زیان‌های اقتصادی طوفان گرد و غبار بر استان‌های غربی ایران (مطالعه‌ی موردی: ایلام، خوزستان و کرمانشاه)

مدلسازی اقتصادی

مقاله 7، دوره 7، شماره 23، مهر 1392، صفحه 105-125   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسنده

کوهسار خالدی^*

استادیار دانشگاه آزاد واحد کرمانشاه

چکیده

گرد و غبار در دهه‌ی 1380 زیان‌های گسترده‌ی بر استان‌های غربی و جنوبی کشور وارد ساخته است. در این مقاله با استفاده از روش‌های پارامتریک، بخشی از خسارات گرد و غبار بر اقتصاد سه استان شدیدا متاثر (ایلام، خوزستان و کرمانشاه) برای سال‌های90-1385 برآورد شده است. مجموع خسارات اقتصادی گرد و غبار بر کل بخش کشاورزی سه استان در سال‌های مورد مطالعه از 2227 میلیون دلار در سناریوی اول تا 13361 میلیون دلار در سناریوی چهارم بوده است. در سال 1388 هر یک روز تعطیلی در اثر گرد و غبار بر مبنای «ارزش افزوده‌ی استانی»، 142 میلیون دلار و بر مبنای «متوسط ارزش افزوده‌ی کشوری»، 66 میلیون دلار، مجموعا بر اقتصاد سه استان زیان وارد کرده است. پیگیری حقوق طبیعی شهروندان ایرانی از طریق سازمان‌های بین‌المللی و منطقه‌ای، استفاده از مدیریت بحران، تشویق دولت عراق به کنترل کانون‌های گرد و غبار و حمایت کامل از فعالان اقتصادی استان‌های متاثر به ویژه کشاورزان توسط دولت پیشنهاد می‌شود.

کلیدواژه‌ها

زیان اقتصادی؛ طوفان گرد و غبار؛ ایلام؛ خوزستان؛ کرمانشاه

اصل مقاله

1. مقدمه

رابطه‌ی انسان و محیط زیست، عمری به درازای تاریخ حیات بشری دارد. انسان اولیه، بدون موهبت‌های طبیعی نه می‌توانست به زندگی خود ادامه دهد و نه می‌توانست پله‌های ترقی و تمدن را پشت سر بگذارد. توازن و پایداری طبیعت، یک اصل بدیهی است و تنها ورود عوامل برون‌زا و مداخله‌گر در عرصه‌ی طبیعت می‌تواند این توازن و تعادل زیست‌محیطی را به هم بزند. عوامل مداخله‌گر را می‌توان به دو دسته عوامل طبیعی و انسانی طبقه‌بندی کرد. برخی از عوامل مداخله‌گر قدرتمند طبیعی در گذشته‌های دور منجر به تحولات گسترده‌ای (مانند انقراض گونه‌های جانوری و گیاهی، ظهور دوران‌های گرما و یخبندان برای زمین و ...) در کره‌ی زمین شده‌اند. عوامل انسانی (مداخله‌ی مخرب انسان در چرخه‌های طبیعی، اقلیمی، گیاهی و جانوری، ساخت سد در مسیر رودخانه‌ها و ...) زاییده‌ی دوران پس از انقلاب صنعتی و به ویژه یک قرن‌ اخیر هستند. در عصر حاضر نیز شاهد تحولات اقلیمی گسترده‌ای هستیم که باعث برهم خوردن چرخه‌ی حیات گونه‌های گیاهی و جانوری و بروز خسارات جبران‌ناپذیر بر بقای این گونه‌ها به ویژه انسان گردیده است. سونامی‌ها، طوفان‌های شدید، سیل‌های بنیان‌کن و گرد و غبارهای مصیبت‌بار نمونه‌های آشنایی در عصر حاضر هستند که می‌روند تا به سرعت، حیات زیستی کره‌ی بسیار زیبای زمین را با خطرات جدی مواجه سازند.

با توجه به آثار مخرب بهداشتی، اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی طوفان گرد و غبار در منطقه‌ی تحت نفوذ خود می‌توان این بحران را به مثابه‌ی یک تهدید بالقوه برای امنیت زیست‌محیطی و ملی ایران در منطقه تلقی کرد. طبق اصل 21 اعلامیه‌ی کنفرانس استکهلم در سال 1972 (اولین سند جهانی در زمینه‌ی بزرگنمایی موضوعات زیست‌محیطی)، دولت‌ها موظف هستند که مراقب باشند تا فعالیت‌های سرزمینی آن‌ها موجب آسیب بر محیط زیست دیگر کشورها یا مناطق خارج از قلمرو آن‌ها نگردد (طوفان، 1389).

اولین هجوم گسترده‌ی گرد و غبار در ایران به سال 1382 برمی‌گردد و هم اکنون حدود 20 استان کشور را با مشکل مواجه کرده است. این پدیده، دارای آثار گسترده‌ی بهداشتی، اقتصادی و زیست محیطی برای جامعه‌ی ایران بوده است. آلودگی ناشی از گرد و غبار در چند سال اخیر استان‌های غربی و جنوب غربی و در صورت افزایش شدت و وسعت به صورت موردی هوای دیگر استان‌های ایران را بحرانی ساخته است. گرد و غبار در طی یک دهه‌ی گذشته، تبعات اجتماعی و اقتصادی مخربی برای استان‌های متاثر در ایران داشته است. تشدید روند مهاجرت افراد (به ویژه در اقشار متخصص و نخبه) از مناطق متاثر از گرد و غبار، بیکاری و یا کاهش درآمد در مشاغل مختلف شهری و روستایی، کاهش تولید محصولات کشاورزی، رکود گردشگری، اختلال در حمل و نقل هوایی و امنیت پروازها، کاهش کارایی فردی و اجتماعی، تعطیلی مراکز آموزشی و تفریحی و ... نمونه‌های بارزی از پیامدهای مخرب طوفان گرد و غبار در استان‌های متاثر از این پدیده در دهه‌ی اخیر بوده‌اند. بررسی موردی آثار طوفان گرد و غبار در استان‌های غربی و جنوبی کشور به خوبی وسعت فاجعه را آشکار می‌سازد:

-          طوفان گرد و غبار در سال 1388 باعث کاهش 726 هزار تن محصولات کشاورزی (معادل 5/341 میلیارد تومان) در استان کرمانشاه شده است.[1]

-          سالانه به علت بروز این پدیده، حدود ۱۹ هزار بیمار به جمع بیماران کشور اضافه می‌شود که سهم استان خوزستان از این میزان، حدود ۵ هزار نفر است. استان خوزستان در سال 1388 بیش از 100 روز با مشکل پدیده‌ی گرد و غبار روبرو بوده است. در سال 1391 حدود ۶۴۰ پرواز هوایی استان با مشکل مواجه بوده‌اند. طوفان گرد و غبار باعث گسترش مهاجرت خوزستانی‌ها به استان‌های یزد، شیراز و اصفهان شده است.[2]

-          برخی کارخانجات و مراکز تولیدی استان‌های متاثر به دلیل ریزگردها تعطیل شده‌اند. به دلیل بروز ریزگردها نزدیک به ۳۰۰ گونه‌ی گیاهی کم‌یاب با کاربردهای دارویی در استان ایلام در حال نابودی هستند. در این مناطق، اکنون بسیاری از کشاورزان و دامداران به دلیل افزایش ریزگردها کار خود را از دست داده‌اند.[3]

-          روزهای توام با گرد و غبار در شهر اهواز از 32 روز در سال 1386 به 69 روز در سال 1388 (بیش از دو برابر) و در کرمانشاه از 25 روز در سال 1386 به 102 روز در سال 1388 (حدود چهار برابر) رسیده است (طوفان، 1389).

