مکان یابی مناطق مستعد توسعه گردشگری در شهرستان همدان

جغرافیا و مطالعات محیطی

شناسنامه علمی شماره، دوره 1، شماره 2، مرداد 1391، صفحه 79-94   

نویسندگان

گلنار مخفی؛ نسیم رونیاسی؛ سهیل سبحان اردکانی؛ علی اکبر یالپانیان

چکیده

این پژوهش، شناسایی نواحی مستعد توسعه گردشگری طبیعت در شهرستان همدان را مد نظر دارد امکان سنجی نواحی مستعد طبیعت گردی با استفاده از مدل طبیعت‌گردی مخدوم انجام شد. این مدل یک مدل خطی ریاضی چند مجهولی می‌باشد و برای شناخت قابلیت‌ها و توانمندی‌های بوم شناختی سرزمین کاربرد دارد. هر یک از پیراسنجه‌های ارائه شده در مدل از قبیل شکل زمین، خاک شناسی (حاصلخیزی خاک، بافت خاک و ...)، پوشش گیاهی (تراکم، فرم رویشی گیاهان و ...)، مناطق حفاظت شده، وضعیت اقلیمی(توزیع دما، سرعت باد و...) و دبی آب به طور جداگانه بررسی و برای هر یک نقشه رقومی تهیه گردید. لایه‌های فوق طبق هدف مورد نظر و براساس داده‌های پیشنهادی طبقه‌بندی شد. پردازش، جمع‌بندی و ارزیابی داده‌ها با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی و ویرایش 3/9 نرم‌افزار ArcGIS و با توجه به عملگرهایAND ،OR  و NOT صورت گرفت و در نهایت نقشه‌های پهنه‌بندی نواحی مستعد گردشگری طبیعت شهرستان همدان تولید شد. بدین ترتیب از کل مساحت منطقه 22/37% به تفرج متمرکز طبقه یک، 25/60% به تفرج متمرکز طبقه دو، 9/0 درصد به تفرج گسترده طبقه یک و 63/1 درصد به تفرج گسترده طبقه دو تعلق گرفت.

کلیدواژه‌ها

گردشگری طبیعت؛ مکان یابی؛ سامانه اطلاعات جغرافیایی؛ شهرستان همدان

شناسنامه علمی شماره

مقدمه:

رویکرد به گردشگری طبیعت به عنوان الگوی فضایی گردشگری در طبیعت، امروزه مورد توجه فراونی قرار گرفته است. گردشگری طبیعت در قرن بیست و یکم الگوی فضایی جدیدی را در نواحی مختلف جغرافیایی ایجاد می‌نماید (2000: 3،English Tourist Board).

معنای لغوی طبیعت‌گردی در ادبیات فارسی طبیعت‌گردی می‌باشد (کرمی، 1378: 8) و به طور عام عبارت است از بازدید از منطقه ویژه جهانگردی با هدف مطالعه و لذت‌جویی که منطقه می‌تواند طبیعی، اجتماعی یا فرهنگی باشد سبک زندگی مردم محلی، مناظر طبیعی، آثار باستانی و تاریخی منابع عمده گردشگری طبیعت محسوب می‌شوند. فعالیت‌های گردشگری طبیعت منوط به آگاهی و احساس مسئولیت برای حفظ سیستم بوم‌شناختی مجاز خواهد بود (شریفی، 1368: 7 و 2002: 8،Hayes). گردشگری طبیعت از گونه‌های مهم گردشگری است که بیشترین سازگاری را با توسعه دارد. در حال حاضر اغلب کشورهای جهان در رقابتی تنگاتنگ و نزدیک در پی بهره‌گیری از توانمندی‌های کشور خود هستند تا بتوانند سهم بیشتری از درآمد ناشی از صنعت گردشگری را به خود اختصاص داده و با ساده‌ترین شکل ممکن به اشتغال‌زایی بپردازند (مولایی، 1386: 4).

