برنامه ریزی استراتژیک جهت ساماندهی بافت فرسوده شهر ورزنه

جغرافیا و مطالعات محیطی

شناسنامه علمی شماره، دوره 1، شماره 2، مرداد 1391، صفحه 23-40   

نویسندگان

مهدی مومنی؛ حسن بیک محمدی؛ مهرآرا تکبیری

چکیده

شهرها نیز مانند موجودات زنده‌ای هستند که رشد و زوال را تجربه می‌کنند. اگر عوامل منفی نظم و سازمان فضایی آنهارا برهم زنند فرایند زوال آنها تسریع خواهد شد. بنابراین شهرهای کهن و باستانی ایران،که دارای هویت ویژه‌ای هستند ودارای بافت‌های قدیمی با ارزش و تاریخی‌اند در معرض زوال و فرسودگی هستند .شهر ورزنه به عنوان یکی از شهرهای قدیمی ایران در معرض خطر نابودی و فرسودگی قرار دارد .این پژوهش به ارزیابی ساختار فیزیکی قدیم با تمرکز بر روش‌های توصیفی – تحلیلی پرداخته است که با به کارگیری تکنیک swot به شناسایی عوامل منفی و مثبت در بافت قدیم شهر ورزنه تلاش نمود تا به ارائه برنامه‌ریزی استراتژیک برای نوسازی و بهسازی این بافت بپردازد .نتایج تحقیق نشان داد که بافت مورد نظربا کمبود زیرساخت‌های فیزیکی مواجه است که خود نیازمند اقدامات فوری برای تجدید حیات شهری است

کلیدواژه‌ها

بافت شهری؛ برنامه ریزی استراتژیک؛ بهسازی؛ مداخله در بافت؛ شهر ورزنه

شناسنامه علمی شماره

مقدمه

بدنبال تحولات انقلاب صنعتی در زمینه‌های تکنولوژیکی اقتصادی- اجتماعی و پیامدهای ناشی از هجوم و تمرکز جمعیت‌ها و فعالیت‌ها به بخش مرکزی شهرها این بافتها دچار افت فیزیکی،اقتصادی و اجتماعی شوند این فرایند باعث شد که باگذشت زمان،بافت‌های قدیمی و مرکزی شهرها پویایی خود را از دست بدهند و محله‌های خوب شهری به محله‌های پست و مسئله دار تبدیل شوند و دچار عدم تعادل گشته و قادر به پاسخگویی نیازهای جدید جوامع شهری نیستند) .خانگل‌زاده، 1386: 2) این در حالی است که بافت‌های قدیمی و فرسوده‌ی شهری به دلیل مرکزیت جغرافیایی، سهولت دسترسی، استقرار بازار(فعالیت‌های تجاری) و دارا بودن ارزش‌های تاریخی و فرهنگی، دارای ظرفیت بالقوه برای تولید درآمد و به تبع آن پرداخت اجاره بهاء می‌باشد.علیرغم این ویژگی‌ها محلات مسکونی پیرامون هسته تجاری، به دلایلی از جمله: بافت سنتی شبکه معابر، فرسودگی واحدهای مسکونی، ضعف زیرساخت‌ها و مشکلات زیست محیطی، مسیر رکود و عقب‌ماندگی را طی می‌کند. تداوم چنین فرمهای فضایی باعث شکل گیری نوعی از فرایند اجتماعی، اقتصادی، در محلات مسکونی بافت‌های قدیمی و فرسوده شده است،که در آن گروههای با درآمد بالا از این محلات خارج شده و مهاجرین و کارگران و عمدتاً فقیر، جایگزین آنها شده‌اند.از طرفی، برخی از واحدهای مسکونی در معرض تهاجم و فشار فعالیت‌های ناشی از بازار واقع شده و به کارگاه‌های تولیدی یا انبار تبدیل شده‌اند. مجموعه این عوامل، باعث کاهش مطلوبیت سکونت در این بافت‌ها شده است (رهبان،1388 :2) رشد جمعیت شهرها، افزایش ناگهانی آهنگ شهرنشینی، توسعه بی‌رویه شهرها و کاهش زمین برای سکونت و خدمات از یکسو و وجود بافت‌های فرسوده و ناکارآمد در شهرها که ساکنان به سبب عدم توانایی مالی قادر به نوسازی و بهسازی آن نیستند از سوی دیگر موجب شد تا برنامه‌ریزان به فکر ارائه راه‌حل و برنامه‌هایی مناسب برای بهسازی این بافت‌ها باشند. این امر علاوه بر استفاده مطلوب از فضا، جلوگیری از گسترش بیش از حد ساخت و سازهای شهری در زمین بکر و یا کشاورزی اطراف شهر را نیز درپی خواهد داشت (زندوی، 1386: 3) از این رو رهیافت مناسب به بافت قدیم و فرسوده شهری، مستلزم رویکردی دقیق و نگرشی همه‌جانبه به بافت کهن و ویژگی‌های آن، و براین اساس، تهیه و تدوین دقیق برنامه‌هایی قابل‌اجرا و بهسازی قدیم است (ارجمندنیا،1382 :77) از این جهت در این تحقیق سعی می‌شود با رویکردی استراتژیک به بررسی بافت موردنظر، نتایج و راهکارهایی راهبردی برای بهسازی بافت قدیم و فرسوده شهر ارائه نماید.

 

روش تحقیق

نگرش حاکم براین پژوهش،مبتنی بر روش تحقیق،توصیفی- تحلیلی است.در این تحقیق از طریق مطالعات کتابخانه‌ای اقدام به جمع آوری تعاریف، نظریات، تئوری‌ها، و مستندات شده است که اغلب از طریق مطالعات میدانی قابل دسترسی نیست. بخش قابل توجهی از اطلاعات دست اول نیز از طریق پرسشنامه و بازدید از منطقه مطالعاتی بدست آمده است. در مرحله بعد به تحلیل وضع موجود پرداخته شده است و با بکارگیری نرم‌افزار SPSS آمار توصیفی و استنباطی مورد تجزیه و تحلیل قرارگرفته است، در انتها جهت ارائه راه‌حل‌ها از تکنیک‌های برنامه‌ریزی راهبردی از تکنیک SWOT بهره برده شد.به طور اجمال می‌توان گفت این تکنیک به بازشناسی و طبقه‌بندی قوت‌ها و ضعف‌های درونی سیستم و فرصت‌ها و تهدیدهای موجود در محیط خارج پرداخته و به تدوین راهبردهایی برای هدایت سیستم برای آینده می‌پردازد. (گلگار، 1384: 49) در آخر به اثبات فرضیات پرداخته شده است.

 

شرح و بیان مسأله

بیش از چند دهه است که محله‌های قدیمی شهری به فراموشی سپرده شده‌اند .بسیاری از بافتهای سنتی که زمانی مایه افتخار شهرها بودند بیش از پنجاه سال است که در حال فرسایش رها شده‌اند. تقریباً تمامی جمعیت این مناطق جابجا شده و میراث تاریخی، فرهنگی و اجتماعی ویژة محله‌های مختلف یا منقرض شده و یا در حال انقراض‌اند. تنها اندکی از بناها که به سختی به روی پا ایستاده‌اند به یادگار مانده‌اند و یادآور معماری و شهرسازی گذشته‌اند. هرچند که حرکت‌هایی پراکنده در سالهای اخیر در بهسازی و مرمت بناهای ارزنده به چشم میخورد. اما، حساسیت‌ها هرچه کمتر شده و هم در میان مسئولان و هم در میان مردم حدود زیادی مصونیت ذهنی ایجاد شده است.طرحهای جامع، طرحهای تفضیلی، و ضوابط منطقه‌های در اهداف پیش‌بینی شده شکست خورده‌اند. در مناطق مرکزی و محله‌های قدیمی شهرها، نه تنها گذار از سنت به تجدد تحقق نیافته، بلکه با مقاومت سرسختانه این مناطق در مقابل مظاهر تجدد، عملاً هیچ‌گونه بهسازی و مرمتی نیز صورت نگرفته است. در نتیجه پیامدهای طراحی و، ضوابط ساخت وساز به صورت مانعی بزرگ، به فرسایش روز افزون بافتهای سنتی انجامیده است (ربیع، 1382 : 102 )