گستره‌ی مکانی و زمانی طوفان گرد و غبار در استان‌های غربی و جنوبی کشور، فراتر از موضوعاتی است که به صورت موردی توسط مراکز تحقیقاتی و رسانه‌های جمعی منتشر می‌گردد. پیامدهای مخرب و گسترده‌ی گرد و غبار باعث شده است که روز به روز بر ضرورت حل معضل این پدیده‌ی مخرب در نزد مردم و دولت‌مردان افزوده شود. بررسی پیشینه‌ی برنامه‌های دولت در این زمینه نشان می‌دهد که هر اندازه، گرد و غبار، مراکز سیاسی و کلان کشور را بیشتر تحت فشار قرار داده است، بر عزم دولت‌مردان برای یافتن راهی عملی جهت حل آن نیز افزوده شده است. تصویب اعتبار 100 میلیارد تومانی در بودجه‌ی سال 1390 (با عنوان مهار آب‌های مرزی و مهار گرد و غبار استان‌های مرزی و ریزگردهای استان‌ها و حفظ و احیاء دریاچه‌ها و تالاب‌های کشور)[4] و تشکیل دبیرخانه‌ی کارگروه ملی گرد و غبار، بخشی از این اقدامات بوده است. در برخورد با چنین پدیده‌ای باید سه اقدام اساسی به ترتیب زیر انجام شود: شناسایی آثار مخرب طوفان گرد و غبار، تدوین و اجرای سیاست‌ها و برنامه‌های مورد نیاز برای رفع علل بروز این پدیده و کاهش آثار آن و ارزیابی دوره‌ای برنامه‌ها و سیاست‌های اجرایی. مطالعه‌ی حاضر در کنار مطالعات تکمیلی دیگر در راستای اقدام اول یعنی بررسی آثار اقتصادی گرد و غبار بر استان‌های غربی کشور ایران (خوزستان، ایلام و کرمانشاه) انجام شده است.

 

2.‌ ادبیات موضوع

طوفان گرد و غبار، محصول مستقیم توسعه‌ی ناپایدار در منطقه است که تا حدود زیادی به جنگ‌های سه دهه‌ی اخیر و مداخلات نادرست انسانی در اکوسیستم‌های منطقه مربوط می‌شود. در ظهور این پدیده، همان اندازه که کشورهای ترکیه و سوریه به خاطر بستن سد بر روی رودخانه‌ها و جنگ‌های خلیج فارس به دلیل به هم ریختن تثبیت هزاران ساله‌ی شن‌های بیابانی نقش دارند، کشورهای ایران و عراق نیز به خاطر مداخله‌ی گسترده در مسیر حرکت آب‌ها و خشکاندن هورها و باتلاق‌ها تاثیرگذار بوده‌اند. به طور کلی، خشکسالی، تخریب اراضی در جنگ‌ها، احداث سد بر روی رودخانه‌ها، کشت غیراصولی و کاهش پوشش گیاهی منطقه را می توان 5 دلیل اصلی تشکیل پدیده‌ی گرد و غبار در منطقه به شمار آورد. بررسی متون علمی داخلی و خارجی مرتبط با گرد و غبار نشان می‌دهد که اکثر مطالعات انجام شده در زمینه‌ی تاثیر گرد و غبار بر کیفیت آب و هوا، بررسی‌های سینوپتیک، مدل‌سازی و پایش این پدیده توسط تصاویر ماهواره‌ای بوده است. با توجه به این‌ که گرد و غبار در ایران، پدیده‌ی جدیدی محسوب می‌شود، مطالعات علمی و پژوهشی چندانی در این زمینه انجام نشده است.

رسولی و همکاران (1390) به منظور شناسایی روند تغییرات زمانی- مکانی وقوع گرد و غبار در غرب کشور از اطلاعات 16 ایستگاه سینوپتیک در طی سال‌های 84-1330 استفاده نموده و نشان دادند که غرب ایران از لحاظ تعداد روزهای همراه با گرد و غبار، همگن نبوده و تعداد روزهای گرد و غباری سالانه از شمال به سمت جنوب افزایش می‌یابد. آنان در پایان، نقشه‌ی توزیع جغرافیایی روند روزهای گرد و غباری را در محیط GIS تهیه و تحلیل نموده‌اند.

اکبری (2011) کاهش دید، کاهش حاصلخیزی خاک، تخریب محصولات کشاورزی، کاهش تابش خورشید، اختلال در ارتباطات و سیستم‌های مکانیکی و افزایش بیماری‌های تنفسی را به عنوان تبعات مخرب گرد و غبار معرفی کرده است. وی به منظور بررسی آثار اقتصادی طوفان گرد و غبار، بخش پایانی مقاله خود را به معرفی یک مدل اقتصادی I-O اختصاص داده است.

سرابیان و نیکپور (1389) استان‌های ایران را با توجه به نزدیکی و دوری آن‌ها به کانون‌های گرد و غبار به دو دسته تقسیم کرده و دامنه‌ی ضرایب کاهش تولید را برای آن‌ها تعریف نموده‌اند (20 تا 40 درصد برای استان‌های خوزستان، کرمانشاه، ایلام، بوشهر، فارس، لرستان و کردستان و 5 تا 20 درصد برای سایر استان‌ها). آنان میزان خسارات وارده ناشی از گرد و غبار بر تولیدات زراعی و باغی کشور را در سال 1388 با توجه به سناریوهای تعریف شده، کاهش بین 7 تا 17 میلیون تن محصول برآورد کرده‌اند.

آی و پولنسکی[5] (2008) نشان دادند که هزینه‌ی آثار تاخیری (ثانویه) طوفان‌های گرد و غبار زرد در استان بیژینگ چین در سال 2000 بیشتر از آثار مستقیم (فوری) آن بوده است و آثار آن بر سمت عرضه‌ی اقتصاد بیشتر از سمت تقاضای آن بوده است.

طوفان گرد و غبار دارای آثار مخرب زیست‌محیطی، اجتماعی و اقتصادی متعددی است و احتساب چنین آثار مخربی، نیازمند مطالعات جامعی است. برآورد زیان‌های اقتصادی گرد و غبار تنها بخشی از خسارات عظیمی است که این پدیده‌ی مخرب بر کشور وارد نموده است و شواهد موجود نشان می‌دهد که تاکنون چنین مطالعاتی برای استان‌های متاثر از گرد و غبار انجام نشده است. نتایج این مقاله برای اولین بار، بخش خاصی از زیان‌های اقتصادی طوفان گرد و غبار بر اقتصاد سه استان شدیدا متاثر (ایلام، خوزستان و کرمانشاه) را در طی یک دهه‌ی گذشته برای دولت‌مردان، برنامه‌ریزان و پژوهشگران آشکار خواهد ساخت.  

