بررسی جایگاه و نقش عصا در اساطیر و ادیان

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 5، دوره 14، شماره 53، بهمن 1397، صفحه 155-186   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

علی حیدری^{* 1}؛ محمدرضا حسنی جلیلیان²؛ علی نوری²؛ مریم یاراحمدی³

¹استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه لرستان

²دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه لرستان

³دانش‌آموختة دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه لرستان

چکیده

عصا از عناصر مهم اساطیری و فرهنگی است که علاوه بر کارکردهای طبیعی و اولیه، در اسطوره‌ها و ادیان مختلف حضور گسترده‌ای داشته است. روزگاری ابزاری ساده برای انجام کارهای روزمره بود؛ اما به مرور زمان، کارکردهای اساسی و بنیادینی در زندگی مردم یافته است و در دوره‌های بعد، متناسب با رشد عقلی بشر، به شکلی نمادین ظهور پیدا کرده است. نقش‌های نمادین عصا در ادوار مختلف اساطیری و دینی تغییر شکل داده، گاه بر اثر این دگرگونی‌ها، ارتباط و پیوند ظاهری خود را با فلسفۀ وجودی خویش قطع کرده، به شکل و شیوه‌ای متفاوت جلوه‌گر شده است. از طرف دیگر، همگام با پیشرفت‌های مادی بشر، بخشی از کارکردهای عصا به ابزارهای به نسبت پیشرفته‌تری مانند نیزه، کمان، شمشیر و سلاح‌های نوین واگذار شده است. در این مقاله با روش تحلیلی ـ توصیفی حضور عصا و اشکال گوناگون آن در دوران اساطیری و حماسی، در پیوند با خدایان، پادشاهان و پهلوانان، همراه با بازتاب آن در ادیان بررسی و نقش‌های مختلف نمادین عصا و علل تغییرات تدریجی آن تبیین شده است.

کلیدواژه‌ها

عصا؛ چوبدستی؛ اساطیر؛ ادیان؛ نماد

مراجع

قرآن کریم.

آرنولد، ماثیو. 1354. سهراب و رستم. ترجمة منوچهر امیری. چ2. شیراز. دانشگاه پهلو.

ابوجعفر محمد‌بن الحسین‌بن فروغ. 1381. بصائرالدرجات الکبری فی فضائل آل محمد(ص). به تصحیح میرزا محسن کوچه باغی. چ1. تهران. اعلمی.

الفاخوری، حنا. 1986. الجامع فی تاریخ الادب العربی. ادب‌القدیم. چ1. بیروت: دارالجیل.

اوحدی مراغه‌ای، رکن‌الدین. 1390. جام جم. چ1. تهران: آماره.

اوستا. 1389. به کوشش جلیل دوستخواه. ج2. چ15. تهران: مروارید.

برن، لوسیلا و دیگران. 1391. جهان اسطوره‌ها با مقدمة مارنیا وارنر. ترجمة عباس مخبر. چ3. ج1و ج2. تهران. مرکز.

بوکر، جان. 1389. ادیان جهان. ترجمة سید نیما اورازانی و سیده الهه حسینی پرور. چ1. تهران. سایه‌گستر.

پلوتارک. 1379. حیات مردان نامی. ترجمة رضا مشایخی. تهران. ققنوس .

تورات. 1394. به کوشش پیروز سیار. چ2. تهران: هرمس.

حافظ، شمس‌الدین محمد. 1370. دیوان حافظ. تصحیح قزوینی و قاسم غنی. به کوشش عبدالکریم جربزه‌دار. چ3. تهران: زوار.

دورانت، ویل. 1382. تاریخ تمدن. گروه مترجمان. چ1. تهران. علمی و فرهنگی.

دهخدا. علی اکبر. 1377. لغت‌نامه. چ2. دورة جدید. تهران: دانشگاه تهران.

رامین، علی، کامران فانی و محمدعلی سادات. 1389. دانشنامة دانش‌گستر. ج.3 و6. چاپ اول. تهران: مؤسسة علمی ـ فرهنگی دانش‌گستر.  

سعدالدین حمویه. 1363. المصباح فی التصوف. تصحیح نجیب مایل هروی. چ1. تهران: مولی.

سینگ، دارام ویر. 1381. آشنائی با هندوئیزم. ترجمة سیّدمرتضی موسوی ملایری. چ1. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

شکسپیر، ویلیام. 1385. سو‌‌گ‌نمایش هملت شاهپور دانمارک. ویراستة هرولد جنکینز. ترجمة میرشمس‌الدین ادیب سلطانی. چ1. تهران. نگاه.

شوالیه، ژان و آلن گربران. 1388. فرهنگ نمادها. ترجمة سودابه فضایلی. ج.2و ج4. چ1. تهران. جیحون.

طوسی، محمدبن الحسن 1407. تهذیب الأحکام تحقیق. ج3. تهران: دارالکتب الاسلامیه.

فریزر، جیمز جرج. 1382.  شاخة زرین (پژوهشی در جادو و دین). ترجمة کاظم فیروزمند. چ1. تهران. آگاه.

فنلون. فرانسوا دو سالینیاک دولاموت. 1383. تلماک. ترجمة میرجلال‌الدین کزازی. چ4. تهران: مرکز.

کریمی، امیربانو و مهناز رضایی. 1387. «بررسی تطبیقی علل بازآفرینی اسطوره در شعر معاصر ایران و «رؤیای مکزیکی» اثر لوکله‌زیو». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س4. ش13. صص 126ـ111.

مصفی، ابوالفضل. 1366. فرهنگ اصطلاحات نجومی. چ2. تهران. مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

معین، محمد. 1371. فرهنگ فارسی معین. چ8.. تهران: امیرکبیر.

مکارم شیرازی، ناصر. 1390. رسالة توضیح المسائل. چ1. مشهد: دانشوران رشید.

موسوی اردبیلی، عبدالکریم. 1380. رسالة توضیح المسائل. چ1. قم: نجات.

موسوی، سیّدسیامک. 1382. نقل و نقالی (سیّدمصطفی سعیدی و روایت‌هایش). چ1. خرم‌آباد: افلاک. 

مولوی، جلال‌الدین محمد بلخی. 1384. کلیات شمس تبریزی. تصحیح بدیع‌الزمان فروزان‌فر. چ4. تهران: ثالث.

وحید دستگردی، حسن. 1310. «عصا و انگشتر انوشیروان». ارمغان. س9. ش133. صص 784-784.

هال، جیمز. 1383. فرهنگ نگاره‌ای نمادها در هنر شرق و غرب. ترجمة رقیه بهزادی. چ2. تهران: فرهنگ معاصر.

هومر. الف. 1379. ادیسه. ترجمة سعید نفیسی. چ13. تهران: علمی و فرهنگی.

هومر. ب. 1379. ایلیاد. ترجمة سعید نفیسی. چ4. تهران: علمی و فرهنگی.

هومر. 1377. ایلیاد. ترجمة میرجلال‌الدین کزازی. چ1. تهران: مرکز.  

یاحقی، محمد جعفر. 1394. فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها در ادبیات فارسی. چ1. تهران: فرهنگ معاصر.