امروزه همه کشورها اعم از توسعه یافته و در حال توسعه و حتی کشورهای عقب مانده پذیرفته‌اند که هر توسعه‌ای تنها با برنامه‌ریزی امکان پذیر است. این موضوع بخصوص در ارتباط با توسعه پایدار بیشتر اهمیت می‌یابد. توسعه طبیعت‌گردی پایدار، به دلیل اهمیت آن و تاثیرات بالقوه مثبت و منفی اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و محیط‌زیستی که می‌تواند داشته باشد بدون برنامه‌‌ریزی امکان‌پذیر و دست نیافتنی نخواهد بود (خاکساری، 1382: 2و2003: 4،Han). کشور ما با توجه به موقعیت جغرافیایی و تنوع آب و هوایی جاذبه‌های فراوانی برای توسعه گردشگری طبیعت دارد اما با برخورداری از انواع مختلف جاذبه‌های طبیعت گردی تاکنون نتوانسته از این مزیت به خوبی استفاده نماید. با وجودی که مناطق طبیعی کشور می‌تواند یکی از جاذبه‌های ارزشمند برای گردشگران داخلی و خارجی به شمار آید، اما برنامه‌ریزی برای استفاده از این شرایط هنوز در ابتدای راه می‌باشد و کار مهم و اساسی برای بهره‌برداری از جاذبه‌های طبیعی صورت نگرفته است (سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان همدان، 1381: 105).

بر اساس برآورد سازمان جهانی گردشگری ((WTO در حالی رشد عمومی صنعت گردشگری برای دهه پیشین (2010-2000) به 3/4 تا حداکثر 7/6% بوده است، یافته‌های موجود بیانگر آن است که بیشترین قسمت از این رشد در بخش گردشگری طبیعت به وقوع پیوسته و به طور کلی رشد این بخش بین 10 تا 30 درصد بوده است. به این ترتیب در دهه پیش رو شمار طبیعت گردان به بیش از 20% خواهد رسید (کرمی، 1382 :12). همدان به عنوان یکی از اصلی‌ترین مراکز گردشگری ایران هرساله میزبان تعداد زیادی از گردشگران داخلی و خارجی است اما با تمدنی غنی و داشتن آثار و ابنیه تاریخی و مذهبی و صنایع دستی متنوع و گسترده و مواهب طبیعی شاخص و کم نظیر به دلایلی نتوانسته در جذب گردشگران موفقیت بدست آورد (ریاحی خرم و همکاران، 1386: 13 و 1999 :22 ،Malczewski).

یکی از راهکارها برای گسترش صنعت گردشگری طبیعت شناسایی هر چه بهتر مناطق مختلفی است که استعداد گردشگری طبیعت دارند و همچنین برنامه‌ریزی دقیق برای امکان سنجشی این مناطق به لحاظ قدرت جذب گردشگر، ایجاد گردشگاه های مختلف و امکانات زیربنایی برای آنها است (رضوانی، 1374 :11).

برای تهیه یک طرح زنجیره‌ای گردشگری طبیعت در قدم اول باید ظرفیت برد بوم‌شناختی منابع برآورد شده و روش کاربردی به این منظور ارائه گردد (شریفی، 1376: 6و 2002: 9،Feng). پژوهش حاضر با شناسایی و امکان سنجی جاذبه‌های طبیعی شهرستان همدان با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی انجام شده است تا گامی در جهت توسعه صنعت گردشگری طبیعت و بهره برداری از آن برداشته شود.

 

داده‌ها و روش ها

- موقعیت جغرافیایی منطقه مورد مطالعه

شهرستان همدان با وسعتی حدود 4118 کیلومترمربع، از خط الرأس رشته کوه الوند، تا مرزهای شرقی استان کشیده شده است. شرقی‌ترین نقطه این شهرستان 49 درجه و 27 دقیقه، غربی‌ترین آن 48 درجه و 20 دقیقه از نصف النهار گرینویج فاصله دارد و در حد فاصل 34 درجه و 35 دقیقه، تا 35 درجه عرض شمالی واقع شده است.              
شهرستان همدان، از شمال به شهرستان‌های رزن و کبودرآهنگ، از جنوب به تویسرکان و ملایر، از شرق به استان مرکزی و از غرب به شهرستان بهار محدود می‌شود.