یکی از عناصر مهم تأثیرگذار در مدیریت شهری، ویژگی‌های اجتماعی و اقتصادی گروه‌های انسانی ساکن در محدوه شهر است .نحوه تعامل این گروه‌ها از یک سو و تعامل آنها با تصمیم‌گیران و مدیران شهری از سوی دیگر و میزان مشارکت آنها در برنامه‌های ارائه شده از جمله مسائلی است که مسیر و جریان مدیریت شهری را تعیین می‌کند )کلانتری خلیل آباد و پوراحمد، 1384: 83)

فقدان مدیریتی مسئول که بتواند این بافتها را باتغییرات سریع ساختاری و کارکردی جدید مبتنی با مدرنگرایی در شهرها هماهنگ سازد، آنها را در تنگنای عدم قابلیت و عدم انطباق با نیازهای جدید گرفتار می‌آورد. به همین جهت این بافت‌‌ها نه تنها جمعیت اصیل و بومی خود را از دست داده‌اند بلکه به دلیل عدم تمایل به سرمایه‌گذاری در راستای بهسازی و نوسازی آنها، زمینه را جهت استقرار مهاجرین(بویژه مهاجرین روستایی(و اقشارکم درآمدی که ناگزیر به سکونت در ارزانترین محلات شهری میباشند فراهم آورده است )رهبان، 1388 : 4)

فرسودگی بافت‌های شهری امروزه به عنوان عاملی برای جلوگیری از تحقق روش‌های مدرن مدیریت شهری در شهرسازی به حساب می‌آید. این امر منجر به عدم پیشرفت و توسعه شهر می‌گردد. هزینه‌بر بودن طرح‌‌های توسعه شهری و کمبود منابع مالی در کنار عدم تأمین زیرساخت‌های مناسب شهروندان با مشکلات روحی و روانی در درازمدت مواجه می‌کند که در نهایت باعث پایین‌آمدن بازده اقتصادی شهر می‌‌شود. افزایش نرخ شهرنشینی و انتخاب مناطق فرسوده شهری برای اسکان مهاجرین و قشر کم‌درآمد شهر نشان از افزایش روزافزون مشکلات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی دارد.

شهر ورزنه مرکز بخش بن رود شهرستان اصفهان می‌باشد که در سال 1385 دارای 11520 نفر جمعیت بوده است. این شهر قدیمی در گذشته با توجه به ساختار محیط طبیعی، اوضاع اقتصادی – اجتماعی، سطح فناوری و متناسب با جمعیت زمان خود شکل گرفته که به نوبه از بهترین وضعیت برخوردار بوده است؛‌ اما امروزه با دگرگونی نوع زندگی، افزایش جمعیت و تغییر نیازهای ساکنان شهر، بافت متراکم و فشرده آن جوابگوی نیاز شهروندان نیست. فرسوده شدن بافت و تخریب بناهای قدیمی در آن و ایجاد فضاهای خالی از جمعیت در مرکز بعضی از محلات باعث نابسامانی کالبدی و شرایط نامساعد برای ساکنان آن شده است که نه تنها از تحرک و پویایی بافت می‌کاهد، بلکه به مرور باعث حذف کاربری‌های خدماتی و جدایی گزینی اجتماعی می‌شود. لذا با شناسایی بافت فرسوده و همچنین بناهای تاریخی می‌توان به سامان بخشی آن جهت نگهداری بافت قدیم و بهبود ساختار کالبدی – اجتماعی بافت شهر ورزنه اقدام نمود که در واقع تحرک و پویایی شهر را به دنبال دارد و وضعیت گردشگری را به جریان می‌اندازد.

 

سوالات تحقیق

1) آیا سامان بخشی بافت فرسوده شهر ورزنه می‌تواند در پایداری شهر مؤثر باشد؟

2) آیا با برنامه ریزی مناسب در بافت فرسوده امکان احیا بناهای تاریخی وجود دارد؟

3- آیا شرایط اجتماعی – اقتصادی مردم محله در فرسودگی بافت مؤثر بوده است؟

 

فرضیات تحقیق

1) سامان بخشی بافت فرسوده شهر ورزنه باعث پویایی و احیاء بناهای تاریخی آن می‌شود

2) بین وضعیت اقتصادی- اجتماعی ساکنین فعلی بافت قدیمی شهر ورزنه و فرسودگی بافت رابطه معنی‌داری وجود دارد.

3) سامان بخشی بافت فرسوده شهر ورزنه در توسعه پایدار این شهر تاثیرگذار است.

 

مبانی نظری

ویژگی‌ها و انواع بافت فرسوده شهری

بافت‌های فرسوده به علت گذشت زمان و عدم سرمایه گذاری لازم در نگهداری از آنها با ویژگی‌های خاصی مواجه هستند که شامل موارد ذیل می‌باشد.عدم دسترسی به درون بافت، فقدان تاسیسات زیربنایی مناسب، مشکلات زیست محیطی و بالا بودن حجم آلودگی،کمبود امکانات گذران اوقات فراغت، فقر و محرومیت، آسیب‌پذیری در برابر زلزله، سرانه کم خدمات، جمعیت زیاد(تراکم بالای جمعیت)، تراکم ساختمانی کم دوام، ناامنی و معضلات اجتماعی )عندلیب، 1385 :2)

مراد از فرسودگی، ناکارآمدی و کاهش کارایی یک بافت نسبت به کارامدی سایر بافتهای شهری است (شفائی،1385: 8( این بافت‌ها، به معضلی برای تصمیم‌گیران، مدیران و مردم شهرهای تاریخی بدل شده است. در این بافت‌ها، ارزش‌های نهفته فرهنگی و مدنی کشور، در تنگنای عدم قابلیت بافت برای انطباق با نیازهای زندگی جدید قرارگرفته است (ملکی، 1383 :21) در اردیبهشت ماه سال 1385، شورایعالی شهرسازی برای شناسایی این محدوده‌ها سه شاخص با مفاهیم زیر تعریف کرد. ریزدانگی: بلوکهای شهری که بیش از 50 درصد قطعات آنها مساحتی زیر 200 متر داشته باشند. نفوذناپذیری: بلوکهای شهری که بیش از 50% معابر آنها عرض کمتر از شش متر را داشته باشند. ناپایداری: بلوکهای شهری که بیش از50% ابنیه آنها فاقد سیستم سازه‌ای می‌باشند. (ابلقی،1385: 151 (با بررسی بافت فرسوده و مسئله‌دار شهری و وجود اشتراک و افتراق آنها از یکدیگر چهارگونه مختلف از این نوع بافت‌ها با ماهیت کاملا متفاوت قابل تشخیص می‌باشد. 1- بافت قدیمی فرسوده )ارزشمند و فاقد ارزش) 2- بافت میانی فرسوده 3- بافت‌جدید فرسوده 4- بافت روستایی و حاشیه‌ای فرسوده.

