کاربرد GISو سنجش از دور در برنامه¬ریزی فضای سبز شهری(مطالعه موردی: منطقه 6 شهراصفهان)

جغرافیا و مطالعات محیطی

شناسنامه علمی شماره، دوره 1، شماره 2، مرداد 1391، صفحه 67-78   

نویسندگان

امیر کرم؛ شیلا حجه فروش نیا

چکیده

امروزه شهرها به عنوان کانون‌های بزرگ فعالیت و زندگی انسانها اغلب از طبیعت دور مانده‌اند و در این میان احداث و توسعه و نگهداری فضای سبز شهری به عنوان جزء ضروری و لاینفک پیکره شهرها نقش اساسی دارد. فضای سبز شهری همچون یک موجود زنده دائماً در حال تغییر و تحول است و کاربریهای عمومی در بسیاری از شهرها به دلایلی چون تراکم بالای جمعیت، افزایش آلودگی، همجواری‌های ناصحیح، کمبود فضای سبز و..... قادر به ارائه خدمات مطلوب به شهروندان نمی‌باشند. مشکل دیگردر اغلب شهرهای ایران، عدم توزیع عادلانه فضای سبز در شهر و مشکلات دسترسی شهروندان به آن است. مدیران شهری برای پاسخگویی به این عدم تعادل‌‌ها ومشکلات، نیازمند به کارگیری ابزارهای تحلیل جدید و کارآمدی مانند GIS و RS جهت غنی‌سازی و به روز کردن نقشه‌ها و برنامه‌ریزی می‌باشند. در این پژوهش، نقشة فضای سبز شهری بخشی از شهراصفهان با انجام پردازش بر روی تصاویر ماهواره‌ایQuick Bird  و همچنین با استفاده از نقشه برداری زمینی در محیط GIS تهیه شده است. همچنین با استفاده از نرم‌افزار GIS، تصویر ماهواره‌ای Quick Bird و GPS به بررسی و شناسایی گونه‌های فضای سبز، تاسیسات و مبلمان شهری و به هنگام سازی آنهادر منطقه شش اصفهان پرداخته شده است. نتایج نشان داد که استفاده از فناوری و ابزارهای مذکور نقش قابل توجهی در تولید نقشه‌های جدید، به هنگام سازی و ساماندهی بانک اطلاعاتی فضای سبز شهری دارد و می‌تواند به نحو کارآمدی مدیران شهری را در برنامه‌ریزی فضای سبز شهری یاری رساند

کلیدواژه‌ها

فضای سبز شهری؛ سنجش از دور؛ نقشه برداری؛ ماهواره Quick Bird؛ GIS؛ GPS؛ اصفهان

شناسنامه علمی شماره

مقدمه

امروزه مفهوم شهرها بدون وجود فضای سبز در اشکال گوناگون آن دیگر قابل تصور نیست. شهرها به عنوان کانون‌های تمرکز فعالیت و زندگی انسان‌ها، برای اینکه بتوانند پایداری خود را تضمین کنند چاره‌‌ای جز پذیرش ساختار و کارکردی متأثر از سیستم‌های طبیعی ندارند. در این میان فضای سبز به عنوان عنصر ضروری و لاینفک پیکره شهرها، در متابولیسم آنها نقش اساسی دارند (مجنونیان،6:1374).

فضاهای سبز پیش از این بیشتر نقش‌های تزیینی (زیباسازی سیمای شهری) و تفریحی (تفرجگاهی) بر عهده داشتند اما با توسعه روز افزون مناطق شهری در دهه‌های اخیر و پیشی گرفتن شهرنشینی بر شهرسازی که با معضلات عدیده‌ای مانند افزایش بی‌رویه جمعیت، توسعه غیرهدفمند کالبدی شهرها و افزایش آلودگی‌‌های زیست‌محیطی همراه بوده است. اکنون فضای سبز شهری، نقش مهمی در حفظ و تعادل محیط‌زیست شهری و تعدیل آلودگی هوا پیدا کرده است(محمدی، 1380: 15). علاوه بر عملکرد زیست‌محیطی، فضای سبز عملکردهای دیگری مانند ساخت و هدایت توسعه کالبدی شهر و همچنین عملکرد اجتماعی-روانی دارد (بخشی، 1380: 39) .

