شیوه‌های کرامت شفابخشی در متون نثر عرفانی

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 4، دوره 14، شماره 53، بهمن 1397، صفحه 121-154   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسنده

مریم حقی

استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور مرکز خوانسار

چکیده

کرامت، خرق عادتی است که از اولیاءالله سر می‌زند و در عرفان و تصوف جایگاه ویژه‌ای دارد. انواع گوناگون کرامات به سه گونه اصلی اِخبار از غیب، اشراف بر ضمایر و تصرف در عالم هستی تقسیم‌بندی می‌شوند و هر کدام شامل چندین گونة فرعی می‌باشند. از گونه‌های فرعی کرامات، تصرف در عالم هستی و شفا دادن بیماران است که گاه در زمان حیات صاحب کرامت و گاه پس از وفات او اتفاق می‌افتاد. بیماری‌هایی که در این‌گونه کرامت وارد شده است اغلب بیماری‌های مادرزاد و یا بیماری‌های مزمنی بود که همة طبیبان از علاج آن عاجز شده  و یا بر اثر نفرین شیخ به وجود می‌آمد. شیوه‌های شفابخشی بسیار متنوع است که از میان آن می‌توان به سورة حمد خواندن، دعا خواندن، دست کشیدن، دمیدن، آب دهان مالیدن، استفاده از وسایل صاحب کرامت همچون لباس، کفش، کلاه و خلال دندان او، پانیذ دادن، شعر خواندن، برگرفتن بیماری، توبه کردن بیمار و... اشاره کرد. در اغلب این کرامات، بیمار شفای کامل می‌یابد به گونه‌ای که گاه تا پایان عمر به آن بیماری دچار نمی‌شود. در این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی سعی شده است شیوه‌های مختلف کرامت شفابخشی که در کتب منثور عرفانی متقدم آمده است، دسته‌بندی و تحلیل شوند.

کلیدواژه‌ها

عرفان و تصوف؛ کرامت؛ شفابخشی؛ کتب نثر عرفانی؛ پدیدارشناسی

مراجع

قرآن کریم.

آزادیان، شهرام. 1385. «دو تقسیم‌بندی قدیم از کرامات صوفیه». مجلة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. س57. ش179. صص 72-63.

ابوروح، جمال‌الدین. 1386. حالات و سخنان ابوسعید ابوالخیر. تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی. چ8. تهران: سخن.

ابونصر سراج، عبدالله‌بن علی. 1388. اللمع فی‌التصوف. تصحیح و تحشیه رینولد آلن نیکلسون. ترجمة مهدی محبتی. تهران: اساطیر.

استعلامی، محمد. 1388 . حدیث کرامت (پاسخی منطقی به پرسش‌ها). تهران: سخن.

افلاکی، احمد‌بن اخی ناطور. 1386. مناقب‌العارفین. تهران: اقبال.

الیاده، میرچا. 1375. مقدّس و نامقدس. ترجمة نصرالله زنگویی. تهران: سروش.

امین‌پور، قیصر و ایرج شهبازی. 1385. «طرحی برای طبقه‌بندی قصه‌های مربوط به اِخبار از غیب (در متون عرفانی منثور تا قرن هفتم)». مجلة دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. س57. ش180. صص22-1.

انصاری، زهرا. 1391. «طبقه‌بندی موضوعی حکایات کرامات در نثر عرفانی». مطالعات عرفانی. ش16. صص 78-53.

انصاری، عبدالله‌بن محمد. 1362. طبقات‌الصوفیه. با تصحیح، حواشی و تعلیقات عبدالحیّ حبیبی قندهاری. به اهتمام حسین آهی. تهران: فروغی.

ایرج‌پور، محمد ابراهیم. 1388. «شیوه‌ای نادر از تبرک و شفابخشی در متون عرفانی». مطالعات عرفانی. ش9. صص 25-5.

ثروت، منصور. 1390. «کشف و کرامات و خوارق عادات». مجلة تاریخ ادبیات. ش3/ 65. صص 38-21.

جامی، عبدالرحمن‌بن احمد. 1375. نفحات‌الانس من حضرات‌القدس. تصحیح محمود عابدی. چ3. تهران: مؤسسه اطلاعات.

حافظ، شمس‌الدین محمد. 1379. دیوان غزلیات. به کوشش خلیل خطیب رهبر. چ‌27. تهران: صفی علیشاه.

سپهسالار، فریدون‌بن احمد. 1325. رسالة فریدون‌بن احمد سپهسالار در احوال مولانا جلال‌الدین مولوی. با تصحیح و مقدمه سعید نفیسی. تهران: اقبال.

شهبازی، ایرج و علی‌اصغر ارجی. 1387. سُبع هشتم (قصه‌های کرامت در متون عرفانی تا قرن هفتم). قزوین: سایة گستر.

عطار نیشابوری، فریدالدین. 1383. تذکرةالاولیاء. تصحیح رینولد آلن نیکلسون. بازنگاری از ع. روح‌بخشان. چ2. تهران: اساطیر.

غزنوی، سدیدالدین محمد. 1388. مقامات ژنده‌پیل (احمد جام). اهتمام حشمت‌الله مؤید. چ4. تهران: علمی و فرهنگی.

قشیری، عبدالکریم‌بن هوازن. 1379. رساله قشیریه. ترجمة ابوعلی حسن‌بن احمد عثمانی. تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر. چ6. تهران: علمی و فرهنگی.

کاشانی، عزالدین محمودبن علی. 1389. مصباح‌الهدایة و مفتاح‌الکفایة. تصحیح جلال‌الدین همایی. تهران: زوّار.

کاشف سبزواری، حسین واعظ. 1350. فتوت‌نامه سلطانی. اهتمام محمد جعفر محجوب. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

مستملی بخاری، ابوابراهیم اسماعیل‌بن محمد. 1363. شرح التعرف لمذهب التصوف. مقدمه، تصحیح و تحشیه محمد روشن. تهران: اساطیر.

موسوی قومی، صدیقه محمود عباسی و عبدالعلی اویسی کهخا. 1397. «تحلیل کارکرد مفهوم انسان مذهبی میرچا الیاده در حکایات کرامات فارسی با تکیه بر اسرارالتوحید»، فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س14. ش50. صص 265-237.

میبدی، ابوالفضل رشیدالدین. 1382. کشف‌الاسرار و عدةالابرار. ج7. کوشش علی‌اصغر حکمت. تهران: امیرکبیر.

میهنی، محمد بن منور. 1376. اسرار التوحید فی مقامات الشیخ ابی‌سعید. مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی. چ چهارم. تهران: آگاه.

هجویری، علی‌بن عثمان. 1381. کشف‌المحجوب. تصحیح و. ژکوفسکی. با مقدمه قاسم انصاری. چ8. تهران: طهوری.

یوسف‌پور، محمدکاظم. 1380. نقد صوفی. تهران: روزنه.