 

انواع مداخله در بافت‌های فرسوده

در اصلاح شهرسازی و برنامه‌ریزی شهری، به منظور بهبود مراکز شهری و یا بطور دقیقتر بافت‌های قدیمی و معمولاً فرسوده شهری راهکارها و مداخلات گوناگونی مطرح می‌شود. انواع مداخله براساس میزان وفاداری به گذشته در سه گروه بهسازی، نوسازی، بازسازی قرار میگیرند. بهسازی حداقل مداخله و دستکاری در وضعیت کالبدی موجود را به عمل می‌آورد (خاکساری،1383: 36) بهسازی شامل سلسله اقداماتی است که به منظور بهبود کالبد، که در نتیجه فرسایش فعالیت تحقق یافته است، در کوتاه‌مدت صورت می‌گیرد. در واقع بهسازی زمانی صورت می‌گیرد که فرسودگی نسبی فضا از لحاظ عملکردی حادث شده باشد (حبیبی،مقصودی،1386: 18 (در این نوع مداخله اصل بر وفاداری به گذشته و حفظ آثار هویت‌بخش در آنهاست. فعالیت بهسازی با هدف استفاده از امکانات بالقوه و بالفعل موجود و تقویت جنبه‌های مثبت و تضعیف جنبه‌های منفی از طریق 1-حمایت، 2-مراقبت، 3-نگهداری، 4-حفاظت، 5-احیا، 6- استحکام بخشی و7- تعمیر صورت می‌پذیرد .این نوع مداخله مخصوص بافت‌هایی است که دارای ارزش تاریخی فرهنگی بوده و دخالت در این بافتها مستلزم رعایت ضوابط و مقررات سازمان میراث فرهنگی می‌باشد( عباسی،رضوی،1385: 21)

 

بررسی ساختار اجتماعی، اقتصادی، کالبدی بافت قدیم شهر ورزنه

منظور از بافت قدیمی پهنه موجود در بافت اولیه و مرکزی شهر ورزنه است که حدود آن توسط میراث فرهنگی مشخص شده است. بافت قدیم شهر ورزنه محدوده‌ای است به مساحت حدود 34 هکتار و جمعیتی معادل 4150 نفر. بافت قدیم شهر ورزنه در حقیقت هسته نخستین رشد وتوسعه این شهر در دوره معاصر است. با توجه به مصاحبه با شهردار ورزنه حدود 8 محله به اسامی ذیل شناسایی شد. اسامی محله:

گرنیم، کهندژ، کوده، حاج غفور، بالا، کوزه‌‌گر، گاره، چاه قربانعلی،. (نقشه شماره 1)

عملکرد مذهبی بافت در مقایسه با کل شهر نقش چشمگیری دارد و نیز با وجود کمربند تجاری (خیابان دکتر بهشتی) در درجه دوم نقش تجاری بافت بارز و محسوس است. کاربری‌های مذهبی داخل بافت قدیم و به خصوص مسجدجامع همگی نقش محله‌ای و شهری دارند زیرا که عمده‌ترین سطح مذهبی در بافت قدیم متمرکز شده است. وجود رینگ تجاری اطراف بافت نیز در درجه دوم باعث حیات و پویایی و زنده نگاه داشتن بافت قدیم شده است زیرا که اگر این عملکرد مذهبی–تجاری در مقیاس محله‌ای بودند بافت قدیم شهر ورزنه به محله‌ای جدا و منفک از شهر تبدیل می‌‌شد و به دلیل عدم تحرکات در بافت رفته‌رفته این محوطه تاریخی به خرابه‌ای غیرقابل سکونت تبدیل می‌شد.

 

 

نقشه (1): محدوده بافت فرسوده منطقه مورد مطالعه

 

 

جمعیت ساکن در بافت قدیم از میانگین سنی بالاتری نسبت به کل شهر برخوردار می‌باشد. جمعیت 12 هراز نفری ورزنه جوان بوده ولی جمعیت محدوده طرح دارای این خصلت نمی‌باشد. اکثر افراد مسن و سالخورده ورزنه در بافت قدیم ساکن بوده به طوری که تعداد قابل ملاحطه‌ای واحد مسکونی قدیمی (بیش از 20 واحد) با یک یا دو سکنه مسن مشاهده می‌گردد. هرچند که اطلاعات دقیقی از ساختار جمعیتی این بافت وجود ندارد اما از اطلاعات کلی ارائه شده توسط مرکز بهداشت چنین استنباط می‌شود که نسبت جنسی ساکنان محدوده طرح تفاوتی با نسبت جنسی کل (حدود 110 نفر مرد به ازای 100 نفر زن) نمی‌کند. ساکنان این محدوده بومی بوده و تعداد کمی مهاجر افغانی نیز طی سال‌های اخیر در آن سکونت پیدا کرده‌اند.

جهت شناخت ویژگی‌های کالبدی بافت قدیم با توجه به طرح جامع شهر ورزنه (1388) و برداشت‌های انجام شده توسط مهندسین مشاور نقش رازبوم نشان از الگوی عمومی یک طبقه در ساختمان‌های این بافت دارد (نقشه 3). بر اساس بررسی وبرداشت‌های میدانی انجام گرفته اغلب ساختمان‌های بافت قدیم از نظر مصالح 34% آجر و آهن، 15% خشت وگل، 11% آجر و چوب، 13% فاقد کاربری و 7% اسکلت فلزی و بتنی ارزیابی شده است. (نقشه 4)

اغلب ساختمان‌ها به ترتیب دارای کیفیت‌های تخریبی 19.75 درصد – قابل قبول 17.88 درصد، نوساز 13.76 درصد فاقد کاربری وبایر 12.62 درصد، مرمتی 11.21 درصد، و مابقی تاریخی می‌باشند. ( نقشه شماره 5)

 

 

نقشه (2): کاربری راضی محدوده بافت فرسوده

 

نقشه (3): طبقات ساختمانی

 

 

 

 

نفشه (4): نوع مصالح ساختمانی

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

نقشه (5): کیفیت ابنیه

 

 

 

نتایج تحقیق و آزمون فرضیات

هسته اولیه و بافت کهن شهر، همچنان که خود شهر از جهات مختلف اقتصادی، اجتماعی و کالبدی رشد و توسعه می‌یابد، و بخشهای جدید به آن افزوده می‌شوند، بدلیل عدم توانایی همسازی با بافتهای جدید، رو به رکود و فرسودگی می‌گذارند)ارجمندنیا، 1382: 76(  دراین خصوص، راهبرد و سیاستگذاری‌های نوسازی و بهسازی محله‌های قدیمی شهرها قطعاً باید با آن نوع نگاه مدیریت شهری که تا کنون بر این موضوع حاکم بوده است،متفاوت باشد. در این پژوهش برنامه ریزی راهبردی را جهت بررسی مشکلات بافتهای فرسوده شهری انتخاب نموده‌ایم.

برای برآورد حجم نمونه از تکنیک‌ها و و روش‌های آماری استفاده می‌شود. منتها برای انجام دادن آن به دانستن اطلاعات و پارامترهایی درباره جامعه‌ای که قصد انتخاب نمونه از آن را دارد، نیاز داریم. همچنین باید با انحراف استاندارد جامعه، حجم نمونه را برآورد کرد. 

یکی از روش‌های آماری که معمولا در ارتباط با مطالعه متغیرهای کیفی برای تعیین حجم نمونه مورد استفاده قرار می‌گیرد به روش کوچران¹ می‌باشد.

 

 

 

 

1- cochran

 

 

127

 

1

 

(0/05)

 

0/5)

 

(0/5

 

(1/96)

 

12153

 

1

 

1

 

(0/05)

 

0/5)

 

(0/5

 

(1/96)

 

n

 

2

 

2

 

2

 

2

 

=

 

÷

 

÷

 

ø

 

ö

 

ç

 

ç

 

è

 

æ

 

-

 

´

 

+

 

´

 

=

N = 12153        p = . /5        q = . /5     t = 1/96

 

P  درصد توزیع صفت در جامعه است .: 

q درصد افرادی است که فاقد آن صفت در جامعه است: 

در جامعه ما درصد صفات به طور مساوی می‌باشند

t = 1/96

d انحراف معیار(05/0 ):

N: حجم جامعه مورد مطالعه

 

در این فرمول t اندازه متغیر در توزیع طبیعی است که از جدول مربوط به سطح احتمال استخراج می‌شود.