یکی از ارکان مهم تصمیم گیری‌ها در زمینه فضای سبز وجود آمار دقیق و به هنگام از تعداد درختان­، مساحت ونوع فضای سبز و ... در فضای سبز شهری و نیز آگاهی از مکان دقیق آنهاست که علاوه بر مهیاسازی داده‌ها برای هرنوع برنامه‌ریزی و طراحی، کمک شایانی نیز به کاهش هزینه‌های اقتصادی سازمانها و شرکتهای مربوط به تأمین و نگهداری فضای سبز می‌کند، امروزه با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای از جمله تصویر ماهواره Quick Bird که دارای قدرت تفکیک بالایی است و امکانات فراهم شده در محیط GIS­ می‌توان با حضور فیزیکی کمتر­ و سرعت و دقت بالایی، انواع عارضه­های فضای سبز شهری را شناسایی و به روز کرده و به نقشه درآورد (هولند و مارشال¹،2004، بایلویول و همکاران²، 2003). سیستم اطلاعات جغرافیایی(GIS) نقش بسزایی در مطالعات محیطی، از جمله مکانیابی فضای سبز شهری دارد. از طرف دیگر بهسازی و داشتن اطلاعات جامع در مورد فضاهای سبز لازم و ضروری به نظر می‌رسد. در این راستا مدیران و پژوهشگران مربوطه سعی برآن دارند تا با استفاده از فناوری GIS­، سنجش از دور، نقشه برداری زمینی وسیستم تعیین موقعیت جهانی (GPS) در نگهداری، مدیریت و برنامه‌ریزی فضای سبز تصمیمات صحیح‌تری را اتخاذ نمایند (سفیانیان و همکاران، 1386: 24 ). با استفاده از این فناوری‌ها و ابزار، روش‌‌های متفاوت مدل سازی با هم قابل استفاده بوده ومدل‌های پیچیده‌ترتحلیل‌های مکانی قابل اجرا خواهند بود. در سال‌های اخیر روشن شده که روش‌های بهره­گیری از سیستم‌های GIS درکنار کاربرد مؤثر داده‌های رقومی جدید، قادر است به نظریه‌های مدل سازی فضایی و برنامه‌ریزی محیطی حیات تازه‌ای بخشد (ولک – ماسیال و زاگاجفسکی³،18:1999).

سیستم اطلاعات جغرافیایی ابزاری مدیریتی است.GIS با ارائه پایگاه‌های اطلاعاتی رقومی و توانایی ذخیره سازی، تجزیه و تحلیل و مدیریت داده‌ها، توانایی بالایی در مطالعات برنامه ریزی فضای سبز به خصوص در زمینه‌های تهیه نقشه فضای سبز، تهیه بانک اطلاعاتی فضای سبز و مکانیابی برای احداث پارکهای جدید دارد (کنگویی، 1383: 115،ایرانی بهبهایی، 1380: 201، بروجین و همکاران⁴،11:1991).ذخیره‌سازی و هدایت این معیارها و انواع داده‌ها در سیستم‌هایی چون GPS و RS و GIS و توانمندی بسیار بالای آنها، امکان بسیار مناسبی را برای برنامه­ریزان و طراحان مهیا ساخته تا داده‌های مختلف را در مدل‌های متنوع جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل نمایند. تحقق مدیریت اصولی بر فضای سبز شهری در مرحله اول مستلزم دسترسی به آمار و اطلاعات دقیق و بهنگام در مورد فضای سبز شهری است. بدون تردید عدم دسترسی به آمار و اطلاعات دقیق و بهنگام، هرگونه برنامه‌ریزی دراین زمینه را با مشکل مواجه می‌سازد. شهراصفهان نیز از این قاعده مستثنی نبوده بلکه به دلیل موقعیت این شهر و واقع شدن در منطقه‌ای نیمه خشک، وجود جاذبه‌های تاریخی در این شهر و توریستی بودن آن، توجه به امر مدیریت فضای سبز در این شهر را دوچندان نموده است. از طرفی عبور رودخانه زاینده‌رود از مرکز این شهر، به عنوان یک امتیاز مثبت در امر مدیریت فضای سبز قلمداد می‌گردد. لذا به منظور برنامه ریزی در امر حفظ، توسعه و مدیریت اصولی فضای سبز شهر، بدون تردید نقشه‌ها، آمار و اطلاعات دقیق و بهنگام باید مورد توجه اصولی قرار گیرد.

 

 

1- Holland & Marshall, 2004

2_ Bailloeul et al , 2003

3-Wolk-Musial & Zagajewski ,1999

4- Bruijn et al , 1991

 

معرفی محدودة مورد مطالعه:

برای ارزیابی قابلیت تصویرهای ماهواره‌ای، سیستم اطلاعات جغرافیایی و توانایی نقشه‌برداری زمینی در برنامه‌ریزی فضای سبز شهری، بخش‌هایی ازمنطقه 6 شهر اصفهان به عنوان منطقة مطالعاتی انتخاب گردید. شهر اصفهان دومین شهر بزرگ کشور و مرکز استان اصفهان دارای آب و هوایی نیمه خشک است. مساحت منطقه مورد مطالعه از منطقه6 اصفهان حدود 360 هکتار می‌باشد و موقعیت آن در شکل (1) ارایه شده است. اهمیت این منطقه به علت همجواری با رودخانه زاینده رود و همچنین مهمترین محور شهری (خیابان چهارباغ)، وجود بازار وبخش متراکم تجاری- خدماتی است. مجموعه این شرایط و سایر ویژگیها، تصویر تقریباً منسجم و یکپارچه‌ای را از منطقه نشان می‌دهد. این پیوند و عدم انفصال باعث گردیده منطقه 6 جزیی جدایی ناپذیر از هستة اصلی و مرکزی شهر قلمداد گردد.این منطقه از لحاظ فضای سبز وسعت خوبی دارد و لذا برنامه‌ریزان و مدیران این منطقه اهمیت بیشتری در زیبا جلوه دادن و مدیریت فضای سبز این منطقه نشان می‌دهند. 