در جنوب شهرستان همدان، ارتفاعات کوهستان الوند قرار دارد، که خط الرأس این ارتفاعات، مرز طبیعی شهرستان‌های همدان، قهاوند، دشت نشر و قسمتی از دشت رزن- فامنین در حد فاصل این ارتفاعات قرار گرفته است (شکل 1).

بلندترین نقطه شهرستان همدان ارتفاعات نزدیک کوه الوند با ارتفاع 3584 متر و پست ترین نقطه آن زمین‌های عمرآباد با ارتفاع 1600 متر است، که محل خروج رود قره‌چای می‌باشد. متوسط ارتفاع این شهرستان نیز از سطح دریا، حدود 1820 متر است. شهرستان همدان از 5 شهر همدان، مریانج، فامنین، جورقان و قهاوند و 3 بخش و 12 دهستان تشکیل شده است (سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان همدان، 1381 :86).

 

 

شکل (1): نقشه موقعیت شهرستان همدان

 

- معرفی پیراسنجه‌های بکار رفته در مدل

با توجه به اینکه امکان‌سنجی منطقه مورد مطالعه برای کاربری گردشگری طبیعت، با استفاده از ویرایش 3/9 نرم افزار ArcGIS انجام گرفته، در انجام تحقیق از داده‌ها و ابزار زیر برای ایجاد پایگاه اطلاعات فضایی استفاده شد:

1- آمار و داده‌های اقلیمی ایستگاه‌های سینوپتیک سازمان هواشناسی برای تهیه نقشه‌های توزیع دما، رطوبت و همچنین بررسی منطقه از نظر میزان ساعات آفتابی و سرعت متوسط باد.

2- آمار و داده‌های آب شناسی ایستگاه‌های آب‌سنجی استان برای تهیة نقشه توزیع دبی آب.

3- نقشه‌های با مقیاس 1:250000 از قبیل نقشه توپوگرافی سازمان جغرافیایی کشور (برای تهیه لایه‌‌های اطلاعاتی شیب، ارتفاع و جهت)، نقشه کاربری و قابلیت اراضی مؤسسه تحقیقات آب و خاک (برای تهیه لایه‌های اطلاعاتی حاصلخیزی، زهکشی و عمق خاک)، نقشه پوشش گیاهی سازمان جنگل‌ها و مراتع (برای تهیه لایه‌های فرم رویشی گیاهان، تراکم پوشش گیاهی و گرایش مراتع) و نقشه مناطق حفاظت شده سازمان حفاظت محیط زیست.

بدین ترتیب لایه‌های اطلاعاتی مورد نیاز برای انجام این پژوهش عبارتند از:

1- نقشه درصد شیب که از نقشه توپوگرافی تولید شد (شکل 2 و جدول 4).

2- نقشه خاک‌شناسی (حاصلخیزی خاک (شکل3)، عمق خاک (شکل4)، بافت خاک (شکل5)، زهکشی خاک (شکل6)، تحول‌یافتگی خاک (شکل7)، گروه‌های هیدرولوژیک خاک (شکل8)، سنگریزه خاک (شکل9) و دانه بندی خاک (شکل10)) (جدول 1)

3- نقشه پوشش گیاهی (تراکم (شکل11)، فرم رویشی (شکل12) و گرایش مراتع (شکل13)) (جدول 2)

4- نقشه مناطق حفاظت شده (شکل 14 و جدول 4).

5- نقشه اقلیمی (توزیع دما (شکل15)، رطوبت (شکل16)، روزهای آفتابی (شکل17) و سرعت متوسط باد (شکل18)) که از داده‌های آماری ایستگاه‌های سینوپتیک سازمان هواشناسی تولید گردید (جدول 3).

6- نقشه توزیع دبی آب که از داده‌های آماری ایستگاه‌های هیدرومتریک سازمان آب منطقه استان همدان تولید شد (شکل 19 و جدول 4).