 

جدول (1): رابطه t با درصد احتمال صحت گفتار

ردیف	درصد احتمال صحت گفتار	مقدار t
1	68.3	1
2	95	1.96
3	95.5	2
4	99	2.58
5	99.7	3
6	99.9	3.29

ماخذ: رفیع پور ، فرامرز : 347

 

P: درصد توزیع صفت در جامعه است. یعنی نسبت درصد افرادی که دارای صفت مورد مطالعه هستند.

q: درصد افرادی است که فاقد آن صفت در جامعه است. که در این جا چون ما به توزیع صفت در کل جامعه دسترسی نداشتیم آن را به طور یکسان در نظر گرفته‌ایم. d: تفاضل نسبت واقعی صفت در جامعه با میزان تخمین برای وجود آن صفت در جامعه است که همان سطح معناداری واریانس آن صفت می‌باشد که حداکثر آن 05/0 است که ما به عنوان عدد ثابت در نظر می‌گیریم. N: حجم جامعه مورد مطالعه است. ویژگی عمده انی فرمول آن است که می‌توان حجم جامعه را نیز در آن دخالت داد و یک نمونه منطقی‌‌تر دست یافت. (حافظ‌نیا، 1384: 140)

محدوده جامعه آماری (پرسش‌شوندگان)، کلیه افراد ساکن در شهر ورزنه می‌باشد. لذا بر اساس اطلاعات بدست آمده تعداد افراد ساکن در شهر ورزنه 11350 نفر در سال 1385 می‌باشد که با نرخ 1.2% برای سال 1388 حدود 12153 نفر می‌باشد. البته جمعیت بافت فرسوده شهر ورزنه حدود 4000 نفر می‌باشد ولی از آنجا که ساماندهی بافت فرسوده برای تمامی شهر مهم می‌‌باشد جامعه آماری را با جمعیت سال 85 که از برگرفته از نتایج سرشماری نفوس و مسکن سال 85 می‌باشد در نظر گرفته‌ایم، که با قرار دادن این تعداد افراد در فرمول کوچران تعداد حجم نمونه برای پرسشگری برابر 127 است، که در این تحقیق برای روایی ابزار سنجش ابتدا تعداد 20 پرسشنامه تکمیل شده و بعد از رفع اشکال آنها پرسشنامه برای نتیجه‌گیری بهتر حجم نمونه 150 نفر در نظر گرفته شده است.

طلاعات پایه بدست آمده از طریق پرسشگری از 150 نفر ساکن بافت و مشاهده محقق از محدوده و مصاحبه با مسئولین امر می‌باشد. جهت بهتر نشان دادن نتایج حاصله از تکنیک swot که یکی از تکنیکهای معتبر در برنامه‌ریزی راهبردی است بهره گرفته شده است .

 

برنامه ریزی استراتژیک

برایسن برنامه‌ریزی استراتژیک را بدین صورت تعریف می‌کند: برنامه‌ریزی استراتژیک تلاشی است سازمان یافته و منظم برای اتخاذ تصمیمات بنیادی و انجام دادن اقدامات اساسی که سرشت و جهت‌گیری فعالیت‌های یک سازمان با دیگر نهادها را در چهارچوبی قانونی شکل می‌دهند. این تلاش‌ها به سازمان‌ها کمک می‌کند تا بر نقاط قوت خود اتکا یابند، از فرصت‌های عمده بهره گرفته و بر نقاط ضعف و تهدیدات نسبت به خود فایق شوند. (برایسن،1381: 102)

همان طور که از تعریف برنامه‌ریزی استراتژیک بر می‌آید این نوع برنامه‌ریزی یک نوع برنامه‌ریزی فرآیندی است. دلیل فرآیندی بودن برنامه‌ریزی استراتژیک در نوع و گونه پدیده‌هایی است که برای آن‌ها برنامه‌ریزی صورت گرفته است. در برخورد و برنامه‌ریزی با این پدیده‌ها از آن جا که دائماً در حال تغییر است باید گونه‌ای از برنامه‌ریزی انجام گیرد که قابلیت بازخورد و تطبیق با شرایط جدید در آن وجود داشته باشد. (85 :2003 ،Evans.et all)

برنامه‌ریزی راهبردی باید بتواند چهارچوبی ار اهداف پایه‌ای و سیاست‌های استراتژیک به صورت عام ارا یه نماید و به آن دسته از تصمیم گیری‌ها که بتواند تغییرات قابل توجهی در شهر یا منطقه ایجاد نماید، توجه بیشتری معطوف کند. (بدری، نعمتی، 1388: 37)

در هر حال یک استراتژیک در یک مقطع نیازمند بازنگری‌های عمده می‌باشد، زیرا محیط، اولویت‌ها و گروه‌های عمده ذینفع نیز تغییر می‌یابند. (مرادی مسیحی، 1381: 54)

امروزه ار روش swot به عنوان ابزاری کامل و در عین حال ساده در تحلیل استراتژی در اکثر پروژه‌ها و تحقیقات استفاده می‌شود. این روش با بیان نقاط قوت، نقاط ضعف، فرصت‌ها و تهدیدها امکان در نظر گرفتن عوامل درونی و بیرونی را به صورت توام در یک جدول فراهم می‌آورد. (Doratli et al,  2004 : 329 )

در این روش با توجه به اهداف کلانی که برای محدوده شناسایی شده‌اند، پیشنهادات دقیق اجرایی جهت دستیابی به آن ارائه می‌شوند، به نحوی که بر شالوده نقاط قوت بنا شده و بر نقاط ضعف غلبه نماید. علاوه براین از فرصت‌ها استفاده نموده، تهدیدات خارجی را تقلیل کند. (Hill&Westbrook,1997: 47 )

با عنایت به مطالب گفته شده در رابطه با برنامه ریزی استراتژیک و تکنیک swot و اطلاعات بدست آمده از پرسشنامه در خصوص شهر ورزنه باتوجه به عوامل بیرونی میتوان به این نتایج رسید که تمایل خانوادگی و همبستگی فامیلی در تمایل ساکنان برای نوسازی و بهسازی بافت موثر باشد و ساکنین به دنبال ساماندهی بافت جهت زندگی راحت‌تر و محیطی مساعدتر هستند.ازسوی دیگر داشتن درآمد مکفی و معیشت مناسب در این امر راهگشا خواهد بود زیرا امکان سرمایه گذاری از سوی ساکنان را هم فراهم می‌سازد .این امر خود نیازمند یاری موسسات و شرکتهای خصوصی وحمایت و نظارت دولت است. این بافت با مشکلاتی مانند عرض کم معابر و کمبود امکانات رفاهی و خدماتی دست و پنجه نرم می‌کند که نیازمند برنامه ریزی اجرایی کارآ و اثربخش می‌باشد.ساکنین بافت از شوراها و تشکلهای محلی که مشغول به فعالیت‌اند چندان رضایتی ندارند لازم است جهت رفع این مشکل مشارکت بین مردم و شوراها تقویت گردد در غیر این صورت اکثر روش‌های مداخله باشکست مواجه خواهد شد. این بافت دارای قوت‌هایی است که با تقویت آنها و استفاده صحیح از آنها می‌توان مسیر توسعه و بهبود شرایط زندگی را در این بافت‌ها تسریع بخشید. اکثر مالکیت‌ها در این بافت از نوع شخصی است و این امتیاز امکان دخالت در بافت را راحتتر می‌سازد. این محلات اغلب امن و ساکنین مایل‌اند در این محلات به زندگی خود ادامه‌دهند البته باید این نکته رانیز در نظر داشت که حس تعلق به مکان در انتخاب ساکنین بسیار موثر افتاده است.خانوارهای ساکن اغلب تک خانوار و از زیرساخت‌ها راضی‌اند .درپرسشگری انجام شده اغلب ساکنان ابنیه خویش را قابل نگهداری اعلام نمودنداین نشان دهنده علاقه ساکنین به ادامه زندگی در این بافت می‌باشد اما باید توجه داشت که تامین مسکن مناسب و شرایط مطلوب برای زیست شهروندان هدفی ارزشمند و والا، از جایگاه مهمی درمیان مسائل توسعه شهری برخوردار است.از این رو یکی از راهکارهای عملی پیشروی مسئولان شهری و شهروندان به منظور تحقق بخشیدن به هدف فوق‌‌الذکر استفاده از پتانسیلهای نهفته در دل این بافتهای فرسوده و قدیمی است.چرا که با ساماندهی این بافت‌ها می‌توان با کمترین هزینه و در سریعترین زمان به تامین مسکن و خدمات وابسته به آن تحقق بخشید.عدم امکانات مناسب فرهنگی، تفریحی و فضای سبز و عدم پراکنش مناسب امکانات آموزشی از نقاط‌ضعف این بافت محسوب می‌گردد. مشکلات دیگر مربوط به مدیریت شهری می‌باشد که اغلب به عدم مشارکت‌های مردمی برمی‌گردد. تجربه سالیان در امر بهسازی، نوسازی و ساماندهی بافتهای فرسوده شهری نشان می‌دهد که بدون استفاده از رویکرد مشارظتی نمی‌توان پیشرفتی در این امر حاصل کرد .حرکت بهسازی و نوسازی بافت شهرها امر پیچیده‌ای است که نیاز به مشارکت آحاد مرتبط با این امر دارد.با توجه به تحلیل صورت گرفته به روش مدل Swot نمودار آن نیز رسم شده که نشان‌دهنده ارزیابی مباحث مطرح شده می‌باشد.جدول (2) و (3) بخوبی نشان‌دهنده این است که فرصت‌ها، قوت‌ها و ضعف‌ها به طور تقریبی درحد یکدیگرند.اما تهدیدها در مرتبه پایین‌تری قرار دارد که با تقویت نقاط قوت و فرصت‌های موجود در بافت و کاهش تهدیدها و ضعف‌ها می‌‌توان برکارآمدی این بافت افزود و از ناپایداری و فرسودگی درآن جلوگیری کرد