 

 

 

شکل (1): موقعیت منطقه 6 در مناطق 14 گانه شهر اصفهان

(تصویر راست استان اصفهان، وسط ،مناطق 14 گانه شهر وتصویر چپ ، قسمتی از منطقه 6)

 

پیشینه تحقیق:

بررسی پیشینه تحقیق و کارهای انجام شده نشان می‌دهد که اخیرا در زمینه‌ی برنامه‌ریزی فضای سبز شهری نیز از فناوری‌های موجود استفاده زیادی به عمل می‌آید. شیواناند و دراگیسیوی⁵ (2005)در وست آیلند کانادا برای بهبود روش‌های بررسی و اندازه گیری‌های مربوط به برنامه‌ریزی فضای سبز شهری تکنیک‌های سیستم اطلاعات جغرافیایی را با بررسی‌های پرسشنامه‌ای تلفیق کردند. کونگ و ناکاگوشی⁶ (2006) در شهر جیان کشور چین با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی و سنجش از دور گرادیان فضایی – زمانی تغییرات فضای سبز شهری را طی سال‌های 2004-1989 تحلیل نمودند.

 

 

5- Shivanand & Dragi´cevi´, 2005

6- Kong & Nakagoshi , 2006

 

کیوشینگ وجونگ⁷ (2007) با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی، توزیع فضایی پارک‌های شهری در سئول کره جنوبی را ارزیابی کردند.دوک یوی و ناکاگوشی⁸ (2008) در هانوی ویتنام برای برنامه‌ریزی فضای سبز شهری از تحلیل تناسب زمین و اکولوژی چشم‌انداز در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی و نرم افزار Matlab استفاده نمودند و رفیعی و همکاران⁹ (2009) با استفاده از داده‌های سنجش از دور تغییرات فضای سبز شهر مشهد طی سالهای 1987 تا 2006 مورد ارزیابی قرار دادند.از نمونه کارهای انجام شده در ایران می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

وارثی و همکاران(1387) با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی در شهر خرم آباد، مکانیابی فضاهای سبز را انجام داده‌اند. هاشمی و همکاران(1388) در منطقه 2 شهرداری تهران روند تغییرات فضای سبز شهری را تجزیه وتحلیل نمودند. پوراحمد و همکاران(1388) مدیریت فضاهای سبز شهری در منطقه 9 تهران را بررسی کرده‌اند. حاتمی‌نژاد و عمران زاده (1389) سرانه فضای سبز شهری مشهد را بررسی و پیشنهاد نموده‌اند. اذانی و همکاران (1389)و نیز برنامه‌ریزی فضای سبز شهری در مناطق جنوبی ایران را مورد بررسی قرار داده‌اند.

در مورد فضای سبز شهری اصفهان نیز می‌توان به دو پروژه سازمان پارکها و فضای سبز اصفهان با عنوان "تولید لایه‌های اطلاعاتی مورد نیاز فضای سبز شهر اصفهان با استفاده از داده‌های ماهواره‌ای" و همچنین پروژه "برداشت اطلاعات مکانی و توصیفی موردنیاز GIS فضای سبزمنطقه 1" اشاره کرد.

 

داده‌ها و روش شناسی:

برای انجام این تحقیق علاوه بر استفاده از روش اسنادی و بررسی منابع و گزارشات موجود، عمدتاً از روش پیمایشی، عملیات میدانی و برداشت اطلاعات از روی زمین استفاده شده است.اصلی‌ترین مواد و داده‌های مورد استفاده در پژوهش حاضر عبارتند از:

- تصویر ماهواره‌ای Quick Bird؛ تصاویر این ماهواره دارای بالاترین قدرت تفکیک مکانی در میان ماهواره های تجارتی موجود است. تصویر استفاده شده مربوط به سال 2005میلادی است. قدرت تفکیک این ماهواره در تصویر چند طیفی 4/2 متر ودر پانکروماتیک برابر64/0 متر می باشد.

- نقشه توپوگرافی 1:2000 شهری منطقه 6 اصفهان، که از شهرداری منطقه اخذ گردید.

- انجام عملیات میدانی ونقشه‌برداری زمینی از عوارض و فضای سبز محدوده با استفاده از دوربین‌های نقشه برداری و سیستم تعیین موقعیت جهانی (GPS)

- برداشت مبلمان و تأسیسات شهری(روشنایی، منابع آبی و ...) با استفاده از GPS

سایر داده‌های مورد نیاز از سازمان پارک‌ها و فضای سبز اصفهان و شهرداری منطقه 6 اخذ شد. تصویر ماهواره‌ای ابتدا تصحیح هندسی شد و با استفاده از داده‌های زمینی GPS و نقشه 1:2000 شهرداری در سیستم مختصات UTM ژئورفرنس شد. برای این کار از نرم‌افزار ERDAS استفاده گردید. پس از آن کلیه عوارض و پدیده‌های موردنظر در فضای سبز به روش بصری و در مواقع مورد نیاز با استفاده از نقشه برداری زمینی و GPS در محیط نرم‌افزاری Arc GIS، نسخه 3/9 رقومی گردیدند.در نهایت لایه‌های مختلف عوارض به شکل خطی، نقطه‌ای و پلی‌گونی در محیط Arc GIS تهیه شدند و پس از ویرایش برای آنها توپولوژی ساخته و پایگاه اطلاعات جغرافیایی بدین طریق طراحی گردید.شکل (2) مراحل کلی تحقیق را نشان می دهد.