 

3.‌ روش شناسی

آسیب‌های مربوط به طوفان گرد و غبار را می توان در سه دسته کلی یعنی آسیب‌های مستقیم، آسیب‌های غیرمستقیم و آسیب‌های ثانویه تقسیم‌بندی کرد. سنجش آثار مخرب عوامل طبیعی نظیر گرد و غبار از یک سو به دلیل گستردگی حوزه‌ی تخریب و تاخیر زمانی ظهور برخی پیامدها و از سوی دیگر، به دلیل عدم آگاهی کامل از تمامی تبعات این دسته از عوامل طبیعی به سهولت انجام نمی‌شود. گاهی خسارات ناشی از حوادث ثانویه، بیش از خسارات ناشی از خود پدیده‌ی مخرب طبیعی است. به طور خلاصه، آثار طوفان گرد و غبار را می توان به دو دسته کلی‌تر تقسیم‌بندی کرد:

آثار هزینه‌ای

شامل افزایش هزینه‌های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و ... است. برای محاسبه‌ی آثار هزینه‌ای هر پدیده‌ی طبیعی مخرب نظیر طوفان گرد و غبار، رهیافت‌های متعددی وجود دارد (قربانی و همکاران، 1387):

1- رهیافت رفتار اجتناب (ABA):[6] این روش، تمایل پرداخت هزینه توسط افراد برای اجتناب یا پیشگیری یا کاهش آثار منفی پدیده‌ی زیست محیطی و دستیابی به شرایط متعادل را معین می‌سازد. مانند:مخارج لازم برای ساخت پنجره دو جداره جهت مقابله با آلودگی صوتی، خرید آب معدنی و استفاده از دستگاه تصفیه‌ی آب.

2- رهیافت هزینه‌ی تغییر مکان (RLCA):[7] این روش، تمایل افراد برای پرداخت هزینه‌های جابجایی به منظور دور شدن از تبعات پدیده‌ی مخرب زیست محیطی را مورد بررسی قرار می‌دهد. مانند: مخارج حمل و نقل و مهاجرت از منطقه و مخارج مسافرت‌های روزانه و هفتگی.

3- رهیافت هزینه‌ی بیماری (CIA):[8] این رهیافت، هزینه‌ی آسیب زیست‌محیطی را به صورت مخارج مستقیم درمان و مخارج غیرمستقیم کاهش تولید و بهره‌وری (از دست دادن منافع تولید) اندازه‌گیری می‌نماید. در رهیافت هزینه‌ی بیماری، هزینه‌های خصوصی (مانند درآمد از دست رفته، هزینه‌های درمان پزشکی و هزینه‌های ناشی از افزایش شیوع بیماری‌ها) و هزینه‌های اجتماعی (مانند هزینه‌ی خسارات توسط موسسات بیمه، برنامه‌های مستمری دولت، تعلیق خدمات از سوی پرسنل بیمار و ...) محاسبه می‌شود.

4- رهیافت سرمایه‌ی انسانی (HCA):[9]این رهیافت که به نوعی تکمیل شده‌ی رهیافت هزینه‌ی بیماری است، به بررسی کاهش کیفیت محیط زیست و سلامتی انسان (کیفیت زیست‌محیطی و نرخ مرگ و میر) در کوتاه‌مدت و بلندمدت می‌پردازد. این روش، عملا به برآورد ارزش زندگی انسان (منافع مورد انتظار دوران عمر) می‌پردازد.

5- رهیافت هزینه‌ی بازسازی (RCA):[10]در این رهیافت، میزان مخارج لازم برای بازسازی خرابی‌های ناشی از پدیده‌ی زیست محیطی مورد بررسی قرار می‌گیرد. مانند هزینه‌ی بازسازی تاسیسات ناشی از زلزله، هزینه‌ی کاشت مجدد نهال‌های سرمازده و ....

6- رهیافت دز- واکنش (DRA):[11]این روش مبتنی بر ایجاد ارتباط بین مقدار آلودگی و آثار آن بر سلامتی انسان، جانوران و گیاهان می‌باشد. به عنوان مثال، کاهش کمی و کیفی محصولات کشاورزی در اثر آلودگی هوا. رهیافت دز- واکنش شامل مراحل تعیین میزان آلودگی در سطح و در زمان (دز آن)، آسیب ناشی از این عرضه و ارزش این آسیب (واکنش) است.

7- رهیافت هزینه‌ی فرصت (OCA):[12]در این روش، به جای محاسبه‌ی مستقیم منافع زیست‌محیطی (مثلا یک هکتار جنگل)، منافع فعالیتی برآورد می‌شود که در آنجا راه‌اندازی شده و به کاهش کمی و کیفی محیط زیست (مثلا قطع همان یک هکتار جنگل) می‌انجامد.

آثار تولیدی

شامل کاهش تولید در بخش‌های مختلف اقتصادی به دلیل تعطیلی واحدهای تولیدی، کاهش بهره‌وری عوامل تولید، عدم تکمیل طرح‌های سرمایه‌گذاری و ...است. به سه طریق می‌توان آثار تولیدی طوفان گرد و غبار را از طریق روش‌های اقتصادسنجی بررسی کرد:

1- برآورد توابع تولید فعالیت‌های مختلف اقتصادی: به منظور بررسی آثار طوفان گرد و غبار در استان‌های متاثر می‌توان از متغیرهای جانشین مانند متغیرهای موهومی به عنوان متغیر توضیحی استفاده کرد. به کارگیری این روش به دلیل عدم دسترسی به آمار مقادیر تولید و میزان نهاده‌های مصرفی به تفکیک فعالیت‌ها در استان‌های مورد نظر عملا میسر نمی‌باشد.

2- برآورد تابع رشد اقتصادی: در این حالت به منظور بررسی شیوه‌ی تاثیر طوفان گرد و غبار بر رشد اقتصادی استان‌های مورد مطالعه می‌توان از متغیرهای موهومی برای دوره‌ی وقوع این طوفان استفاده کرد. این روش در صورت دسترسی به آمار متغیرهای ارزش افزوده، نیروی کار و سرمایه به تفکیک بخشی- استانی می‌تواند اجرایی شود.

3- روش سناریوسازی: در این روش با توجه به مطالعات دیگران و تحلیل حساسیت، اقدام به برآورد میزان کاهش تولید در فعالیت‌های مختلف اقتصادی به ویژه فعالیت‌های کشاورزی در اثر طوفان گرد و غبار می‌شود. روش سناریوسازی، یک روش تقریبی است. 