 

 

جدول (2): ماتریس عوامل داخلی مؤثر بر بهسازی و ساماندهی بافت فرسوده شهر ورزنه

	قوت ها(STRENGTH)	ضعف ها(WEAKNESS)
اقتصادی	- افزایش قیمت زمین و اجاره بها درمحدوده تاریخی شهر - اشتغال در بخش صنایع دستی در بافت فرسوده	- کمبود خدمات در بافت فرسوده شهر ورزنه - کمبود خدمات تجاری در محدوده محلات قدیمی شهر - کمبود زمین جهت ساخت و سازهای مسکونی در محدوده تاریخی - عدم دسترسی مناسب ساکنین بافت قدیم به بازار در شهر ورزنه - عدم وجود کارگاه های ویژه صنایع دستی در بافت قدیم شهر
اجتماعی و فرهنگی	- دارا بودن مردم از شرایط اجتماعی و فرهنگی یکسان و نزدیک به هم - ساکن بودن اکثریت مردم در بخش های قدیمی و تاریخی شهر - گرایش مردم به دین اسلام - رعایت آداب و رسوم منحصر به فرد از گذشته تا کنون مانند پوشیدن چادر سفید و و سایر مراسم سنتی - شکل گیری محلات گوناگون در سطح شهر	- پایین بودن سطح بهداشت در بین مردم به ویژه در بافت فرسوده - کمبود امکانات رفاهی در بخش های تاریخی شهر - عدم توجه مسئولین به بافت فرسوده شهر - کمبود فضاهای فرهنگی در سطح شهر از قبیل کتابخانه و سالن مطالعه - کمبود مراکز مذهبی در سطح محلات نوساز و قدیمی - کمبود شناخت لازم جوانان از شهر و پیشینه تاریخی آن - کمبود رشته های مرتبط با نیازهای شهر - ناآگاهی از عواقب رعایت نکردن بهداشت فردی و عمومی در بافت
اکولوژیکی	- جمع آوری و دفن زباله‌ها به روش سنتی و انتقال به خارج از شهر - وجود تالاب گاوخونی به عنوان زیستگاه حیات طبیعی و پوشش گیاهی و تعدیل‌کننده شرایط نامساعد طبیعی - وجود رشته‌های قنات در شهر ورزنه                                         - قرار گیری منطقه در پهنه‌ای با خطر نسبی کم زلزله	- عدم توجه لازم به رودخانه زاینده‌رود - کمبود اطلاعات مردم در زمینه استفاده از محیط زیست و آسیب نرساندن به آن - کمبود زمین پیرامون قسمت های عمده و تاریخی - عدم وجود کمپوست تا مسافت زیادی از شهر - کمبود فضاهای عمومی و سبز در سطح شهر
کالبدی	- برخورداری از دو نوع بافت: بافت جدید  و بافت قدیم - وجود بناهای تاریخی ارزشمند در شهر - مساحت مسکونی متناسب با اقلیم در کالبد بافت قدیم - مسیر دایره‌ای شکل (خیابان شهید بهشتی) که ارتباط بافت قدیم با خارج از آن را فراهم می‌کند	- کمبود نیروی متخصص در زمینه بافت فرسوده و مشکلات آن - کمبود هزینه برای رسیدگی به بخش‌های قدیمی و تاریخی شهر - کمبود مسیرهای ارتباطی بین بافت قدیم و جدید شهر - کمبود امکانات رفاهی در این بناها جهت سکونت مردم - کمبود کاربری‌های متنوع در درون هر محله - کمبود کاربری‌های گردشگری و پذیرایی
تاریخی - گردشگری	- وجود جاذبه های گردشگری در داخل شهر از جمله بناهای تاریخی ارزشمند ، آب انبارها و... - وجود بافت تاریخی متمرکز و دایره‌ای شکل - وجود محورهای آئینی و تاریخی در گذشته شهر ورزنه - انطباق با نظم مقدس از طریق ساخت مسجد جامع	- عدم توجه به بناهای تاریخی -  کمبود هزینه در خصوص مسائل بافت فرسوده - کمبود نیروی متخصص در زمینه بافت فرسوده - کمبود خدمات رفاهی و گردشگری درشهر - کمبود تجهیزات در مسیرهای ارتباطی شهر به جاذبه های اطراف

مأخذ : مطالعات نگارنده

 

 