همچنانکه پیشتر ذکر شد برای دقت بیشتر و شناسایی عوارض از تصویر ماهواره Quick Bird استفاده گردید­.تصویر در سیستم مختصات UTM ژئورفرنس شد.در ابتدا به آماده‌سازی و پیش پردازش تصویر ماهواره‌ای پرداخته شد.

 

 

7- Kyushik & Jeong , 2007

8- Duc Uy & Nakagoshi, 2008

9- Rafiee et al , 2009

 

تصحیح هندسی این تصویر برابر (RMSE) 6/0 و تصحیح توپوگرافی صورت گرفت. سپس با استفاده از تصاویر فیوژ شده پایانی، گونه­های درختی و عارضه‌های فضای سبز شهری تا آنجا که ممکن بود شناسایی گردید. جهت افزایش دقت و کنترل درستی عارضه­های موجود، عملیات میدانی با استفاده از دوربین تئودولیت و GPS صورت گرفت، نقشه برداری از عوارض فضای سبز منطقه شامل درختان، معابر فضای سبز، میادین، پرچین‌ها و ... انجام شد و کلیه داده‌ها به سیستم GIS وارد گردید. در مرحله آخر داده­های برداشت شده با بازدید مجدد از محدوده اصلاح تکمیل و برای ثبت نهایی به سیستم GIS وارد و سه لایه اطلاعاتی در GIS ساخته شد. لایه اول به صورت نقطه‌ای و مربوط به درختان و درختچه‌هاست. جدول اطلاعاتی این لایه با توجه به اهدافی که دنبال می‌شد دارای تعداد فیلدهای متفاوتی مانند نام گیاه، نام علمی، خانواده، آفت، شماره پلاک، شادابی، ملاحظات و غیره می‌باشد. لایه دوم با عارضه‌های خطی، به پرچینها تعلق گرفت، جدول اطلاعاتی این عارضه دارای چهار فیلد شامل نام گیاهی که به عنوان پرچین کاشته شده، نام علمی، خانواده و طول پرچین می‌باشد. در نهایت لایه سوم که مربوط به باغچه‌ها، حوض‌ها، محدوده پارکها، چمنها، رفیوژها، میدانها و .... می‌باشد به شکل پلی­گونی(چند ضلعی) ساخته شد، این عارضه دارای چهار فیلد اطلاعاتی است که مساحت، محیط، پوشش و کاربری در آن ذکر شده است. بدین ترتیب نقشه 1:2000 فضای سبز شهری با کمک تصویر ماهواره‌ای و عملیات میدانی در محیط GIS تولید و به روز گردید.

 

 

 

رقومی سازی عوارض و ساخت لایه‌های سه گانه

 

تصویر ماهواره‌ای

 

عملیات میدانی و

پیمایش زمینی

 

بررسی‌های اسنادی و

گزارشات

 

تصحیح هندسی و

ژئورفرنس کردن

 

به هنگام سازی

نقشه 1:2000

:2000

 

ویرایش و ساخت توپولوژی

 

تکمیل جدول اطلاعات خصیصه‌ای

 

تولید نقشه‌های به هنگام

 

تحلیل و گزارش گیری

شکل (2): مراحل کلی انجام کار

 

 

با توجه به اینکه تصویر ماهواره‌ای Quick Bird دارای قدرت تفکیک بالایی است استفاده از این تصویر جهت بازنگری نقشه‌های بزرگ مقیاس شهری حائز اهمیت است چراکه نتیجه بررسی‌ها و مشاهدات قبلی حاکی از آن است که عارضه‌های فضای سبز از آن جمله درختان، باغچه‌ها، رفوژها، حوض‌ها و ....، عوارض ساختمانی مانند کتابخانه موجود در پارک، سرویس بهداشتی، ساختمان نگهبانی و ... در حد نیاز برای به هنگام کردن نقشه‌های 1:2000 فضای سبز شهری از این تصاویر قابل استخراج می‌باشند، حتی با استفاده از تصاویر فیوژ شده می‌توان تا حدی نوع گونه درخت را نیز تشخیص داد. نتیجه مشاهدات مربوط به رویت و تشخیص عوارض فضای سبز شهری در جدول شماره (1) نشان داده شده است.