 

 

 

 

 

 

جدول (1): پیراسنجه‌های خاکشناسی استفاده شده در مدل مخدوم

طبقات پیراسنجه

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

بافت خاک

شنی

شنی لومی

لومی شنی

لوم

لومی سیلتی

سیلتی

لومی رسی شنی

لومی رسی

لومی رسی سیلتی

رسی شنی

رسی سیلتی

رسی

زهکش خاک

کامل

متوسط-خوب

ناقص-متوسط

ناقص-فقیر

فقر

حاصلخیری خاک

خیلی خوب

خوب

متوسط

فقیر

خیلی کم

سنگریزهای خاک

2-15

16-50

51-90

90+

دانه بندی خاک

خیلی ریز

ریز

متوسط

درشت

عمق خاک

180+

121-180

61-120

31-60

30-

تحول یافتگی خاک

تحول یافته

نیمه تحول افته

در حال تحول

تحول نیافته

گروه های هیدرولوژیک خاک

A

B

C

D

منبع: مخدوم، 1386: 185

 

جدول (2): پیراسنجه‌های پوشش گیاهی استفاده شده در مدل مخدوم

طبقات پیراسنجه	1	2	3	4	5
گرایش مرتع	عالی	خوب	متوسط	فقیر	خیلی فقیر
گرایش زیستگاه	ممتاز	معمولی	فقیر	تخریب یافته	آسیب پذیر
ارزش حفاظتی گونه گیاهی	سرخدار، شمشاد، سفیدپلت، زربین، بادامک	ارس، سروخمره ای، سروکوهی، چندل، کیکم، گیلاس وحشی، بلوط غرب، گلابی	سایر گونه ها
تراکم پوشش گیاهی	100-76	75-51	50-6	25-6	5-1/1
فرم رویشی گیاهان	یکساله و دوساله	بوته علفی پایا	بوته چوبی	درختچه	درخت
منبع: مخدوم، 1386: 187

 

جدول (3): پیراسنجه‌های هواشناسی استفاده شده در مدل مخدوم

طبقات پیراسنجه	1	2	3	4	5
رطوبت نسبی	40-	60-40	80-60	80-100
سرعت باد	35-1	60-36	100-61	101+
روزهای آفتابی در ماه	7-	15-8	15+
دما	18-	21-18	24-21	30-24	30+
منبع: مخدوم، 1386: 187

جدول (4): سایر پیراسنجه‌های مورد استفاده در مدل مخدوم

طبقات پیراسنجه	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11
شیب	2-0	5-2	8-5	12-8	15-12	20-15	25-20	40-25	65-40	65+
مناطق حفاظت شده	ذخیره گاه جنگلی	پارک جنگل طبیعی	پارک جنگلی دست کاشت	پارک طبیعت	پارک ملی	پناهگاه حیات وحش	آثار طبیعی ملی	منطقه حفاظت شده	اندوختگاه زیست سپهر	میراث جهانی	آثار باستانی
دبی	10000+	6000-10000	3000-6000	3000-
منبع: مخدوم، 1386: 191

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

لایه‌های فوق طبق هدف مورد نظر و براساس دستورالعمل‌های پیشنهادی مدل گردشگری طبیعت، طبقه بندی گردید و نقشه‌های آنها تهیه شد (نمودار 1).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

نمودار (1): روند نما (فلوچارت) تحقیق

 

 

 

شکل (2): نقشه طبقات شیب منطقه مورد مطالعه

 

 

شکل (3): نقشه طبقات حاصلخیزی خاک منطقه مورد مطالعه

 

 

شکل (4): نقشه طبقات عمق خاک منطقه مورد مطالعه

 

 

شکل (5): نقشه طبقات بافت خاک منطقه مورد مطالعه

 

 

شکل (6): نقشه طبقات زهکشی خاک منطقه مورد مطالعه

 

 

شکل (7): نقشه طبقات تحول یافتگی خاک منطقه مورد مطالعه

 

 

شکل (8): نقشه گروه‌های هیدرولوژیک خاک منطقه مورد مطالعه

 

شکل (9): نقشه طبقات سنگریزه خاک منطقه مورد مطالعه

 