جدول (3): ماتریس عوامل خارجی مؤثر بر بهسازی و ساماندهی بافت فرسوده شهر ورزنه

	فرصت ها(0PPORTUNITY)	تهدیدها(THREAT)
اقتصادی	- ایجاد و افزایش خدمات شهر ورزنه در نزدیکی بافت - انتقال کارگاه‌های صنعتی مزاحم به خارج از محدوده بافت - تشویق مسافرین به عبور از داخل شهر و بهره‌دهی اقتصادی برای شهر ورزنه با بازدید از بافت تاریخی - ایجاد کارگاه‌های ویژه صنایع دستی در محدوده بافت - ایجاد میدان میوه و تره‌‌بار جهت فروش محصولات کشاورزی در محدوده بافت	- مهاجرت مردم از شهرهای اطراف به شهر ورزنه - پراکنش نامناسب خدمات تجاری در سطح شهر - سختی کار کشاورزی برای زنان شهر ورزنه - درآمد پایین اشتغال در بخش صنایع دستی - شوری آب رودخانه در فصول کم آبی - شوری خاک
اجتماعی و فرهنگی	- افزایش میزان کاربری های فرهنگی – آموزشی در بافت فرسوده - ایجاد مراکز هویت بخش محله ای در بخش های قدیم شهر - پیوند بافت تاریخی و نوساز - پرورش نیروهای متخصص ومرتبط با نیازهای شهر در دانشگاه پیام نور - ایجاد مکان های فرهنگی جهت اصلاح عقاید خرافی مردم - بالا بردن بهداشت عمومی در بین مردم	- تبدیل فضاهای متروک بافت قدیمی به پاتوق های منفی و مسئله دار شهری - وجود عقاید خرافی و ضعف فرهنگی در بین مردم شهر - بی توجهی به ابعاد فکری ، فرهنگی نقش زنان در جامعه - عدم سازگاری جوانان با سنت‌ها و آداب و رسوم شهر - کاهش تمایلات اجتماعی بین مردم ساکن در محلات جدید با قدیم - کمبود آموزش‌های همگانی جهت بالا بردن سطح افکار در جامعه - پایین بودن سطح سواد در قشرهای مختلف اجتماعی به ویژه در میان زنان ( معمولاً تا دوره راهنمایی )
اکولوژیکی	- رسیدگی به بهداشت رودخانه زاینده‌رود - محوطه‌سازی حاشیه رودخانه جهت گذراندن اوقات فراغت مرم - توسعه بخش کشاورزی در محدوده بافت فرسوده - ایجاد ایستگاه کمپوست در اطراف شهربه منظور دفع زباله‌ها - ایجاد پارک عمومی در شهر و درون بافت - تغییر محیط‌زیست تالاب جهت استفاده گردشگری	- آلودگی رودخانه زاینده‌‌رود - ریختن زباله‌‌ها در اطراف رودخانه و آلودگی محیط آن - استفاده از زمین‌های زراعی جهت ساخت و سازهای مسکونی - آلوده شدن شهر و ایجاد مشکلات عدیده در آینده - کاهش روابط عمومی مردم بایکدیگر - تخریب پوشش گیاهی تالاب گاوخونی به واسطه چرای بی‌رویه دام‌ها و طیور منطقه و بوته‌کنی بیش از حد - افزایش میزان شوری آب رودخانه در فصول کم‌آبی - شوری خاک - گرایش مسئولین اجرایی به انجام پروژه‌هایی با توجیه اقتصادی - عدم احساس مسئولیت شهروندان نسبت به بهداشت و پاکیزگی
کالبدی	– جذب و پرورش نیروهای متخصص در زمینه بافت  فرسوده – معرفی ارزش‌های بافت تاریخی به منظور فرهنگ‌سازی در راستای حفظ بافت – افزایش مسیرهای ارتباطی بین بافت جدید و قدیم شهر - بالا بردن سطح رفاهی بناهای تاریخی - اختصاص بناهای قدیمی به کاربری‌های گردشگری و پذیرایی - اختصاص زمین هایی جهت احداث فضاهای ورزشی و تفریحی - برآوردن نیازهای محله ای در داخل هر محله در بافت قدیم - ساخت کالبدی متناسب با شرایط اقلیمی و استفاده از مصالح بومی - ایجاد الگوی مناسب پراکنش خدمات در سطح شهر	- وجود بافت‌های فرسوده که بگذشت زمان مخروبه می‌شوند - جدایی بین بافت جدید و قدیم و عدم هماهنگی بافت جدید و قدیم - وابستگی اهالی شهر به شهرهای اطراف جهت برآوردن نیاز خود - برآورده نشدن نیازهای افراد در درون محله خودشان - مخروبه شدن برخی از بناهای باارزش تاریخی - از بین رفتن ارزش بناهای تاریخی در ذهن مردم - تجمع کاربری‌ها در حاشیه خیابان شهید بهشتی
تاریخی - گردشگری	- بازسازی و بهسازی بناهای تاریخی و ارزشمند شهر ورزنه - تشکیل تیم متخصص در زمینه مسائل بافت فرسوده - احداث مسیرهای ویژه گردشگری در شهر و منطقه - اختصاص دادن بناهای تاریخی به کاربری های گردشگری از قبیل مهمانسرا، هتل و ... - افزایش ضریب ماندگاری گردشگری در شهر با تأکید بر بافت قدیم - احیا محورهای تاریخی شهر	- مخروبه شدن بعضی از بناهای تاریخی - کمبود امکانات رفاهی در بناهای تاریخی - تخریب بعضی از آب انبارها - عدم توجه مسئولین به مشکلات بافت  فرسوده - فرسودگی کالبدی بافت تاریخی وتخریب شدن قسمت هایی از آن - کمرنگ شدن آداب و رسوم آئینی - از بین رفتن ارزش بافت تاریخی در اذهان

مأخذ: مطالعات نگارنده

 

 

آزمون فرضیات

اکنون با توجه به مطالب ارائه شده به آزمون فرضیات تحقیق پرداخته و فرضیات مطرح شده در ابتدای تحقیق را بررسی، تأیید و یا رد می‌‌نماییم.

فرضیه اول: سامان بخشی بافت فرسوده شهر ورزنه باعث پویایی و احیاء بناهای تاریخی آن می‌شود.

براساس یافته‌های تحقیق تعداد پاسخگویانی که معتقد هستند سامان‌بخشی بافت فرسوده شهر ورزنه باعث پویایی و احیاء بناهای تاریخی آن می‌شود به قرار زیر هستند: افرادی که خیلی کم این امر را قبول دارند تعدادشان 3 نفر میانگین‌شان 239/2 و انحراف معیارشان 767/0، تعداد پاسخگویانی که گزینه کم را انتخاب کرده‌اند 8 نفر و میانگین‌شان 654/3 و انحراف معیارشان 839/0 و تعداد پاسخگویانی که گزینه متوسط را مورد نظر قرار داده‌اند 28 نفر و میانگین‌شان 389/4 و انحراف معیارشان 956/0 و تعداد پاسخگویانی که گزینه زیاد را برگزیده‌اند 54 نفر و میانگین‌شان 152/5 و انحراف معیارشان 968/0 و تعداد پاسخگویانی که خیلی زیاد را انتخاب کرده‌اند 57 نفر و میانگین‌شان 457/5 و انحراف معیارشان 261/1 می‌باشند.

مقدار سطح معنی‌داری طبق قانون ./05 ≥ P دال بر تایید فرضیه است. همچنین میزان همبستگی دال بر همبستگی خیلی قوی میان متغیرهاست. با توجه به مقادیر بدست آمده این فرضیه تایید می‌گردد. پس نتیجه می‌گیریم سامان بخشی بافت فرسوده شهر ورزنه باعث پویایی و احیاء بناهای تاریخی آن می‌شود. بطوریکه مقدار سطح معنی‌داری در آزمون واریانس (ANOVA) برابر است با 005/0Sig =  و مقدار خی دو 003/0 (X2) = جهت پی بردن به سطح رابطه‌ی میان متغیرها دال بر تایید این فرضیه می‌باشد. همچنین میزان همبستگی دال بر همبستگی میان متغیرهاست. با توجه به مقادیر بدست آمده این فرضیه تایید گردیده و قابلیت تعمیم به کل جامعه آماری را دارد. و همچنین مقدار همبستگی پیرسون دال بر همبستگی مثبت و خیلی قوی به مقدار 966/0R= می‌باشد (جدول 4)

مقدار همبستگی به طورکلی بین 1+ و 1- در نوسان است هر چه مقدار بدست آمده به عدد 1+ نزدیکتر باشد همبستگی قوی‌تر و هرچه به عدد 1- نزدیکتر همبستگی ضعیفتر و عدد صفر همبستگی‌اش خنثی است و اعداد زیر صفر همبستگی معکوس دارند. دراینجا همبستگی مثبت و قوی میان متغیرها وجود دارد و طبق نتایج به دست آمده بیشتر ساکنین شهر ورزنه به بهسازی بافت علاقه دارند و خواستار احیا و پویایی آن هستند.