در این مقاله از میان روش‌های متعدد، از روش سناریوسازی برای برآورد خسارات وارده بر بخش کشاورزی و از روش هزینه‌ی فرصت از دسته رفته‌ی نیروی کار برای برآورد خسارات تعطیلی ناخواسته‌ی فعالیت‌های اقتصادی (کشاورزی، صنعتی و خدماتی) در اثر طوفان گرد و غبار در سه استان ایلام، خوزستان و کرمانشاه استفاده شده است. سال‌های
90 -1385 نیز دوره‌ی زمانی مطالعه را تشکیل داده‌اند:‌

الف) برآورد زیان‌های گرد و غبار بر بخش کشاورزی

بر اساس مطالعه‌یسرابیان و نیکپور (1389) دامنه‌ی ضرایب کاهش تولید محصولات کشاورزی برای استان‌های خوزستان، کرمانشاه، ایلام، بوشهر، فارس، لرستان و کردستان، 20 تا 40 درصد و برای سایر استان‌ها حدود 5 تا 20 درصد می‌باشد. ارزیابی اثرات طوفان شن زرد بر بخش کشاورزی چین توسط آی و پولنسکی[13] (2008)  نشان داد که افزایش تراکم ذرات تا 70% باعث کاهش 5 تا 30 درصد متوسط بازدهی بهینه‌ی محصولات در حال رشد کشاورزی شده است. در این مقاله به منظور افزایش دقت نتایج و تحلیل‌های مربوطه، زیان‌های مستقیم گرد و غبار در طی دوره‌ی زمانی مورد مطالعه (90-1385)[14] در سه استان منتخب (خوزستان، ایلام و کرمانشاه) بر اساس 4 سناریوی مختلف (ضرایب کاهش ارزش ستاده محصولات کشاورزی 10%، 20%، 30% و 40%)، میزان زیان وارده بر بخش کشاورزی (به ویژه محصولات دامی، زراعی و باغی) برآورد شده است.

برای محاسبه‌ی کاهش ارزش ستاده‌ی بخش کشاورزی بر اساس چهار سناریوی مزبور، لازم است که ابتدا ارزش ستاده با فرض عدم وجود طوفان گرد و غبار بر مبنای سناریوهای چهارگانه برآورد گردد (ارزش ستاده‌ی برآوردی) و سپس دوباره اقدام به محاسبه‌ی میزان کاهش ارزش ستاده از «ارزش‌های ستاده برآوردی» بر مبنای چهار سناریوی مورد نظر شود (ارزش خسارت). ارزش ستاده برآوردی از طریق رابطه‌ی زیر محاسبه شده است:

(1)                                                        

Xei: ارزش ستاده‌ی برآوردی بر اساس سناریوی i در سال t

Xat: ارزش ستاده‌ی موجود در سال t

Ci: ضریب کاهش ارزش ستاده بر اساس سناریوی i (1/0، 2/0، 3/0 و 4/0)

i: تعداد سناریوها  (4 و3 و2 و1=i)

t: سال (90-1385)

میزان زیان وارده شده یا ارزش خسارت (کاهش ارزش ستاده)[15] نیز با توجه به رابطه‌ی زیر محاسبه شده است:   

(2)                                                                                   

Dit: ارزش خسارت بر اساس سناریوی i در سال t

ب) برآورد خسارات ناشی از تعطیلی نیروی کار در اثر طوفان گرد و غبار

برآورد هزینه‌‌ی روزهای تعطیلی ناشی از طوفان گرد و غبار می‌تواند شاخص دیگری از آثار مخرب این پدیده بر اقتصاد استان‌های مورد مطالعه باشد. تعطیلی اجباری فعالیت‌های اقتصادی در اثر طوفان گرد و غبار هم باعث «کاهش تولید» بنگاه‌های اقتصادی و هم باعث «افزایش هزینه‌ی پرداختی» ناموجه کارفرمایان اقتصادی به نیروی کار مزدبگیر خواهد شد. برای «برآورد کاهش تولید» ناشی از تعطیلی فعالیت‌های اقتصادی استان‌های منتخب در طول سال، نیازمند آمار روزهای تعطیلی و میزان تولید بنگاه‌های اقتصادی به تفکیک استان‌ها هستیم. برای «برآورد هزینه‌ی تحمیلی» ناشی از تعطیلی نیروی کار بر کارفرمایان اقتصادی نیز به آمار روزهای تعطیل، تعداد نیروی کار مزدبگیر و دستمزد پرداختی روزانه به نیروی کار به تفکیک استان‌ها نیاز است. در ایران، دسترسی به آمارهای یاد شده، امکان‌پذیر نمی‌باشد. از این رو، یکی از راه‌های باقی مانده برای بررسی آثار اقتصادی تعطیلی نیروی کار در اثر طوفان گرد و غبار در استان‌های منتخب، استفاده از هزینه‌ی فرصت از دست رفته‌ی نیروی کار شاغل از طریق محاسبه‌ی ارزش افزوده سرانه‌ی نیروی کار در روز می‌باشد.[16] برای محاسبه‌ی ارزش افزوده‌ی سرانه‌ی روزانه‌ی نیروی کار به تفکیک استان‌ها یا می‌توان از ارزش افزوده‌ی سرانه‌ی کل نیروی کار کشوری برای هر سه استان (به منظور امکان تعمیم نتایج به سایر استان‌ها) استفاده کرد که از دقت بالایی برخوردار نیست و یا این‌ که با استفاده از ارزش افزوده‌ی سرانه‌ی استانی به این مهم دست پیدا کرد. در این مقاله از هر دو روش استقاده شده است.

 

4.‌ برآورد مدل و تجزیه و تحلیل نتایج

بر اساس محاسبات، تولید ناخالص سه استان ایلام، خوزستان و کرمانشاه حدود 21 درصد کل تولید ناخالص کشور را به قیمت جاری در سال 1388 به خود اختصاص داده‌اند. سهم اشتغال این سه استان در کل استغال کشور در سال مزبور نیز3/8 درصد (1770 هزار نفر) بوده است (مرکز آمار ایران). این ارقام، جایگاه سه استان را در کل اقتصاد کشور آشکار می‌سازد.

الف) زیان‌های گرد و غبار بر بخش کشاورزی

طوفان گرد و غبار باعث کاهش تولید در بخش کشاورزی می‌شود. بر اساس چهار سناریوی تعریف شده، میزان زیانی که کل بخش کشاورزی و زیر بخش‌های دامی و زراعی و باغی هر استان در طی دوره‌ی مورد مطالعه متحمل شده‌اند، به تفکیک سال، زیربخش و استان محاسبه شده است. طبیعی است با توجه به بزرگ بودن بخش کشاورزی استان خوزستان نسبت به استان‌های کرمانشاه و ایلام، میزان خسارات برآوردی وارد شده بر زیربخش‌ها و کل بخش کشاورزی این سه استان تفاوت محسوسی خواهد داشت. خسارت یا زیان وارده بر بخش کشاورزی در قالب کاهش ارزش ستاده (تولید) تفسیر شده است.