 

شکل (10): نقشه طبقات دانه‌بندی خاک منطقه مورد مطالعه

 

 

شکل (11): نقشه طبقات تراکم پوشش گیاهی منطقه مورد مطالعه

 

شکل (12): نقشه فرم رویشی گیاهان منطقه مورد مطالعه

 

 

شکل (13): نقشه گرایش مراتع منطقه مورد مطالعه

 

 

شکل (14): نقشه طبقات مناطق حفاظت شده منطقه مورد مطالعه

 

شکل (15): نقشه طبقات دما منطقه مورد مطالعه

 

 

شکل (16): نقشه طبقات رطوبت منطقه مورد مطالعه

 

 

شکل (17): نقشه روزهای آفتابی منطقه مورد مطالعه

 

شکل (18): نقشه طبقات سرعت متوسط باد منطقه مورد مطالعه

 

 

شکل (19): نقشه دبی آب منطقه مورد مطالعه

 

- معرفی مدل

مدلی که در این مطالعه بکار رفته تحت عنوان مدل مخدوم می‌باشد. این مدل که در واقع یک مدل ریاضی خطی چند مجهولی است، الگویی برای ارزیابی و برنامه‌ریزی جهت استفاده از سرزمین ارایه می‌کند. این مدل برای شناخت قابلیت‌ها و توانمندی‌های بوم‌شناختی سرزمین کاربرد داشته و در آن از 20 پیراسنجه مرتبط با عوامل مختلف و یا از 20 لایه اطلاعاتی استفاده می‌شود که هر لایه اطلاعاتی شامل چندین طبقه می‌باشد. در این مدل توانمندی‌های سرزمین در زمینه گردشگری طبیعت در 4 طبقه تعریف شده و هر طبقه با استفاده از یک فرمول تبیین گردیده است. با توجه به اینکه پیراسنجه‌های مختلفی در طراحی این فرمول‌ها بکار رفته، بنابراین، هر فرمول خصوصیات و مشخصات طبقه مربوط را معین می‌کند. فرمول‌های یاد شده به شرح ذیل می‌باشند (مخدوم و همکاران، 1386: 218):

 

(1)

Eti₁ = Ct(3) + Ch(1,2) + Cw(1) + Cs(3) + Wc(1,2) + So(1,2) + Pte(3,4) + Pdr(1) + Pf(2,3) + Ps2(1,2) + Pg(3,4) + Pd(1,2) + Li(3,5,12,14,17) + Rc(3,4) + H(10) + Ps₁(1,2) + Cvt(2,3) + Phg(1,2) + Pr(2,3,4,5,8,9,10,11,12,13) + Ha(2,3)    

(2)

Eti₂ = Ct(2,4) + Ch(1,2,3) + Cw(1,2) + Cs(2) + Wc(2,3) + So(1,2,3,4,5) + Pte(1,2,3,4,7,8,10) + Pdr(2,3) + Pf(2,3,4) + Ps₂(1,2,3) + Pg(2,3,4) + Pd(1,2,3,4) + Ha(2,3,4) + Ps₁(1,2,3) + Li(2,3,4,5,6,8,10,11,12,14,16,17,18) + Rc(3,4) + H(10) + Pr(2,3,4,5,8,9,10,11,12,13) + Phg(1,2,3) + Cvt(2,3)

Ete₁ = Ct(3) + Ch(1,2) + Cw(1) + Cs(3) + Wc(3,4) + So(1,2,3,4,5,6,7)                                                                            ((3

 Ete₂ = Ct(2,4) + Ch(1,2.3,4) + Cw(1,2) + Cs(2) + Wc(4) + So(1,2,3,4,5,6,7,8,9 (                                                                  (4)

 

یافته‌های پژوهشی

همان‌گونه که در فصل قبل اشاره شد، در مجموع 20 پیراسنجه برای ارزیابی توان بوم‌شناختی گردشگری طبیعت تهیه گردید که پس از تولید نقشه‌های رقومی موردنیاز و طبقه‌بندی لایه‌ها با استفاده از مدل مخدوم، بانک اطلاعاتی موردنیاز ساخته شد. سپس برای ترکیب و همپوشانی نقشه‌ها از قابلیت ویرایش 3/9 نرم‌افزار ArcGIS همچون عملگرهایAND ،OR  و NOT و محاسبات Map Calculator استفاده شد و بر اساس داده‌های مدل، نقشه هر یک از کاربری‌های موجود در مدل مخدوم تهیه گردید.