 

جدول (1): نتایج تشخیص عوارض از روی تصویر ماهواره‌ای Quick Bird برای به هنگام کردن نقشه‌های بزرگ مقیاس شهری

نام عارضه	قابل تشخیص		قابل تشخیص		عملیات میدانی
	بلی	خیر	بلی	خیر
پوشش گیاهی		*	*		نیاز ندارد
نوع درختان		*	تاحدی		نیاز دارد
چنار نارون توت سوزنی برگان		*	*		نیاز ندارد
		*	*		نیاز ندارد
		*	*		نیاز ندارد
		*	*		برای تشخیص نوع سوزنی برگ
چمن		*	*		نیاز ندارد
نوع پرچین		*		*	نیاز دارد
باغچه	*		*		نوع پوشش (گل فصلی)
حوض آب	*		*		نیاز ندارد
زمین بازی	*		*		نیاز ندارد
میدان	*		*		نیاز ندارد
رفوژ	*		*		نیاز ندارد
آلاچیق	*		*		نیاز ندارد
نرده‌های اطراف پارک		*	*		نیاز ندارد
سنگفرش		*	*		نیاز ندارد
ساختمان	*		*		نیاز ندارد
پارکینگ	*		*		نیاز ندارد
محل پارک خودرو		*		*	نیاز ندارد
اراضی کشاورزی	*		*		نیاز ندارد
مسیر مادی	*		*		نیاز ندارد
رودخانه		*	*		نیاز ندارد

ماخذ: سفیانیان، 1386: 58

 

بحث:

با توجه به بررسی به عمل آمده، کلیه‌ی عوارض موجود پارک‌ها و فضای سبز محدوده مورد مطالعه برداشت، رقومی و وارد پایگاه اطلاعات جغرافیایی گردید. این داده‌ها به صورت سه عارضه خطی، نقطه‌ای و پلی­گونی طبقه‌بندی شدند.در هریک از لایه‌ها اطلاعات موردنیاز خصیصه‌ای وارد و محاسبات مربوط به آنها ازقبیل طول، مساحت و محیط انجام گردید و در جدول اطلاعات خصیصه‌ای درج شد.

الف) عوارض نقطه‌ای: عوارض نقطه‌ای برداشت شده در محدوده مورد مطالعه شامل کلیه‌ی گونه‌های درختی و درختچه‌ای، تیرهای روشنایی، باجه‌های تلفن و...... بود.در این بررسی 44 نوع گونه‌ی درختی شامل 12458 اصله درخت شناسایی گردید که از نظر تعداد عمدتا شامل کاج تهران، نارون، توت خوراکی، چنار و زبان گنجشک بودند.جدول اطلاعات خصیصه‌ای این نوع عارضه (درخت‌ها) شامل نام درخت، نام علمی، خانواده، نوع آفت، شرایط شادابی و ملاحظات است و در صورت لزوم می‌توان فیلدهای خصیصه‌‌ای دیگری را نیز به آن اضافه نمود. شکل (3) نمونه‌ای از نقشه‌ی لایه‌ی نقطه‌ای درختان وجدول اطلاعات خصیصه‌ای این لایه را نشان می‌دهد.

 

 

شمارش گونه‌ها	نام گونه
150	ابریشم ایرانی
1	ابریشم مصری
206	ارغوان
213	اقاقیا
16	انار
10	انجیر
1	اکالیپتوس
284	برگ بو
334	برگ نو
2	برگ نو پیوندی
65	بید
2118	توت خوراکی
23	توت زینتی
93	خرزهره
17	رز
230	زبان گنجشک
59	زرشک
6	زیتون
23	سدروس
550	سروبادبزنی
575	سرو شیراز
1	سرو لاوسون
4	سرو معمولی
20	سرو نقره ای

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شکل (3): نمونه‌ای از لایه نقطه‌ای (درختان) درمنطقه 6 (تصویر راست) و جدول اطلاعات خصیصه‌ای آن (تصویر چپ)در محیط GIS

 

 

ب) عوارض خطی: در لایه عوارض خطی پرچین‌ها رقومی شدند و برحسب نوع آنها، طول هریک محاسبه گردید.جدول اطلاعات خصیصه‌ای این لایه شامل نام گیاه پرچینی، نام علمی، خانواده و طول آن می‌باشد.شکل(4) نمونه‌ی نقشه‌ای از عارضه‌ی خطی (پرچین‌ها) و جدول اطلاعات خصیصه‌ای آن را نشان می‌دهد.با توجه به بررسی انجام شده به طور کلی 9 نوع عارضه خطی به طول85010 متر در محدوده‌ی مورد مطالعه شناسایی و برداشت شد.