بر اساس سناریوی اول (کاهش10 درصد ارزش ستاده) در دوره‌ی زمانی 90-1385، به دلیل وقوع گرد و غبار، ارزش ستاده زیر بخش‌های زراعت و باغداری، دامپروری و کل بخش کشاورزی در استان ایلام به ترتیب 1595 میلیارد ریال، 1248 میلیارد ریال و 2910 میلیارد ریال کاهش پیدا کرده است. این ارقام برای استان خوزستان به ترتیب برابر 9906 میلیارد ریال، 6222 میلیارد ریال و 16237 میلیارد ریال برآورد شده است. با توجه به جایگاه بخش کشاورزی استان کرمانشاه در قیاس با ایلام و خوزستان، کاهش ارزش ستاده مربوط به زیربخش‌های زراعت و باغداری، دامپروری و کل بخش کشاورزی این استان به ترتیب معادل 5416 میلیارد ریال، 2644 میلیارد ریال و 8153 میلیارد ریال برآورد گردیده است (جدول1). میزان خسارات برآوردی طوفان گرد و غبار در طی دوره‌ی زمانی90-1385 بر اساس سناریوی دوم (کاهش20 درصد ارزش ستاده)، سناریوی سوم (کاهش30 درصد ارزش ستاده) و سناریوی چهارم (کاهش40 درصد ارزش ستاده) به تفکیک استان نیز در جدول (1) آمده‌است.

 

جدول 1.خسارات برآوردی طوفان گرد و غبار بر بخش کشاورزی در دوره‌ی-1385 (میلیارد ریال)

90-1385	1390	1389	1388	1387	1386	1385
2910	609	558	566	428	425	323	کشاورزی، شکار و جنگلداری	ایلام	سناریوی اول (کاهش 10%ستاده)
1595	301	304	274	213	277	196	زراعت و باغداری
1248	265	242	276	207	142	116	دامپروری*
16237	3345	3087	2805	2844	2261	1894	کشاورزی، شکار و جنگلداری	خوزستان
9906	1969	1856	1396	1872	1494	1292	زراعت و باغداری
6222	1326	1210	1387	956	755	588	دامپروری*
8153	1696	1559	1667	1170	1039	1021	کشاورزی، شکار و جنگلداری	کرمانشاه
5416	1126	1037	1078	716	710	749	زراعت و باغداری
2644	552	505	568	445	319	255	دامپروری*
6547	1371	1255	1274	963	956	728	کشاورزی، شکار و جنگلداری	ایلام	سناریوی دوم (کاهش 20%ستاده)
3588	745	683	616	480	622	442	زراعت و باغداری
2809	596	544	621	466	320	262	دامپروری*
36534	7526	6946	6312	6400	5087	4262	کشاورزی، شکار و جنگلداری	خوزستان
22289	4492	4177	3140	4212	3361	2907	زراعت و باغداری
14000	2984	2723	3120	2152	1699	1322	دامپروری*
18345	3817	3508	3751	2633	2338	2298	کشاورزی، شکار و جنگلداری	کرمانشاه
12186	2535	2333	2425	1610	1598	1686	زراعت و باغداری
5948	1241	1136	1278	1001	718	574	دامپروری*
11223	2350	2152	2184	1650	1640	1247	کشاورزی، شکار و جنگلداری	ایلام	سناریوی سوم (کاهش 30%ستاده)
6151	1276	1171	1057	822	1067	758	زراعت و باغداری
4815	1022	932	1065	799	548	449	دامپروری*

 

ادامه جدول 1.خسارات برآوردی طوفان گرد و غبار بر بخش کشاورزی در دوره‌ی-1385(میلیارد ریال)

90-1385	1390	1389	1388	1387	1386	1385
62629	12901	11908	10821	10971	8721	7307	کشاورزی، شکار و جنگلداری	خوزستان	سناریوی سوم (کاهش 30%ستاده)
38210	7700	7161	5383	7221	5762	4983	زراعت و باغداری
24000	5116	4668	5348	3689	2912	2267	دامپروری*
31448	6543	6014	6430	4513	4008	3939	کشاورزی، شکار و جنگلداری	کرمانشاه
20890	4345	3999	4157	2760	2740	2889	زراعت و باغداری
10196	2127	1948	2192	1716	1230	984	دامپروری*
17458	3656	3348	3397	2567	2550	1940	کشاورزی، شکار و جنگلداری	ایلام	سناریوی چهارم (کاهش 40%ستاده)
9568	1985	1822	1644	1279	1659	1179	زراعت و باغداری
7491	1589	1450	1657	1243	853	698	دامپروری*
97423	20069	18524	16833	17066	13565	11366	کشاورزی، شکار و جنگلداری	خوزستان
59438	11978	11139	8374	11233	8963	7752	زراعت و باغداری
37334	7959	7262	8319	5739	4530	3526	دامپروری*
48919	10179	9356	10002	7021	6234	6128	کشاورزی، شکار و جنگلداری	کرمانشاه
32496	6759	6220	6466	4293	4263	4495	زراعت و باغداری
15861	3309	3030	3409	2669	1914	1530	دامپروری*

منبع: نتایج تحقیق  *دامپروری، شامل: دامداری، مرغداری، پرورش کرم ابریشم و زنبور عسل و شکار  

 

 

هم‌چنین در راستای تبیین بیشتر زیان‌های ناشی از طوفان گرد و غبار بر بخش کشاورزی، «مجموع» خساراتی را که این پدیده‌ی مخرب طبیعی جدید به تفکیک سالانه در طی دوره‌ی90-1385 و بر اساس چهار سناریوی مورد نظر بر بخش کشاورزی استان‌های ایلام، خوزستان و کرمانشاه وارد ساخته است، برآورد و محاسبه گردیده است (جدول2). بر اساس سناریوی اول (کاهش10 درصد ارزش ستاده)، مجموع خسارت ناشی از طوفان گرد و غبار بر بخش کشاورزی در سه استان ایلام، خوزستان و کرمانشاه از 5651 میلیارد ریال (461 میلیون دلار) در سال 1385 تا 3239 میلیارد ریال (264 میلیون دلار) در سال 1390 متفاوت بوده است. بر مبنای این سناریو، مجموع کل خسارت برآوردی طوفان گرد و غبار در این سه استان در طی دوره‌ی زمانی90-1385برابر 27300 میلیارد ریال (2227 میلیون دلار) بوده است. این رقم مجموع بر اساس سناریوی دوم (کاهش20 درصد ارزش ستاده)،برابر 61425 میلیارد ریال (5010 میلیون دلار)، بر اساس سناریوی سوم (کاهش30 درصد ارزش ستاده)، معادل 105300 میلیارد ریال (8589 میلیون دلار) و بر اساس سناریوی چهارم (کاهش40 درصد ارزش ستاده)، برابر 163800 میلیارد ریال (13360 میلیون دلار) بوده است (جدول2).

