ظرفیت‌ها و محدودیت‌های اسطوره‌پردازی در رمان‌ جنگ

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 8، دوره 14، شماره 53، بهمن 1397، صفحه 243-280   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

محمد علیجانی^{* 1}؛ محمد آهی²

¹دانش‌آموختة دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بوعلی سینا همدان

²استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بوعلی همدان

چکیده

اسطوره و اسطوره‌پردازی از تمهیداتی اساسی‌ است که مناسبت قابل توجهی با پدیدۀ جنگ دارد و نویسندگان جنگ با توسل بدان می‌توانند آثار ادبی ماندگاری خلق کنند. در این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی، ظرفیت‌ها و محدودیت‌های اسطوره‌پردازی در رمان‌های جنگ بررسی شده است. نگارندگان با تأمل در ساختارهای سیاسی، اجتماعی، روان‌شناختی، فرهنگی و... مسلط در دوران جنگ، به کشف و واکاوی بسترها و موانع اسطوره‌پردازی در رمان‌های جنگ پرداخته‌اند. مطالعات انجام شده نشان می‌دهد، ظرفیت‌هایی مانند تأثیرپذیری و الگوبرداری جنگ از انقلاب اسلامی و تأثیر انقلاب در به کارگیری اسطوره‌، تأثیر دین در خلق و بازپیدایی اسطوره‌ها، شباهت ساختار روایت انقلاب و جنگ با ساختار کلان‌ پایۀ اسطورۀ ایرانی؛ یعنی تقابل خیر و شر و...، می‌توانستند محل توجه نویسندگان برای خلق رمان‌های اسطوره‌ای ماندگار باشند؛ از سوی دیگر، محدودیت‌هایی مثل نگاه تک‌ساحتی و احساس استغنای بسیاری از نویسندگان نسبت به شناخت اساطیر ایران و اساطیر دیگر ملل، و همچنین عواملی از این دست، در گرایش نویسندگان جنگ به اسطوره موانعی به وجود آورده‌ است.

کلیدواژه‌ها

اسطوره؛ انقلاب؛ جنگ؛ دفاع مقدّس؛ رمان

مراجع

قرآن کریم.

آرمسترانگ، کارن. 1392. تاریخ مختصر اسطوره. ترجمة عباس مخبر. چ2. تهران: مرکز.

ابراهیمی، جعفر. 1387. در سوگ سهراب. چاپ اول. تهران: پیدایش.

احمدزاده، حبیب. 1394. شطرنج با ماشین قیامت. چ21. تهران: سورة مهر.

الهی، اصغر، 1386. سالمرگی. چ3. تهران: چشمه.

الیاده، میرچا. 1392. چشم‌اندازهای اسطوره. ترجمة جلال ستاری. تهران: توس.

ــــــــــ . 1387. مقدّس و نامقدّس. ترجمة نصرالله زنگویی. چ2. تهران: سروش.

امیرخانی، رضا. 1388. ارمیا. چ16. تهران: سورة مهر.

اوداینیک، ولودیمیر والتر. 1379. یونگ و سیاست. ترجمة علیرضا طیب. چاپ اول. تهران: نی.

ایرانی، ناصر. 1380. هنر رمان. چاپ اول. تهران: آبانگاه.

بارت، رولان. 1392. اسطوره امروز. ترجمة شیرین‌دخت حقیقتیان. چاپ اول. تهران: مرکز.

بزرگ بیگدلی، سعید حسینعلی قبادی و سیّدعلی قاسم‌زاده. 1388. «تحلیل بینامتنی روایت اسطوره‌ای سالمرگی». فصلنامة پژوهش‌های ادبی. س6. ش25. صص 38-9.

بهار، مهرداد. 1374. جستاری چند در فرهنگ ایران. چ2. تهران: فکر روز.

بیدنی، دیوید. 1379. «اسطوره، نمادگرایی، حقیقت». ترجمة بهار مختاریان. ارغنون. ش4. صص 182-161.

پارسی‌نژاد، کامران. 1389. «بررسی و تحلیل ادبیات داستانی جنگ در ایران و غرب». مجموعه مقالات ادبیات داستانی دفاع مقدّس و هویت ایرانی ـ اسلامی. چاپ اول. تهران: جهاد دانشگاهی.

ثمینی، نغمه. 1388. تماشاخانه اساطیر. چ2. تهران: نی.