 

 

جدول (4): توزیع فراوانی و آزمون‌های استنباطی جهت بررسی و تایید یا رد فرضیه

شاخصها	تعداد	میانگین	انحراف معیار	مقدارF	سطح معنی داری	سطح همبستگی	مقدار خی2
خیلی کم	3	239/2	767/0	862/3	005/0	966/0	003/0
کم	8	654/3	839/0
متوسط	28	389/4	956/0
زیاد	54	152/5	968/0
خیلی زیاد	57	457/5	261/1
کل	150	176/4	958/0

مأخذ: مطالعات نگارنده با استفاده از نرم افزار spss

 

 

فرضیه دوم: بین وضعیت اقتصادی- اجتماعی ساکنین فعلی بافت قدیمی شهر ورزنه و فرسودگی بافت رابطه معنی داری وجود دارد.

براساس یافته‌های تحقیق و پرسشگری در شهر ورزنه و صحبت با مردم، نتایج بدست آمده دلالت بر این دارد که مردم از نظر اقتصادی چندان دچار ضعف نیستند و قادر به انجام تعمیرات و بازسازی در بافت فرسوده به طور نسبی هستند و عاملی که مردم بیش از هر چیز آن را مورد تأکید قرار دادند(50 درصد پاسخگویان) و از عوامل عمده تخریب و فرسودگی بافت می‌دانند، بی‌توجهی مسئولین شهر و شهرداری می‌باشد که با سهل‌انگاری خود بیش از هر چیز بافت فرسوده را مورد تهدید قرار داده است.

در نتیجه با استفاده از آزمون واریانس (ANOVA) مقدار سطح معنی‌داری برابر است با 532/0Sig =  و مقدار خی دو 067/119 (X2) = می‌باشد (جدول 5). به دلیل این که مقدار سطح معنی‌داری بیش از 05/0 است و همچنین با استفاده از دلایل بالا این فرضیه رد می‌شود و وضعیت اقتصادی- اجتماعی ساکنین فعلی بافت ظدیمی شهر ورزنه از عوامل عمده فرسودگی این بافت نمی‌باشد.

 

 

جدول (5): توزیع فراوانی و آزمون‌های استنباطی جهت بررسی و تایید یا رد فرضیه

شاخصها	تعداد	مقدارF	سطح معنی داری واریانس	سطح همبستگی	مقدار خی2
بی توجهی مسئولین و مدیران شهری	75	792/0	532/0	432/0	067/119
عدم توانایی مالکین و ساکنین بافت	9
بی رونقی بافت از نظر اقتصادی	15
عدم کارایی و فرسودگی بافت	5
همه موارد	46
کل	150

مأخذ: مطالعات نگارنده با استفاده از نرم افزار spss

 

 

فرضیه سوم: سامان بخشی بافت فرسوده  شهر ورزنه در توسعه پایدار این شهر تاثیر گذار است .

شهرهای ما درگذشته بهترین نمونه‌های پایداری را در خود متجلی ساخته‌اند. توجه به محدودیت‌های اکولوژیکی شهر ورزنه نظیر آب، توسعه مناسب و سازگار با طبیعت، صرفه‌جویی در منابع، استفاده از مواد و مصالح بومی، ابداع روش‌های مؤثر و مناسب جهت ادامه حیات نظیر قنات و بادگیر و استفاده هنرمندانه از آب و گیاه جهت تلطیف هوا و ایجاد مناظر مطبوع، ایجاد باغ‌ها و باغچه‌ها در حیاطها، فضاهای عمومی در شهر همه نمونه‌هایی از عوامل مؤثر در پایداری این شهر از نظر زیست محیطی بوده است.

با توجه به مطالعات نگارنده در محیط و صحبت با مردم و مسئولین، سامان بخشی صحیح و اصولی بافت فرسوده شهر ورزنه با توجه به فرهنگ و آداب و رسوم منطقه که مردم بر آن تأکید ویژه داشته‌اند و همچنین مشارکت مردم و مشورت با آنها در طرحهای شهری و طرحهای بهسازی و سامان بخشی به طور حتم باعث توسعه پایدار شهری خواهد شد.

دراین باره براساس پرسشگری که توسط نگارنده در شهر ورزنه صورت گرفت بیش از 60 درصد مردم به محیط زیست خود توجه ویژه دارند و حفظ و پایداری محیط خود را در اولویت می دانند و معتقد هستند که سامان بخشی بافت فرسوده شهر ورزنه در توسعه پایدار این شهر تأثیرگذار است.

در نتیجه با استفاده از آزمون واریانس ( ANOVA) مقدار سطح معنی‌داری برابر است با 001/0Sig =  و مقدار خی دو 006/0 (X2) = می‌باشد (جدول 6). به دلیل این که مقدار سطح معنی داری کمتر از 05/0 است و همچنین با توجه به دلایل مطرح شده در بالا این فرضیه مورد تأیید می‌باشد و سامان بخشی بافت فرسوده شهر ورزنه در توسعه پایدار این شهر تأثیرگذار است و باعث پیشرفت بافت می‌شود.

 

 

 

 

جدول (6): توزیع فراوانی و آزمون‌های استنباطی جهت بررسی و تایید یا رد فرضیه

شاخصها		فراوانی	درصد فراوانی	ارزش فراوانی	درصد تجمعی	سطح معنی داری	همبستگی	مقدار خی2
ارزش	کم	1	0.7	0.7	0.7	001/0	865/0	006/0
	متوسط	10	6.7	6.7	7.3
	زیاد	46	30.7	30.7	38
	خیلی زیاد	93	62	62	100
	کل	150	100	100	---

مأخذ: مطالعات نگارنده با استفاده از نرم افزار spss

 

بحث و جمع بندی

با توجه به مطالعه صورت گرفته، بافت قدیم شهر ورزنه در زمره بافت‌های تاریخی کشور بشمار می‌آید که در عین حال مؤلفه‌های فرسودگی نیزدرآن قابل مشاهده است.برای آنکه این بافت بتواند به حیات خود ادامه دهد، باید ساماندهی شده و این ساماندهی باید ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی، کالبدی، حمل ونقل و دسترسی و سایر زمینه‌ها را شامل شود. تا به تمامی ابعاد بافت قدیم با نگاهی یکپارچه برخورد گردد.آنچه در مورد بافت قدیم شهر ورزنه قابل توجه و متفاوت به نظر می‌رسد آن است که این بافت علیرغم فرسودگی، هنوز برخی ظرفیت‌های پویایی و سرزندگی خود را حفظ نموده و دارای ظرفیتهای مناسبی به منظورحفاظت و احیاء میباشد.لذا جهت حفظ و نگهداری آن و جلوگیری از عواملی که تا کنون مانع رشدوتوسعه متوازن بافت شده و به سرزندگی آن آسیب رسانیده است (به عنوان مثال فرسودگی کالبدی موجود دربافت قدیم)، باید زمینه‌های مناسب جهت ساماندهی بافت را به همراه موانع و مشکلات موجود در آن شناسایی نموده و سپس با ارائه اهداف و راهکارهای مناسب در برطرف کردن این مشکلات تلاش نمود.به نظر میرسد مسأله عمده و مبتلا به شهرهای کشور در رویارویی با این پدیده شهری، در درجه اول فقدان برنامه راهبردی با مکانیزم‌های قانونی و اجرایی در سطوح ملی تا محلی و نبود الگوهای اجرایی مناسب مبتنی بر مشارکت همه جانبه باتوجه به تیپولوژی بافتهای فرسوده و بوم شناختی شهرهای کشور می‌باشد.بنابراین فرایند برخورد با بافت‌های فرسوده و هرگونه اقدام در آنها، یک فرایند صددرصد تحقیق در عملیات است .نه فقط می‌توانیم بیندیشیم، مطالعه کنیم و طرح تهیه کنیم و نه می‌توانیم بدون فکرو اندیشه عمل کنیم. تحقیق و مطالعه کارآمد و موثر در اقدام در بافت‌های آسیب دیده شهری در میدان عمل بدست می‌آید، چرا که اصولاً برخورد با این مسئله،فرمول از پیش تعیین شده‌ای ندارد بدین ترتیب می‌توان گفت که، هر بافت شهری با ویژگی‌های خاص خود، راه‌حل و طرح و برنامه خاص خود را می‌طلبد.از این جهت جدولی جهت ارائه پیشنهادات تهیه گردیده است که در ذیل قرار گرفته شده است.