بر اساس مدل مخدوم تصمیم‌گیری برای گردشگری طبیعت متمرکز طبقه یک  Eti₁(فرمول 1) و طبقه دو Eti₂ (فرمول 2) در پهنه‌هایی از سرزمین امکان پذیرند، که ویژگی‌های بوم شناختی آنها مطابق مدل ارائه شده باشند (شکل‌های 20 و 21). همچنین گردشگری طبیعت گسترده طبقه یک Ete₁ (فرمول 3) و طبقه دو Ete₂ (فرمول 4) طبق مدل‌های ارائه شده ارزیابی و تصمیم‌گیری شدند (شکل‌های 22 و 23).

 

 

 

شکل (20): گردشگری طبیعت متمرکز طبقه یک بر مبنای فرمول شماره 1

 

 

شکل (21): گردشگری طبیعت متمرکز طبقه دو بر مبنای فرمول شماره 2

 

 

شکل (22): گردشگری طبیعت گسترده طبقه یک بر مبنای فرمول شماره 3

 

 

شکل (23): گردشگری طبیعت متمرکز طبقه دو بر مبنای فرمول شماره 4

 

نتیجه گیری

پژوهش حاضر با استفاده از روش ارزیابی توان بوم‌شناختی برای کاربری گردشگری طبیعت انجام گرفته است. ارزیابی توان بوم‌شناختی، مرحله میانی فرآیند آمایش سرزمین یا برنامه ریزی محیط زیست می‌باشد. برنامه‌‌ریزی محیطی یک سرزمین، شامل پیش‌بینی یا سنجش کیفیت یک سرزمین برای کاربری‌های مورد نظر و تعیین نیازمندی‌های مدیریتی آن می‌باشد. این سنجش از مقایسه خصوصیات بوم شناختی یک منطقه با مدل‌های اکولوژیک کاربری‌ها صورت می‌گیرد.

محدود مورد مطالعه، شهرستان همدان با مساحت 17/411802 هکتار می‌باشد که از نظر خصوصیات اقلیمی بطور کلی دارای آب و هوای سرد نیمه خشک بوده، همچنین از نظر ارتفاعی در دامنه ارتفاعی 3584 تا  1600 متر قرار دارد. در این پژوهش 2 کاربری شامل گردشگری طبیعت متمرکز و گردشگری طبیعت گسترده که هر کدام دارای دو طبقه می‌باشند، مد نظر بوده است که در چهار فرمول، طبق مدل مخدوم ارائه شده است (شکل‌های 20 الی 23).

همانطور که در نقشه‌ها مشاهد می‌شود (شکل‌های 20 و 21) گردشگری طبیعت متمرکز که شامل شنا، اسکی، خورگشت، اردو زدن، دوچرخه رانی و بازدید آثار فرهنگی و ... می‌باشد. در طبقه یک 6/61% و در طبقه دو 7/99% از کل شهرستان همدان را پوشش می‌دهد. همچنین در مورد گردشگری طبیعت گسترده (شکل‌های 22 و 23) که شامل کوهنوردی، شکار، ماهیگیری، صحراگردی، اسب‌سواری و تماشای جانوران در طبیعت و فعالیت‌های دیگر می‌باشد در طبقه یک 7/2% و در طبقه دو 47/1% از کل شهرستان همدان می‌باشد. 