حسن‌بیگی، ابراهیم. 1373. ریشه در اعماق. چاپ اول. تهران: برگ

حصوری، علی. 1387. سیاوشان. چ3. تهران: چشمه.

حمیدیان، سعید. 1383. درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی. چ2. تهران: ناهید.

خاتمی، احمد. 1390. «ادبیات انقلاب اسلامی و نکاتی دربارۀ آن». مجموعه مقالات ادبیات داستانی دفاع مقدّس و هویت ایرانی ـ اسلامی. چاپ اول. تهران: جهاد دانشگاهی.

خاوری، سیدخسرو و ژاله کهنمویی‌پور. 1389. «نقد اسطوره‌ای و جایگاه آن در ادبیات تطبیقی». فصلنامۀ پژوهش‌های زبان‌های خارجی. ش57. صص 53-41.

دهقان، احمد. 1393. سفر به گرای 270 درجه. چ20. تهران: سورة مهر.

ریکور، پل. 1373. زندگی در دنیای متن. ترجمة بابک احمدی. تهران: مرکز.

سرشار، محمدرضا. 1390. ادبیات داستانی ایران پس از انقلاب. چاپ اول. تهران: سازمان انتشارات فرهنگ و اندیشه اسلامی.

ستاری، جلال. 1391. اسطوره ایرانی. جهان اسطوره‌شناسی 10. چ3. تهران: مرکز.

ــــــــــــــــــ . 1376. اسطوره در جهان امروز. چاپ اول. تهران: مرکز.

سگال، آلن. 1389. اسطوره. ترجمة فریده فرنودفر. چ2. تهران: بصیرت.

شایگان، داریوش. 1388. آسیا در برابر غرب. چ9. تهران: امیرکبیر.

غیاثی کرمانی، محمدرضا. 1375. اگزیستانسیالیسم فلسفه عصیان و شورش. چاپ اول. قم: غیاثی.

فراست، قاسمعلی. 1386. گلاب خانم. چاپ اول. تهران: قدیانی.

فروید، زیگموند. 1392. «اندیشه‌هایی درخور ایام جنگ و مرگ». ترجمة حسین پاینده. مرگ (مجموعه مقالات). ارغنون. چ4. تهران: سازمان چاپ و انتشارات. صص 174 – 145.

فصیح، اسماعیل. 1392. تراژدی ـ کمدی پارس. چ5. تهران: ذهن‌آویز.

قاسم‌زاده، سیّدعلی و سعید بزرگ بیگدلی. 1389. «بررسی و تحلیل کیفیت انعکاس اساطیر در رمان‌های دفاع مقدس». مجموعه مقالات ادبیات داستانی دفاع مقدّس و هویت ایرانی ـ اسلامی. چاپ اول. تهران: جهاد دانشگاهی.

قبادی، حسینعلی. 1389. «چرایی ادبیات داستانی دفاع مقدّس و نسبت آن با هویت ما». مجموعه مقالات ادبیات داستانی دفاع مقدّس و هویت ایرانی ـ اسلامی. چاپ اول. تهران: جهاد دانشگاهی.

کاسیرر، ارنست. 1366. زبان و اسطوره. ترجمة محسن ثلاثی. چ2. تهران: نقره.

کمبل، جوزف. 1393. قدرت اسطوره. ترجمة عباس مخبر. چ9. تهران: مرکز.

ــــــــــــــــــ . 1392. قهرمان هزار چهره. ترجمة شادی خسروپناه. چ5. تهران: گل آفتاب.

کوپا، فاطمه. 1389. «بن‌مایه‌های نمادین و شگردهای روایی در رمان ارمیا از سری رمان‌های دفاع مقدّس». نشریة ادبیات پایداری. س2. ش 3-4. صص 503 – 479.

ملکیان، مصطفی. 1390. گستره اسطوره. «اسطوره، قصه‌های رمزی و بعد شاعرانگی دین» (گفت‌گو با محمدرضا ارشاد). چاپ اول. تهران: هرمس.

موقن، یدالله. 1390. گستره اسطوره. «اسطوره، ایدئولوژی و روشنفکری ما» (گفت‌وگو با محمدرضا ارشاد). چاپ اول. تهران: هرمس.

میرعابدینی، حسن. 1387. صد سال داستان‌نویسی در ایران. ج3 و 4. چ5. تهران: چشمه.