 

 

 

آبیاری	طول	نام	شکل
غرقابی	59.9756	برگ نو	پلی گون
غرقابی	25.5466	برگ نو	پلی گون
غرقابی	34.1554	برگ نو	پلی گون
غرقابی	57.3477	برگ نو	پلی گون
غرقابی	30.5715	برگ نو	پلی گون
غرقابی	90.6077	برگ نو	پلی گون
غرقابی	87.5523	برگ نو	پلی گون
غرقابی	18.34655	برگ نو	پلی گون
شلنگی	21.8115	برگ نو	پلی گون
شلنگی	39.20955	برگ نو	پلی گون
شلنگی	65.05802	برگ نو	پلی گون
شلنگی	55.58021	برگ نو	پلی گون
شلنگی	67.94649	برگ نو	پلی گون
غرقابی	34.9968	برگ نو	پلی گون
غرقابی	34.8638	برگ نو	پلی گون

   

 

 

شکل (4): نمونه‌ای از لایه خطی(پرچین‌‌ها) در منطقه منطقه 6 (تصویر راست)، قسمتی از چهارراه نظر (تصویر وسط)و جدول اطلاعات خصیصه‌ای آن (تصویر چپ)در محیط GIS

 

 

ج) عوارض پلیگونی: عارضه‌های پلیگونی از جمله باغچه‌ها، چمن کاری‌ها، حوض‌ها، محدوده‌های پارک‌ها، رفیوژها و میدان‌ها نیز شناسایی و رقومی گردیدند و مساحت هریک از آنها مشخص گردید.به طور کلی8 نوع عارضه‌ی پلیگونی به مساحت 61898 مترمربع در محدوده شناسایی و برداشت شد.شکل (5) نمونه‌ای از نقشه عوارض پلیگونی و جدول اطلاعات خصیصه‌ای آن را نشان می‌دهد.در جدول اطلاعات خصیصه‌ای این نوع عارضه، نوع عارضه، مساحت، محیط، پوشش و کاربری آن مشخص شده است.

نتایج یافته‌ها نشان می‌دهد که امروزه با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای با توان تفکیک بالا (حدود 50 سانتی متر) امکان برداشت بسیاری از عارضه‌های مکانی از جمله فضای سبز با پردازش‌های کامپیوتری فراهم شده است. قدرت تفکیک مکانی بالای این تصاویر بررسی جزئیات بسیاری از عارضه‌های مکانی از جمله فضای‌سبز را ممکن می‌سازد و به کمک آنها می‌توان در حداقل زمان و با دقت مناسب و هزینه کم عارضه‌های فضای سبز را طبقه‌بندی، تفکیک و استخراج کرد. نقشه‌ها و اطلاعات تولید شده از تصاویر ماهواره‌ای می توانند اطلاعات مورد نیاز را در اختیار مدیران و برنامه‌ریزان فضای‌سبز قرار داده و به کمک آن پروژه‌های خود را تهیه، اجراء و نظارت کنند و هزینه‌های توسعه و نگهداری فضای‌ سبز را بهتر برآورد نمایند. اطلاعات فضای سبز استخراج شده از تصاویر ماهواره‌ای کمک خواهد کرد تا کارکردهای فضای‌سبز را بتوان کمی و ارزیابی نمود. از سوی دیگر تصاویر ماهواره‌ای ضمن امکان برداشت عارضه‌های فضای سبز شهری، امکان برقراری نگاه یکپارچه به تمامی فضای سبز (و غیر سبز) را نیز برای برنامه‌ریزان و مدیران شهری فراهم خواهد کرد.

 

 

 

 

مساحت	محیط	موقعیت	نوع پوشش	پوشش	نوع عارضه	شکل
4.953	15.077	خیابان میر		رفیوژ	رفیوژ معمولی	پلی گون
680.64	786.118	خیابان میر		پرچین	رفیوژ خاص	پلی گون
5.444	13.629	بن بست هفت دست		رفیوژ	رفیوژ معمولی	پلی گون
72.308	96.921	پارک آیینه خانه	برگ نو	پرچین	رفیوژ خاص	پلی گون
68.4876	49.3017	خیابان چهارباغ بالا	برگ نو	پرچین	رفیوژ خاص	پلی گون
167.64	159.23	خیابان چهارباغ بالا	برگ نو	پرچین	رفیوژ خاص	پلی گون
187.01	71.199	خیابان چهارباغ بالا	برگ نو	پرچین	رفیوژ خاص	پلی گون
12.092	39.79	خیابان میر		رفیوژ	رفیوژ معمولی	پلی گون
7.7482	10.956	خیابان هفت‌دست شرقی		باغچه رز	گلکاری	پلی گون
6.0667	11.769	خیابان هفت دست شرقی		گل فصلی	گلکاری	پلی گون
120.551	44.326	پارک شیخ صدوق		چمن	چمن	پلی گون

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شکل (5): نمونه‌ای از لایه پلیگونی درمنطقه 6 (تصویر راست) و جدول اطلاعات خصیصه‌ای آن (تصویر چپ)در محیط GIS

 

 

