1387. شاهنامه. به کوشش سعید حمیدیان. چ13. تهران: قطره.

قائمی، فرزاد. 1393. «نقد و تحلیل ساختار آیینی اسطورة سیاوش (مقایسه سیاوش ـ سیاوشان با تراژدی ـ دیونیسیا بر مبنای نظریه اسطوره و آیین)». نقد ادبی. س7. ش25. صص 184-153.

کاسیرر، ارنست. 1367. زبان و اسطوره. ترجمة محسن ثلاثی. تهران: نقره.

کمبل، جوزف. 1389. قهرمان هزار چهره. ترجمة شادی خسروپناه. چ4. مشهد: گل آفتاب.

ــــــــــــ . 1380. قدرت اسطوره. گفت‌وگو با بیل مویرز. ترجمة عباس مخبر. تهران: نشر مرکز.

کنگرانی، منیژه. 1388. «تحلیل تک اسطوره نزد کمبل با نگاهی به روایت یونس و ماهی». پژوهش‌نامه فرهنگستان هنر ویژه‌نامه نقد اسطوره‌ای. ش14. صص 91-75.

کی‌گوردن، والتر. 1370. «درآمدی بر نقد کهن‌الگویی». ادبستان فرهنگ و هنر. مترجم جلال سخن‌ور. ش16. صص 31-28.

مسکوب، شاهرخ. 1354. سوگ سیاوش. چ3. تهران: خوارزمی.

مکاریک، ایرنا ریما. 1388. دانش‌نامه نظریه‌های ادبی معاصر. ترجمة مهران مهاجر و محمد نبوی. چ1. تهران: آگه.

مورنو، آنتونیو. 1386. یونگ، خدایان و انسان مدرن. ترجمۀ داریوش مهرجویی. تهران: مرکز.

میرمیران، سیّدمجتبی و انوش مرادی. 1391. «تحلیل کهن‌الگویی داستان رستم و اسفندیار». فصلنامة تخصصی مطالعات داستانی. س1. ش2. صص 109-95.

نامورمطلق، بهمن. 1392. درآمدی بر اسطوره‌شناسی: نظریه‌ها و کاربردها. تهران: سخن.

ندا، طه. 1383. ادبیات تطبیقی. ترجمة هادی نظری‌منظم. چ1. تهران: نی.

ووگلر، کریستوفر. 1387. سفر نویسنده. ترجمة محمد گذرآبادی. تهران: مینوی خرد.

یاوری، حورا. 1387. روان‌کاوی و ادبیات، دو متن، دو انسان، دوجهان، از بهرام گور تا راوی بوف کور. تهران: سخن.

یشت‌ها. 1377. ترجمة ابراهیم پورداوود. تهران: اساطیر.

 

English sources

Allen, Douglas. (1978). "Early Methological Approaches". Structure & Creativity in Religion: Hermeneutics in Mircea Eliade’s Phenomenology and New Directions. New York: Walter de Gruyter.

Campbell, Joseph. (1973). Myths to Live By. New York: Bantam.

Guerin, W. I, et al. (1978). A handbook of critical approaches to literature. New York: Oxford University Press.

Jung, Carl Gustav. (1970). The Collected Works of C.G. Jung. Tr. by Herbert Read & Michael Scott Montague Fordham. New York: Pantheon.

Russel, F. 2000. Northrop fry on myth. New York & London: Routledge.

Tylor, Edward B. (1958) [1873, 1871]. The Origins of Culture and Religion in Primitive Culture, Volumes I and II of the 1873 edition of Primitive Culture. New York: Harper&  Brothers.