 

 

جدول 2.میزان خسارات برآوردی طوفان گرد و غبار بر کل بخش کشاورزی سه استان منتخب در سال‌های 90-1385 (میلیارد ریال- میلیون دلار)

90-1385	1390	1389	1388	1387	1386	1385	سناریو، شرح و سال
27300	3239	3725	4442	5039	5205	5651	میلیارد ریال	سناریوی اول (کاهش10% ستاده)
2227	264	304	362	411	425	461	میلیون دلار*
61425	12714	11710	11337	9995	8381	7288	میلیارد ریال	سناریوی دوم (کاهش20% ستاده)
5010	1037	955	925	815	684	594	میلیون دلار*
105300	21795	20075	19434	17134	14368	12494	میلیارد ریال	سناریوی سوم (کاهش30% ستاده)
8589	1778	1637	1585	1398	1172	1019	میلیون دلار*
163800	33903	31227	30231	26653	22350	19435	میلیارد ریال	سناریوی چهارم (کاهش40% ستاده)
13360	2765	2547	2466	2174	1823	1585	میلیون دلار*

منبع: نتایج تحقیق  *بر مبنای دلار 12260 ریال (www.cbi.ir)

 

 

ب) خسارات ناشی از تعطیلی نیروی کار در اثر طوفان گرد و غبار

برای بررسی آثار اقتصادی تعطیلی نیروی کار در اثر طوفان گرد و غبار در استان‌های منتخب، هزینه‌ی فرصت از دست رفته‌ی نیروی کار شاغل در سال 1388 از طریق محاسبه‌ی ارزش افزوده‌ی سرانه‌ی نیروی کار در روز و بر دو مبنای «ارزش افزوده‌ی استانی» و «متوسط ارزش افزوده‌ی کشوری» برآورد شده است. با توجه به عدم دسترسی به تعداد روزهای تعطیلی ناشی از گرد و غبار در طی سال‌های مورد مطالعه از جمله سال 1388، نمی‌توان میزان واقعی خسارات سالانه‌ی گرد و غبار را در نتیجه‌ی تعطیلی نیروی کار برای استان‌های مورد مطالعه برآورد نمود. به همین دلیل و به منظور امکان تحلیل‌های دقیق‌تر، اقدام به محاسبه‌ی زیان یا خسارت ناشی از هر روز تعطیلی در این سه استان شده است.

محاسبه‌ی خسارات روزانه‌ی ناشی از گرد و غبار بر مبنای «ارزش افزوده‌ی استانی» نشان می‌دهد که زیان ناشی از تعطیلی هر یک روز در استان‌های ایلام برابر 111 میلیارد ریال
(9 میلیون دلار)، خوزستان معادل 1490 میلیارد ریال (122 میلیون دلار) و کرمانشاه برابر 134 میلیارد ریال (11 میلیون دلار) بوده است. مجموع زیان ناشی از تعطیلی ناخواسته روزانه ناشی از هر عاملی از جمله طوفان گرد و غبار در این سه استان برابر 1735 میلیارد ریال (142 میلیون دلار) برآورد شده است (جدول3). 

 

جدول 3.خسارات تعطیلی روزانه‌ی ناشی از گرد و غبار بر مبنای ارزش افزوده‌ی استانی 1388 (جاری)

استان	اشتغال (نفر)	ارزش افزوده‌ی سرانه‌ی سالانه (میلیون ریال)	ارزش افزوده‌ی سرانه‌ی روزانه		زیان ناشی از تعطیلی هر یک روز
			به ریال	به دلار*	به میلیارد ریال	به میلیون دلار*
ایلام	151166	268	735460	60	111	9
خوزستان	1131590	481	1317065	107	1490	122
کرمانشاه	488037	100	273836	22	134	11
مجموع	1770793	849	2326361	189	1735	142

منبع: ستون اول از مرکز آمار ایران و سایر ستونها نتایج تحقیق *بر مبنای دلار 12260ریال (www.cbi.ir)

 

به منظور امکان تعمیم نتایج مقاله‌ی حاضر به استان‌های دیگر، هزینه‌ی فرصت از دست رفته‌ی نیروی کار سه استان بر مبنای «متوسط ارزش افزوده‌ی کشوری» نیز برای سال 1388 محاسبه گردیده است. ارزش افزوده‌ی سرانه‌ی استان‌های ایلام و خوزستان به ترتیب به دلیل میزان نیروی کار پایین و حجم بالای بخش صنعت (نفت و گاز) در قیاس یا میانگین کشوری، مقادیر بزرگ‌تری هستند. به همین خاطر، میزان خسارات روزانه ناشی از تعطیلی بر مبنای ارزش افزوده‌ی استانی در ایلام و خوزستان، بیشتر از مبنای متوسط ارزش افزوده کشوری برآورد شده‌است. بر مبنای متوسط ارزش افزوده‌ی کشوری، میزان زیان یا خسارت ناشی از تعطیلی هر یک روز در استان‌های ایلام، خوزستان و کرمانشاه در سال 1388 به ترتیب برابر 69 میلیارد ریال (6 میلیون دلار)، 518 میلیارد ریال (42 میلیون دلار) و 223 میلیارد ریال (18 میلیون دلار) بوده‌است. بر این مبنا، مجموع زیان ناشی از یک روز تعطیلی در سه استان مزبور، 810 میلیارد ریال (66 میلیون دلار) برآورد گردیده است (جدول 4).

 

 

جدول 4.خسارات تعطیلی روزانه‌ ناشی از گرد و غبار بر مبنای متوسط ارزش افزوده‌ کشوری 1388 (جاری)

 

استان	ارزش افزوده‌ی سرانه‌ی سالانه (میلیون ریال)	اشتغال (نفر)	ارزش افزوده‌ی سرانه‌ی روزانه		زیان ناشی از تعطیلی هر یک روز
			به ریال	به دلار	به میلیارد ریال	به میلیون دلار
ایلام	167	151166	457534	37	69	6
خوزستان	167	1131590	457534	37	518	42
کرمانشاه	167	488037	457534	37	223	18
مجموع	-	1770793	457534	37	810	66

منبع: نتایج تحقیق  *بر مبنای دلار 12260 ریال (www.cbi.ir)

 

 

دسترسی به آمار دقیق تعداد روزهای تعطیلی در اثر طوفان گرد و غبار در سه استان مورد مطالعه میسر نمی‌باشد. برای ارایه‌ی چشم‌اندازی روشن از میزان تقریبی کل خساراتی که تعطیلی‌های ناشی از طوفان گرد و غبار بر اقتصاد سه استان ایلام، خوزستان و کرمانشاه در سال مورد مطالعه (1388) وارد ساخته است، تحلیل حساسیت این خسارات بر مبنای تعداد روزهای مختلف نیز صورت گرفته است (جدول5). با توجه به عدم انتشار آمار کلان استانی و ملی سال‌های 91-1389، تعمیم چنین تحلیلی نیز به سال‌های یاد شده باعث آشکارسازی حجم بزرگ خسارات طوفان گرد و غبار بر اقتصاد کشور به ویژه سه استان مورد نظر خواهد شد.  