همچنین شهر همدان با تمرکز امکانات اقامتی مناسب موجود، این شهر را به عنوان قطب گردشگری استان مطرح کرده است. شناخته شدن شهر همدان، به عنوان یکی از شش شهر اصلی تاریخی و فرهنگی کشور، آن را به یکی از مراکز مهم گردشگری کشور تبدیل نموده است. به گونه‌ای که از میان 97 منطقه گردشگری کشور همدان به عنوان منطقه مدل (پایلوت) گردشگری کشور انتخاب شده است. شهرستان همدان از نظر امکانات و جاذبه‌های گردشگری نسبت به قطب‌های اصلی و مهم گردشگری کشور، همچون اصفهان و شیراز در سطح پایین‌تر می‌باشد، اما با بهره‌گیری از ویژگیهای طبیعی، تاریخی و فرهنگی قادر خواهد بود جایگاه مناسب خود را در جذب گردشگران داخلی به دست آورده و قطعاً در یک افق ده ساله با توسعه زیر ساختها و تجهیزات و بهبود خدمات پذیرایی به جذب هرچه بیشتر جهانگردان خارجی نیز نایل خواهد آمد.

لازم به ذکر است که ارزیابی توان بوم‌شناختی در مقیاس کلان بوده و کاربری‌ها را به‌صورت کلی برای سرزمین بیان می‌نماید.

لذا، پیشنهاد می‌گردد با توجه به محدودیت‌ها، نیازمندی‌‌های شهرستان و همچنین سیاست‌های کلی کشور، مطالعات دقیق‌تری صورت گرفته و از مجموعه کاربری‌های ارائه شده در این پژوهش، برای هر منطقه کاربری مورد نظر تعیین شود

مراجع

منابع

1- خاکساری، علی، (1382)، مجموعه مقالات بررسی سیاست‌ها و برنامه‌های توسعه جهانگردی در جمهوری اسلامی ایران، معاونت پژوهشی دانشکده علامه طباطبایی، سازمان ایرانگردی و جهانگردی.

2- رضوانی، عبدا...، (1374)، جغرافیا و صنعت توریسم، تهران انتشارات دانشگاه پیام نور.

3- ریاحی خرم، مهدی و حسین محجوب، (1386)، آمایش سرزمین و اکوتوریسم در استان همدان، اولین همایش ملی جغرافیا و آمایش سرزمین، دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان.

4- سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان همدان، (1381)، طرح مطالعات جامع توسعه استان همدان.

5- شریفی، مرتضی، (1368)، آمایش و برآورد ظرفیت برد تفرجی جنگل شمشادی سنگان، پایان‌‌نامه ارشد جنگلداری دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران.

6- شریفی، مرتضی، (1376)، برنامه‌ریزی مقدماتی برای توسعه توریسم، مجله جنگل و مرتع، سازمان جنگلها و مراتع و آبخیزداری کشور.

7- کرمی، ناصر، (1378)، اکوتوریسم ایران، معاونت تحقیقات، آموزش و برنامه‌ریزی سازمان ایرانگردی و جهانگردی، نگارش نخست.

8- کرمی، ناصر، (1382)، امکان‌سنجی توسعه اکوتوریسم دریایی در جمهوری‌اسلامی ایران، تهران، انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی.

9- مخدوم، مجید و علی درویش‌صفت، (1386)، ارزیابی و برنامه‌ریزی محیط‌زیست با سامانه اطلاعات جغرافیای، انتشارات دانشگاه تهران.

10- مولایی، هشتجین، (1386)، اکوتوریسم و توسعه در کنار عملکرد مسلط جزایر خارک و خارکو، مجموعه مقالات همایش منطقه‌ای جغرافیا، گردشگری، توسعه پایدار اسلامشهر، انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد اسلامشهر.

11-English Tourist Board, (2000), The green light; a guide to sustainable tourism, London.

12-Feng, R. and Morrison, A.M, (2002), GIS Application in tourism and Hospitality marketing: A Case in Bron County, Indiana.

13-Han, B and Beckmann, M, (2003), The entrepreneurship factor in sustainable tourism development, Maya Lordkipanidze.

14-Hayes, J, (2002), Strategies for Ecotourism Development in the Quibbling, London press

15-Malczewski, J, (1999), GIS and Multicriteria decision Analysis, John Wily & Sons publications, London.