دو خوانش جدید بر پایۀ خوانش‌های شیعی هانری کوربن از روایات اساطیری

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 6، دوره 14، شماره 53، بهمن 1397، صفحه 187-206   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسنده

ویدا دستمالچی

استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

چکیده

هانری کوربن دین پژوه، شیعه شناس و فیلسوف برجستۀ فرانسوی در مطالعات تطبیقی متعددش توانست ارتباط فلسفی و عرفانی بین فلسفۀ خسروانی ایران باستان با روایات اسلام شیعی و فلسفۀ اشراق مطرح کند. وی با بررسی بر روی آثار سهروردی و ابن سینا نه تنها به بن مایه های فلسفۀ خسروانی دست پیدا کرد، بلکه به سرچشمه های اصلی فلسفۀ خسروانی، حکمت مزدایی، روایات اساطیری و متون مربوط یه آیین زردشتی نیز توجه داشت، و  همچنین مسألۀ شباهت و انطباق این تعالیم را با روایات اسلام ایرانی به طور جدی پیگیری کرد. در این پژوهش آن بخش از مطالعات و پژوهش های هانری کوربن که حکایت های نمادین عرفانی یا روایات شیعی، معادلی مشابه در فلسفۀ خسروانی یا روایات اساطیری و آیین مزدایی دارد، مورد نظر است. از میان موارد ارزشمندی که کوربن به تطبیق آن در دو تفکر اسلام شیعی و حکمت باستانی پرداخته است، جای دارد به دو موردِ فراموش شده؛ یکی ماجرای ادامۀ نسل و پادشاهی فریدون و ایرج از طریق فرزند دخترش، منوچهر، و دیگری در اختیار داشتن بانویی آسمانی، اسپندارمذ، آب و زمین بپردازیم؛ اولی مشابه ادامۀ نسل و امامت و ولایت پیامبر اسلام(ص) از طریق فرزند دخترش، و دومی مشابه مهریۀ شفاهی حضرت فاطمه(س) (آب در کابین داشتن) اوست.

کلیدواژه‌ها

هانری کوربن؛ اساطیر ایرانی و مزدایی؛ اسلام شیعی؛ آیین زردشتی؛ حضرت فاطمه(س)

مراجع

آموزگار، ژاله. 1376. تاریخ اساطیری ایران. تهران: سمت.

ابن‌بابویه، محمدبن علی. 1362. الخصال. ج2. قم: جامعه مدرسین.

ــــــــــــــــــــ .1380. علل‌الشرایع. ترجمة ذهنی تهرانی. ج1. قم: مومنین.

اسماعیل‌پور، ابوالقاسم. 1387. اسطوره بیان نمادین. تهران: سروش.

اوشیدری، جهانگیر. 1371. دانشنامۀ مزدیسنا. تهران: مرکز.

پاکزاد، فضل‌الله (مصحح). 1384. بندهشن. ج1. تهران: مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.

پورداوود، ابراهیم.1380. فرهنگ ایران باستان. تهران: اساطیر.

حاکم نیشابوری. محمدبن عبدالله. 1411. المستدرک‌الصحیحین. تحقیق مصطفی عبدالقادر عطا. ج3، بیروت: دارالکتب العلمیه.

حسنی‌البیرجندی. حسین. 1379. غریب‌الحدیث فی بحارالانوار. ج1. تهران: دارالحدیث.

راشدمحصل، محمدتقی(محقق). 1366. گزیده‌های زادسپرم. تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی.

رضی، هاشم. 1381. آیین مهر. تهران: بهجت.

ژینیو، فیلیپ. 1390. ارداویراف‌نامه. ترجمة ژاله آموزگار. تهران: معین.

عرب گلپایگانی، عصمت. 1376. اساطیر ایران باستان. تهران: هیرمند.

فرخزاد، پوران. 1386. مهرۀ مهر. تهران: نگاه.

فردوسی، ابوالقاسم. 1386. شاهنامه. جلد1. تصحیح جلال خالقی‌مطلق. تهران: مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.

ــــــــــــــــ . 1386. نامۀ باستان. ج1. گزارش و ویرایش میرجلال‌الدین کزّازی. تهران: سمت.

قلی‌زاده، خسرو. 1387. فرهنگ اساطیر ایرانی. تهران:پارسه.

کربن، هانری. 1374. ارض ملکوت. ترجمة ضیاءالدین دهشیری. تهران: طهوری.

کریستن سن، آرتور. 1390. ایران در زمان ساسانیان. ترجمة رشیدیاسمی. تهران: بهزاد.

گیرشمن، رومن. 1372. ایران از آغاز تا اسلام. ترجمة محمد معین. تهران: علمی و فرهنگی.

مجلسی، محمدباقر. 1403. بحارالانوار. تحقیق السید ابراهیم المیانجی و محمدالباقر البهبودی. ج43 بیروت: دارإحیا التراث العربی.

ـــــــــــــــــ . 1377. زندگانی حضرت زهرا(س). ترجمة محمد روحانی علی آبادی. تهران: مهام.

ورمازرن، مارتین. 1375. آیین میترا. ترجمة بزرگ نادرزاد. تهران: چشمه.

هیلنز، جان راسل. 1385. شناخت اساطیر ایران. ترجمة باجلان فرخی. تهران: اساطیر.

یشت‌ها. 1377. ترجمة ابراهیم پورداود. تهران: اساطیر.