نقشه‌های بزرگ مقیاس شهری تهیه شده در ارتباط با عارضه‌های فضای سبز به ویژه در مناطقی که تازگی به فضای سبز اختصاص یافته‌اند کمبودهایی دارند و نیاز است که به روز گردند، داده‌های تصویر Quick Bird منبع بسیار مناسب و کم هزینه‌ای برای غنی سازی و به روز کردن این نقشه‌ها از دید عارضه‌های فضای سبز است. همچنین تعیین موقعیت درختان در مناطقی که تراکم درختان چندان زیاد نیست با استفاده از این نوع تصویر براحتی انجام می‌گیرد، به ویژه تصاویر فیوژ شده کار شناسایی گونه‌های درختی از روی بازتاب طیفی و شکل تاج پوشش را نیز ممکن می‌سازد، به طور مثال گونه‌های کاج، نارون، توت، چنار و کبوده به خوبی قابل تفکیک هستند و در حالتی که به علت تراکم، تاج درختان در هم است از ارزش طیفی تصاویر فیوژ شده می‌توان برای تفکیک تاج درختان وتعیین موقعیت آنها استفاده کرد. نتایج به دست آمده از پژوهش نشان می‌دهد که تهیة نقشه به روز و برداشت اطلاعات مورد نیاز فضای سبز با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای نسبت به سایر روشها کم هزینه‌تر و سریع‌تر است وتصویر Quick Bird قابلیت لازم برای برداشت موقعیت مکانی درختان را دارد، به خصوص در مناطقی که تراکم درختان بالا نباشد. در جایی که تاج درختان با یکدیگر تلاقی پیدا کرده تعیین موقعیت درخت با دقت کمتری انجام می‌گیرد در این حالت می‌توان با برداشت زمینی دقت را افزایش داد. در نهایت با استفاده از نقشه‌های رقومی فضای سبز موجود و پردازش آنها محاسبه تعداد درختان، مساحت چمنها و باغچه‌های گل فصلی هر سال به راحتی میسر است، بنابراین می‌توان تصمیمات لازم را برای میزان هزینه نگهداری فضای سبز و هرس درختان اتخاذ کرد و پیمانکاران فضای سبز نیز جهت شرکت در مناقصات فضای سبز قیمتهای واقعی‌تری را برآورد می‌کنند. با استفاده از تصویر ماهواره  Quick Birdو نقشه‌برداری زمینی در محیط GIS، تعداد 12458 اصله درخت و درختچه در منطقه 6 شهرداری اصفهان مکان‌دار شدند و همچنین مساحت کل چمن‌ها وعارضه‌های پلیگونی محدوده نیز برآورد گردید.

 

نتیجه گیری:

یکپارچه‌سازی خدمات شهری از مهمترین دستاوردهای GIS شهری می‌باشد که با ایجاد پایگاه اطلاعاتی در سیستم اطلاعات جغرافیایی موجب شفاف‌سازی، یکسان‌سازی و تسهیل خدمات خواهد شد و گامی خواهد بود در راستای رسیدن به سیستم مدیریت اطلاعات شهری و پشتیبانی تصمیم‌گیری مدیران ارشد شهری که می‌تواند به عنوان ابزاری نوین و توانمند در اختیار مدیریت بهتر شهر قرار بگیرد برداشت و جمع‌آوری اطلاعات (مکانی و توصیفی) کلیة عوارض فضای سبز منطقه­، المانها، مبلمان و تاسیسات شهری در منطقه 6 استان اصفهان از عملیات اصلی برای رسیدن به مدیریت بهتر در منطقه می‌باشد استفاده از تصاویر ماهواره Quick Bird و ارزیابی پتانسیل این داده‌ها در تولید تعدادی از لایه‌‌های اطلاعاتی فضای سبز نظیر عارضه­های خطی (پرچینها)، نقطه‌ای (درختان و درختچه‌ها) و سطحی (باغچه‌ها رفیوژها، آبنماها، آلاچیق‌ها و ...)، و قابلیت بروزرسانی اطلاعات منطقه یکی از فعالیتهایی است که دسترسی مدیران به اطلاعات را آسان فراهم می‌سازد. با توجه به اینکه تهیة نقشه فضای سبز شهری با استفاده از تصویر ماهواره Quick Bird  و فناوری GIS در مقیاس‌های شهری نسبت به نقشه برداری زمینی دارای هزینة کمتری است و همچنین به هنگام کردن عارضه‌های نقشه‌های رقومی به سرعت امکانپذیر است، پیشنهاد می‌شود از این تصاویر برای غنی‌سازی و به روز کردن سایر عارضه‌های موجود بر روی نقشه‌های 1:2000 شهری استفاده گردد. همچنین استفاده از فناوری GIS و تشکیل پایگاه اطلاعات جغرافیایی فضای سبز شهری برای برنامه‌ریزی بهتر پیشنهاد می‌گردد. داده‌های ماهواره‌ای پتانسیل لازم برای انجام آنالیزهای سری زمانی و مشخص کردن روند تغییرات فضای سبز شهری را دارند و با استفاده از داده‌های ماهواره‌ای موجود، امکان بررسی روند ارزیابی تغییرات فضای سبز شهری طی سالهای گذشته نیز وجود دارد.