چون اقتصاد سه استان از ابعاد تولید ناخالص و میزان اشتغال نیروی کار به یک اندازه، بزرگ نیست و استان خوزستان از این نظر در رده‌ی اول و استان‌های کرمانشاه و ایلام نیز به ترتیب در رده‌های دوم و سوم این رده‌بندی قرار گرفته‌اند، میزان خسارات ناشی از روزهای تعطیلی به دلیل ورود گرد و غبار نیز متفاوت خواهد بود. به عنوان مثال، اگر در طول سال 1388 هر کدام از استان‌های ایلام، خوزستان و کرمانشاه، 5 روز تعطیلی ناشی از گرد و غبار داشته‌اند، میزان خسارات (زیان) روزانه‌ی برآوردی هر کدام از آن‌ها بر مبنای «ارزش افزوده‌ی استانی» به ترتیب برابر 555 میلیارد ریال (45 میلیون دلار)، 7450 میلیارد ریال (610 میلیون دلار) و 670 میلیارد ریال (55 میلیون دلار) بوده است و بر این اساس، مجموع کل خسارت وارده به سه استان نیز، معادل 8675 میلیارد ریال (710  میلیون دلار) برآورد گردیده است (جدول 5). این نتیجه‌گیری را هم برای تعداد روزهای متعدد و هم بر مبنای «متوسط ارزش افزوده‌ی کشوری» نیز می‌توان استنباط کرد. بدیهی است که: اولا، در صورت دسترسی به تعداد دقیق روزهای تعطیلی هر استان می‌توان برآورد دقیقی نیز از کل خسارات وارده بر هر استان در اثر تعطیلی‌های ناخواسته‌ی ناشی از طوفان گرد و غبار ارایه داد. ثانیا، با انتشار آمار ارزش افزوده‌ استانی برای سال‌های 91-1389 با دقت بالایی می‌توان میزان خسارات (زیان‌های) بهنگامی از نظر زمانی برای پدیده‌ی گرد و غبار در سه استان مورد مطالعه، محاسبه و برآورد نمود.  

    

جدول 5.تحلیل حساسیت خسارت تعطیلی روزانه‌ ناشی از گرد و غبار بر مبنای اطلاعات سال 1388 (میلیارد ریال، میلیون دلار)

استان	مبنای محاسبه	خسارت یک روز تعطیلی		خسارت 5 روز تعطیلی		خسارت 10 روز تعطیلی		خسارت 20 روز تعطیلی
		ریالی	دلاری	ریالی	دلاری	ریالی	دلاری	ریال	دلاری
ایلام	ارزش افزوده‌ی استانی	111	9	555	45	1110	90	2220	180
	ارزش افزوده‌ی کشوری	69	6	345	30	690	60	1380	120
خوزستان	ارزش افزوده‌ی استانی	1490	122	7450	610	14900	1220	29800	2440
	ارزش افزوده‌ی کشوری	518	42	2590	210	5180	420	10360	840
کرمانشاه	ارزش افزوده‌ی استانی	134	11	670	55	1340	110	2680	220
	ارزش افزوده‌ی کشوری	223	18	1115	90	2230	180	4460	360
مجموع	ارزش افزوده‌ی استانی	1735	142	8675	710	17350	1420	34700	2840
	ارزش افزوده‌ی کشوری	810	66	4050	330	8100	660	16200	1320

منبع: نتایج تحقیق  *بر مبنای دلار 12260 ریال (www.cbi.ir)

 

5.‌ نتایج و پیشنهادها   

بر اساس چهار سناریوی تعریف شده، میزان زیانی که کل بخش کشاورزی و زیر بخش‌های دامی و زراعی و باغی هر استان در طی دوره‌ی مورد مطالعه متحمل شده‌اند، به تفکیک سال، زیربخش و استان برای دوره‌ی زمانی 90-1385 محاسبه شده است:

بر اساس سناریوی اول (کاهش10 درصد ارزش ستاده): در طی دوره‌ی زمانی 90-1385 زیان وارده بر کل بخش کشاورزی در اثر وقوع طوفان گرد و غبار برای استان‌های ایلام، خوزستان و کرمانشاه به ترتیب برابر 2910 میلیارد ریال، 16237 میلیارد ریال و 8153 میلیارد ریال بوده است (مجموع کل زیان وارده: 27300 میلیارد ریال، معادل 2227 میلیون دلار).

بر اساس سناریوی دوم (کاهش 20 درصد ارزش ستاده): طوفان گرد و غبار در طی دوره‌ی زمانی 90-1385، بر کل بخش کشاورزی استان‌های ایلام، خوزستان و کرمانشاه به ترتیب برابر 6547 میلیارد ریال، 36534 میلیارد ریال و 18345 میلیارد ریال زیان وارد ساخته است (مجموع کل زیان وارده: 61426 میلیارد ریال، معادل 5010 میلیون دلار).

بر اساس سناریوی سوم (کاهش30 درصد ارزش ستاده): در طی دوره‌ی زمانی 90-1385 کل بخش کشاورزی استان‌های ایلام، خوزستان و کرمانشاه در اثر طوفان گرد و غبار به ترتیب 11223 میلیارد ریال، 62629 میلیارد ریال و 31448 میلیارد ریال دچار خسارت شده است (مجموع کل زیان وارده: 105300 میلیارد ریال، معادل 8589 میلیون دلار).

بر اساس سناریوی چهارم (کاهش 40 درصد ارزش ستاده): میزان خسارت طوفان گرد و غبار در طی سال‌های 90-1385 بر کل بخش کشاورزی استان‌های ایلام، خوزستان و کرمانشاه، به ترتیب برابر 17458 میلیارد ریال، 97423 میلیارد ریال و 48919 میلیارد ریال برآورد گردیده است (مجموع کل زیان وارده: 163800 میلیارد ریال، معادل 13360 میلیون دلار).

برای بررسی آثار اقتصادی تعطیلی نیروی کار در اثر طوفان گرد و غبار در استان‌های منتخب، هزینه‌ی فرصت از دست رفته‌ی نیروی کار شاغل در سال 1388 از طریق محاسبه‌ی ارزش افزوده‌ی سرانه‌ی نیروی کار در روز و بر دو مبنای «ارزش افزوده‌ی استانی» و «متوسط ارزش افزوده‌ی کشوری» برآورد شده است:

بر مبنای «ارزش افزوده‌ی استانی»، زیان هر یک روز تعطیلی ناشی از گرد و غبار در استان‌های ایلام برابر 111 میلیارد ریال (9 میلیون دلار)، خوزستان معادل 1490 میلیارد ریال (122 میلیون دلار) و کرمانشاه برابر 134 میلیارد ریال (11 میلیون دلار) بوده است (مجموع کل زیان وارده‌ی روزانه در سه استان: 1735 میلیارد ریال، معادل 142 میلیون دلار).

بر مبنای «متوسط ارزش افزوده‌ی کشوری»، میزان زیان یا خسارت ناشی از تعطیلی هر یک روز اثر طوفان گرد و غبار در استان‌های ایلام، خوزستان و کرمانشاه نیز به ترتیب برابر 69 میلیارد ریال (6 میلیون دلار)، 518 میلیارد ریال (42 میلیون دلار) و 223 میلیارد ریال (18 میلیون دلار) برآورد شده است (مجموع زیان ناشی از یک روز تعطیلی در سه استان: 810 میلیارد ریال، معادل 66 میلیون دلار).

بدیهی است در صورت دسترسی به آمار دقیق تعداد روزهای تعطیلی هر استان می‌توان برای دوره‌ی زمانی90-1385عمق فاجعه‌ی طوفان گرد و غبار را بر استان‌های مورد نظر بیشتر آشکار ساخت. چون انجام عملیات مقابله با گرد و غبار در مسیر حرکت یا محل نشست آن، تقریبا بدون اثر است، لذا هر گونه عملیات اجرایی لازم، باید در منشا گرد و غبار صورت ‌گیرد.