 

 

 

جدول (7): راهبرد نهایی نوع، روش و اصول کاربری پیشنهادی در بافت فرسوده ورزنه

پیشنهادات	نوع و روش مداخله	بهسازی و احیای بافت) با توجه به شناخت نوع بافت مورد مطالعه و پرسشگری انجام شده)
	کاربری پیشنهادی	کاربری‌های پیشنهادی در جهت حفظ و ارتقا ساختار بافت قدیم که اغلب از نوع فرهنگی و گردشگری و در سطح آسایش محله می‌باشد.در عین حال سازگاری بافت قدیم و جدید به طوریکه بافت فوق پاسخگوی نیاز ساکنین باشد
	اصول پیشنهادی	توجه به اصل توسعه پایدار با استفاده از عناصر طبیعی پررنگ کردن سایه تاریخ از نظر فضایی در مجموعه حضور ساکنین محلی به منظور حفاظت از بافت به صورت زنده و پر شور ایجاد ساختار کمکی به منظور تقویت بافت قدیم

ماخذ: نگارنده

 

با همه پیشنهادات ارائه شده، توجه به اجرا و دقت در قرار دادن مرحله اجرا در برنامه‌ریزی آن چنان دارای اهمیت است که گاه می‌توان آن را بنیان برنامه دانست.اجرا یکی از عواملی بود که گرایش به برنامه‌ریزی راهبردی را باعث شد.اما اجرا به سادگی به دست نمیآید اجرای یک طرح یا برنامه نیاز به ابزار و ادوات، امکانات، اعتبارات، نیروی انسانی، سازماندهی، نظارت و کنترل، تهیه طرحهای تفضیلی و اجرایی، کنترل مدارک فنی طرحهای تفضیلی، هماهنگی بین سازما نهای اجرایی، تقسیم وظایف،قوانین و مقررات و ضوابط اجرایی، ضمانتهای لازم برای اجرای طرحهای تفضیلی و اجرایی،دارد.در نتیجه تمامی پیشنهادات مطروحه زمانی به منصه ظهور خواهند رسید که تمامی بخشها به صورت یک مجموعه منظم و منسجم در ارتباط با یکدیگر پیش روند.تا از تداخل وظایف از یک سو و فقدان ارتباط منطقی بین دستگاههای اجرایی از سوی دیگر جلوگیری گردد. باید تلاش گردد تا برنامه‌های سازمان‌های مرتبط با مقوله بهسازی شهری به جای اینکه در عرض یکدیگر در اجرا قرار گیرند در طول هم باشند.تا با یاری تمامی ارگان‌ها که البته در رأس آنها عموم مردم قرار دارند بتوان به اهداف بلندمدت در زمان کوتاهتری دست یافت

مراجع

منابع 

1- ابلقی، علیرضا، (1385): بهسازی ونوسازی بافت‌های فرسوده شهری، چالش‌ها و رهیافت، فصلنامه اندیشه ایرانشهر، سال دوم، شماره نهم، دهم، ص 151

2- ارجمندنیا، اصغر، (1382) احیای اقتصادی بافت قدیم شهری، دستاوردهای دو تجربه، فصلنامه هفت شهر، سال چهارم، شماره چهاردهم، ص 76-77

3- بدری، سیدعلی، نعمتی، مرتضی، (1388): برنامه‌ریزی راهبردی توسعه اقتصادی با رویکرد مشارکتی، مطالعه موردی: بخش مرکزی شهرستان لنگه، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره 68 ، ص 37

4- برایسون، جان ام، عباس منوریان، مترجم، (1381): برنامه‌ریزی استراتژیک باری سازمان‌های دولتی و غیر انتفاعی، مرکز آموزش مدیریت دولتی، چاپ دوم، تهران،

5- حافظ‌نیا، محمدرضا، (1384): مقدمه‌ای بر روش تحقیق در علوم انسانی، سمت، چاپ یازدهم، تهران

6- حبیبی، محسن، مقصودی، ‌ملیحه، (1386): مرمت شهری (تعاریف، نظریه‌ها، تجارب، منشورها و قطعنامه‌های جهانی، ‌روش‌ها و اقدامات) انتشارات دانشگاه تهران،

7- خاکساری، علی، (1383): احیای اقتصادی مراکز شهر و بافت‌های قدیمی، هفت شهر، سال پنجم، شماره پانزدهم و شانزدهم، ص 36

8- خانگل‌زاده، فاطمه، (1386): نوسازی و بهسازی بافت‌های فرسوده شهر بابل (نمونه مورد مطالعه پنج شنبه بازار) پایان نامه کارشناسی دانشگاه مازندارن،

9- ربیع، علیرضا، (1382): ریشه‌های اقتصادی بافت‌های سنتی، فصلنامه هفت شهر سال چهارم، ش. 14، ص 102

10- رفیع پور، فرامرز، (1362): کند و کاو و پنداشته‌ها، شرکت سهامی انتشار، چاپ دوم، تهران،

11- رهبان، صلاح‌الدین، (1388): تحلیل اجتماعی، اقتصادی بافت‌های فرسوده جهت ساماندهی آنها (نمونه مورد مطالعه سقز)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه پیام نور ساری،

12- زندوی، مجدالدین، (1386): بررسی بافت قدیم شهر بابل، پایان‌نامه دوره کارشناسی ارشد دانشگاه مازندران،

13- شفاهی، سپیده، (1385): راهنمای شناسایی مداخله در بافت‌های فرسوده (مصوب شورای عالی شهرسازی و معماری ایران)، انتشارات شرکت ایده پردازان، تهران

14- عباسی، هادی، رضوی، روح‌الله، (1385): طراحی مدل مفهومی اقتصادی برای احیا و بازسازی بافت فرسوده، مجموعه مقالات ساخت و ساز در پاییتخت، دانشگاه تهران،

15- عندلیب، علیرضا، (1385): نوسازی بافت‌های فرسوده حرکتی نو در شهر تهران، انتشارات سازمان نوسازی تهران،

16- کلانتری، حسین، پوراحمد، احمد، (1384): فنون و تجارب برنامه‌‌ریزی مرمت بافت تاریخی شهرها، انتشارات جهاد دانشگاه تهران

17- گلگار، کورش، (1384): مناسب‌سازی تکنیک تحلیلی سوات برای کاربرد در طراحی شهری، مجله صفه، شماره 41، ص 49

18- مرادی مسیحی، واراز، (1381): برنامه‌ریزی استراتژیک در کلان‌شهرها، انتشارات شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری، چاپ اول، تهران،

19- ملکی، قاسم، (1383): اقتصاد مهندسی، ابزار طراحی نظام انگیزش نوسازی، ‌فصلنامه هفت شهر، سال پنجم، شماره پانزدهم و شانزدهم، ص 21

20- مهندسین مشاور نقش رازبوم، (1388): طرح جامع ورزنه، جلد دوم،

21- Doratil, N,. Onal Hoskara,S. ,Fali,M.) ،2004 :( An analytical methodogy for revitalization strategises in historic urbon quarters:  acas study of the walled city of Nicosia، North Cyprus cities.  Volume 21،  Issue 4 ,

22- Evevans, Nigel. Compbell, David, (2003): Stonhouse, stategis management for travel and tourism butter woth, Oxford ,

23- Hill ،T, Westbrook، R ،.)1977 : (SWOT analysis Its time for a produt recall Long Range Plannin،  Volome 30 , Issue 1 ,