مراجع

منابع:

1- اذانی مهری،عبدیان راد، میلاد،ملکی، محمد. (1389). برنامه ریزی فضای سبز شهری با تاکید بر مناطق گرم وخشک جنوب ایران. فصلنامه فضای جغرافیایی، سال دهم، شماره 31

2- ایرانی بهبهایی، هادی، (1380)، باغ شهری، مجموعه مقالات همایش‌‌های آموزشی و پژوهشی فضای سبز شهر تهران، چاپ اول تهران، سازمان پارکها و فضای سبز شهر تهران

3- بخشی، شهناز، (1380)، مکانیابی پارکهای شهر کرمانشاه با استفاده از GIS، نشریه شهرنگار، شماره 25 صفحه39

4- پوراحمد، احمد. اکبرپور سراسکانرود، محمد .ستوده، سمانه. (1388). مدیریت فضای سبز شهری منطقه 9 شهرداری تهران. پژوهش‌های جغرافیایی .شماره 69.پاییز 1388.صص 50-29

5- حاتمی نژاد، حسین و عمران‌زاده،بهزاد. (1389). بررسی، ارزیابی و پیشنهاد سرانه فضای سبز شهری: نمونه موردی کلانشهر مشهد.مجله جغرافیا.سال 8..شماره 25.تابستان 1389.صص 85-67

6- زیاری، کرامت الله، (1381)، برنامه ریزی کاربری اراضی شهری، انتشارات دانشگاه یزد، چاپ اول

7- سفیانیان، علیرضا، ترابی، ندا. کلانتری، اعظم. (1386)، نقشه برداری فضای سبز شهری با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای Quick Bird، همایش ژوئوماتیک

8- کنگویی، آرش. (1383)، ارزیابی تحلیل فضای سبز و تحلیل مکانی آن با استفاده از GIS در شهر قم .پایان‌نامه کارشناسی ارشد‌، دانشگاه شهید بهشتی، گروه سنجش ازدور و GIS 

9- محمدی، جمال، (1380)، سامانه اطلاعات جغرافیایی در مکان یابی فضای سبز شهری، نشریه شهرداریها، شماره 44 ، صص15

10- مجنونیان، هنریک. (1374)."مباحثی پیرامون پارکها، فضای سبز، تفرجگاهها".حوزه معاونت خدمات شهری.سازمان پارکها و فضای سبز تهران.

11- نوریان،  فرشاد، قدوسی، مهران، (1379)، " طراحی و مکانیابی پارکهای شهری با بکارگیری ابزار تحلیلی GIS" مجموعه مقالات همایش ژئوماتیک79، تهران سازمان نقشه برداری کشور

12- وارثی حمیدرضا، محمدی جمال،شاهیوندی احمد. (1387) مکانیابی فضای سبز شهری با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (نمونه موردی: شهر خرم آباد).مجله جغرافیا و توسعه‌ی ناحیه‌ای. شماره 10. بهار و تابستان 1387.صص 103-83

13- هاشمی محمود، هاشمی ابراهیم، کافی محسن. (1388). تجزیه و تحلیل روند تغییرات فضای سبز شهری: مطالعه موردی منطقه 2 تهران. مجله علوم محیطی .سال 6.شماره سوم.بهار 1388.صص 86-73

14- Bailloeul, Timothée., Duan, Jinghui., Prinet, Véronique. and Serra, Bruno., (2003). UrbanDigital Map Updating From Satellite High Resolution Images Using GIS Data as A Priori Knowledge. 2nd GRSSnSPRS Joint Workshop on “Data Fusion and Remote Sensing over Urban Areas”.

15- Bruijn, De. (1991). "Spatial factors in urban growth: towards GIS methods for cities in developingcountries." ITC Journal (4).

16- Duc Uy , Pham&  Nakagoshi, Nobukazu (2008).” Application of land suitability analysis and landscape ecology to urban greenspace planning in Hanoi, Vietnam”. Urban Forestry & Urban Greening 7 (2008) 25–40

17- Holland, David. and Marshall, Paul. " UPDATING MAPS IN A WELL-MAPPED COUNTRY USING HIGH RESOLUTION SATELLITE IMAGERY" Ordance  Survey, Romsey Road, Southampton, SO164GU UK, Inter CommissionWG II/VI

18- Kyushik Oh & Jeong, Seunghyun (2007) .“Assessing the spatial distribution of urban parks using GIS”. Landscape and Urban Planning 82, 25–32

19- Kong, Fanhua & Nakagoshi, Nobukazu.(2006).” Spatial-temporal gradient analysis of urban green spaces in Jinan, China”. Landscape and Urban Planning 78, 147–164

20- Rafiee, reza. Salman Mahiny, Abdolrassoul. Khorasani, Nematolah .(2009).” Assessment of changes in urban green spaces of Mashhad city using satellite data . International journal of Applied Earth Observation and Geoinformation, 11. 4. 31–438

21- Shivanand, Balram&  Dragi´cevi´c, Suzana. (2005).”Attitudes toward urban green spaces: integrating questionnaire survey and collaborative GIS techniques to improve attitude measurements”. Landscape and Urban Planning 71, 147–162

22- Wolk –Musial, Elzbieta. & Zagajewski, Bogdan., (1999) -Environmental Remote Sensing, Remote Sensing of Environment Laboratory, Faculty of Geography and Regional Studies, University of Warsaw, Poland.