برآوردهای به عمل آمده از زیان‌های سنگین طوفان گرد و غبار بر سه استان ایلام، خوزستان و کرمانشاه از میان 20 استان متاثر از این پدیده، آشکارا اتخاذ اقدامات اجرایی را از سوی ایران با (یا بدون) همراهی کشورهای منطقه (ترکیه، سوریه، عراق، اردن، عربستان سعودی و کویت) ضروری ساخته است. به نظر می رسد که هزینه‌های پیشگیری از طوفان گرد و غبار، کمتر از مجموع زیان‌های اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی وارده بر نسل کنونی و نسل‌های آتی کشور باشد. حل معضل طوفان گرد و غبار در ایران، نیازمند مجموعه اقدامات اقتصادی، سیاسی و دیپلماتیک است. برای غلبه بر طوفان گرد و غبار در ایران، باید از مدیریت بحران و مدیریت پیشگیری استفاده کرد و در شرایط کنونی باید مدیریت بحران را در اولویت قرار داد. از این رو، دولت‌مردان ایران همراه با بهره‌مندی از دیپلماسی خارجی و بین‌المللی باید اقدامات اجرایی زیر را به فوریت انجام دهند:

1-     برآورد تمامی خسارات (مستقیم، غیر مستقیم و ثانویه) وارده بر حیات اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی و ... استان‌های متاثر از طوفان گرد و غبار در طی سالیان گذشته به منظور افزایش دقت طرح‌های اجرایی.

2-     پیگیری حقوق طبیعی شهروندان ایرانی از طریق سازمان‌های بین‌المللی و منطقه‌ای و استفاده مناسب از نهادها، مفاد و اصول حقوق بین‌الملل زیست‌محیطی (اصل حق برخورداری از محیط زیست امن و سالم، اصل مسئولیت دولت، اصل تعهد دولت‌ها در اطلاع‌رسانی و همکاری به هنگام رخدادهای اضطراری زیست‌محیطی) در چهارچوب پروتکل‌ها و کنوانسیون‌های بین‌المللی (نظیر اصل 21 اعلامیه‌ی کنفرانس استکهلم) به منظور پاسخ‌گویی کشورهای تاثیرگذار در ظهور گرد و غبار بر آسمان ایران.

3-     استفاده از مدیریت بحران در قالب اجرای طرح‌هایی مانند مالچ‌پاشی، نهال کاری، احیای باتلاق‌ها و ... در مناطق منشا طوفان‌های گرد و غبار در داخل و خارج از کشور.

4-     تشویق دولت عراق به کنترل کانون‌های گرد و غبار موجود در این کشور از طریق بخشودگی بخشی از بدهی‌های خسارت جنگ آن کشور به ایران.

5-     حمایت کامل از فعالان اقتصادی استان‌های متاثر از طوفان گرد و غبار به ویژه فعالان کشاورزی به شکل پرداخت‌های نقدی و غیرنقدی به منظور جبران خسارات وارده بر آن‌ها، جلوگیری از مهاجرت و تخلیه‌ی استان‌های مرزی و حفظ انگیزه‌های لازم برای تداوم و گسترش سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در این استان‌ها.‌

---

[1]. اقتباس از گزارش‌های منتشر نشده‌ی سازمان جهاد کشاورزی استان کرمانشاه.

[2]. اقتباس از سخنرانی نمایندگان اهواز و آبادان در مجلس شورای اسلامی در نشست علنی روز یکشنبه ۱۵ مرداد 1391، قابل دسترسی در وب سایت سلامت نیوز.     

[3]. اقتباس از سخنرانی نماینده‌ی دهلران در مجلس شورای اسلامی در نشست علنی روز یکشنبه ۱۵ مرداد 1391، قابل دسترسی در وب سایت یالثارات.

[4]. مجلس شورای اسلامی به دلیل عملیاتی‌نشدن ردیف بودجه‌ای سال 1390 در مورد ریزگردها، در سال 1391 هیچ ردیف بودجه‌ای مشخصی برای مقابله با ریزگردها معین نکرده است!

[5]. Ai and Polenske

[6] . Averting Behavior Approach

[7] . Re-Location Cost Approach

[8] . Cost of Illness Approach

[9] . Human Capital Approach

[10] . Restoration Cost Approach

[11] . Dose-Response Approach

[12] . Opportunity Cost Approach

[13]. Ai and Polenske

[14]. به دلیل عدم انتشارآمار سال‌های 90-1389، این آمار از طریق محاسبه‌ی روند با استفاده از آمار سال‌های 88-1379 برآورد شده‌اند.

[15]. با توجه به این‌ که ارزش ستاده (تولید) هر محصول برابر است: مقدار تولید × قیمت محصول، لذا کاهش ارزش ستاده می‌تواند هم ناشی از کاهش مقدار تولید باشد و هم کاهش قیمت. اما با توجه به تجارب موجود و عدم کاهش قیمت، کاهش ارزش ستاده در این سه استان می تواند صرفا ناشی از کاهش مقدار تولید بوده باشد.

[16]. چون ارزش افزوده برابر است با ارزش تولید منهای هزینه‌ی واسطه، لذا استفاده از ارزش افزوده‌ی سرانه هم تغییرات تولید (در اینجا کاهش تولید) و هم تغییرات هزینه (در اینجا افزایش هزینه) را پوشش خواهد داد. 

مراجع

منابع

 

-          رسولی،  علی اکبر،  ساری صراف،  بهروز،  محمدی،  غلامحسن (1390).تحلیل روند وقوع پدیده اقلیمی گرد و غبار در غرب کشور در 55 سال اخیر با استفاده از روش‌های آمارهای ناپارامتری.فصلنامه‌یجغرافیای طبیعی، 4 (11): 28-15.

-          سرابیان،  لیلا،  نیکپور،  علی (1389). چالش‌ها و برآورد خسارات ناشی از پدیده‌ی گرد و غبار در بخش کشاورزی. دومین همایش ملی فرسایش بادی و طوفان‌های گردوغبار، دانشگاه یزد.

-          طوفان، مسعود (1389). چالش‌ها و چشم‌انداز همکاری‌های منطقه‌ای در مهار ریزگردها. فصلنامه‌ی سیاست خارجی، 24 (95): 958-943

-          قربانی، محمد، فیروز زارع، علی (1387). مقدمه‌ای بر ارزش‌گذاری محیط زیست. انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد.

-          وب سایت رسمی بانک مرکزی جمهوری اسلانی ایران:  www.cbi.ir                         

-          وب سایت رسمی مرکز آمار ایران: www.amar.org.ir                                           

-          وب سایت سلامت نیوز:              http://salamatnews.com/interview.aspx?ID=710 

-          وب سایت یالثارات:                http://www.yalesarat.com/vdch-inx.23nxkdftt2.html                                                                                 

-          Ai N., & Polenske K. R. (2008). Socioeconomic impact analysis of yellow- dust storms: An approach and case study for Beijing. Economic Systems Research, 20 (2): 187-203.

-          Akbari S. (2011). Dust storms, sources in the Middle East and economic model for survey itَs impacts. Australian Journal of Basic and Applied Sciences, 5(12): 227-233.