تعداد نشریات | 418 |
تعداد شمارهها | 9,997 |
تعداد مقالات | 83,560 |
تعداد مشاهده مقاله | 77,801,164 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 54,843,827 |
اندازهگیری آثار زیست محیطی فعالیتهای اقتصادی در ایران با رویکرد جدول داده-ستاده | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
مدلسازی اقتصادی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
مقاله 3، دوره 6، شماره 17، فروردین 1391، صفحه 45-64 اصل مقاله (246.94 K) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
نوع مقاله: پژوهشی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
نویسندگان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
زهرا نصراللهی* 1؛ زهره احمدی2؛ سمانه عشرتی2 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1استادیار دانشگاه یزد | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2دانشجوی کارشناسی ارشد | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
چکیده | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
امروزه رشد فعالیتهای اقتصادی به دنبال رشد جمعیت، مسائلی همانند بهرهبرداری بیش از اندازه از منابع طبیعی و آلودگیهای زیست محیطی را به یکی از معضلات زندگی بشر تبدیل کرده است. بر این اساس رشد اقتصادی همراه با محدودیتهایی است که خود، عامل آن است و انسان برای در امان ماندن از آثار فعالیتهای اقتصادی خود نیازمند الگوی جدیدی از رشد است که علاوه بر حفظ محیط زیست با آن سازگار باشد. این الگوی جدید توسعه پایدار نام گرفته است. توجه به مسائل زیست محیطی یکی از مهم ترین دلایل مطرح شدن بحث توسعه پایدار است. قدم نهادن در این مسیر در گام اول مستلزم شناسایی منابع عمده ایجاد آلودگی است. از این رو در این تحقیق به بررسی و اندازهگیری انتشار گازهای گلخانهای ناشی از فعالیتهای بشر با استفاده از جدول داده ستاده پرداخته شده است. بر اساس محاسبات انجام شده مشخص شد که در مورد اغلب آلایندهها، بخشهای حمل و نقل هوایی، جادهای و ریلی بزرگ ترین منتشرکنندگان گازهای آلاینده می باشند. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
کلیدواژهها | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
آلودگی هوا؛ فعالیتهای اقتصادی؛ جدول داده– ستانده | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
اصل مقاله | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1- مقدمه تجربه کشورهای توسعهیافته نشان داد پیگیری هدف توسعه اقتصادی با بهرهبرداری غیرمسئولانه از محیط زیست بهگونهای بوده که مصرف آزمندانه منابع طبیعی منجر به تخریب محیط زیست بشر شده و زندگی نسلهای آینده را به مخاطره انداخته، بهطوری که امروز جهان با خطرات جدی در ارتباط با محیط زیست روبه رو است. واقعیتهای پیرامون ما نشان میدهد که کره زمین، دستخوش بحران زیست محیطی است. کاهش سطح جنگلها، آلودگی هوا و آب، گرم شدن کره زمین و تغییرات جوی، بالا آمدن آب دریا، انبوه زبالههای شهری و صنعتی، تهی شدن منابع، تخریب مراتع، کاهش تنوع زیستی، تخریب لایه ازن و ... خود مصادیقی از بحرانهای زیست محیطی است. این مسأله در کشورهای در حال توسعه همراه با تسریع در روند توسعه، افزایش جمعیت، توسعه شهرها، افزایش وسایل نقلیه و گسترش ترافیک شهری، توسعه سریع و نامتعادل اقتصادی، افزایش مصرف انرژی و عدم رعایت مقررات زیست محیطی شکل جدیتری به خود گرفته است. در سالهای اخیر کشورها به اهمیت مسایل زیست محیطی پی بردهاند و با احساس خطر نسبت به این مساله به وضع برخی قوانین در سطح ملی و یا تنظیم موافقت نامههای بین المللی پرداختهاند. این روند و در نتیجه احساس نیاز به خروج از بحرانهای فوق منجر به ظهور و بروز موضوع اساسی در دنیا به نام توسعه پایدار شده است. کشورها در این راستا به دنبال کاهش ضایعات زیست محیطی و همزمان طی نمودن مراحل توسعه میباشند، یعنی تلاش میکنند فرآیند توسعه به گونهای هدایت شود که ضمن حداکثرسازی ارزشافزوده فعالیتهای اقتصادی، نظام طبیعت پویایی تعادلی خود را از دست ندهد. مفهوم توسعه پایدار بهعنوان راهبرد خروج از چالشهای زیست محیطی با طرح در کنفرانس 1972 آغاز شد، بر اساس "گزارش برانت لند"[1] توسعه پایدار عبارت است از توسعهای که نیازهای کنونی جهان را تاًمین کند، بدون آنکه توانایی نسلهای آتی را در برآوردن نیازهای خود به مخاطره افکند(یونسکو،[2] 1997، 13) در واقع یکی از محورهای اصلی توسعه پایدار در هر کشور چگونگی تعامل بخش انرژی، محیط زیست و اقتصاد است و توسعه پایدار رویکرد نوین جهان متمدن را حرکت از "محیط زیست اقتصادی" به سوی "اقتصادی زیست محیطی" میداند؛ رویکردی که لزوم حمایت از محیط زیست را بهوسیله همیاری و تعامل میان رشتهای بین متخصصان منابع طبیعی و محیط زیست با کارشناسان و نخبگان حوزه اقتصادی و دولت مردان حوزه سیاست بیش از پیش مورد تأکید قرار داده و از جمله ضروریترین لوازم تضمین توسعه پایدار بر میشمرد (نصراللهی و غفاری، 1389، 76). چند عامل است که میتواند سرمنشاء توجه به مساله پایداری باشند؛ اول تعامل فعالیتهای اقتصادی با محیط زیست و ایجاد محدودیت در برابر رشد اقتصادی است. عامل دوم مساله فقر فزایندهای است که الگوهای متعارف رشد نتوانستهاند آن را ریشه کن سازند و عامل سوم تغییرات آب و هوایی و انتشار گازهای آلاینده زاست (وصفی، 1385، 27). انتشار گازهای گلخانهای (GES) و آثار آن یکی از مواردی است که در مسائل محیط زیست مورد توجه قرار گرفته است. افزایش این گازها در جو بیش از مقدار طبیعی آن، باعث گرم شدن هرچه بیشتر آب و هوای کره زمین، از بین رفتن لایه محافظ زمین در مقابل اشعههای خطرناک خورشید، و به خطر افتادن کل حیات طبیعی میشود. اگر مقدار گازهای گلخانهای در جو بیش از حد طبیعی آن باشد، جو زمین گرمتر و گرمتر میشود و بهدنبال آن دمای کره زمین بالا میرود. بنابراین، چالشهای زیست محیطی به یکی از مهم ترین دغدغههای سیاستگذاران تبدیل شده است. مواجهه با این موضوع در گام اول مستلزم شناسایی منابع عمده ایجاد آلودگی است. از اینرو در این تحقیق به بررسی و اندازهگیری انتشار گازهای گلخانهای ناشی از فعالیتهای اقتصادی در ایران با استفاده از جدول داده_ ستاده پرداخته شده است. سازماندهی مقاله به این ترتیب است که در ادامه تحقیق، در بخش دوم به ادبیات تحقیق اعم از مرور مبانی نظری و مطالعات تجربی پرداخته میشود. در بخش سوم معرفی دادهها و مدل تحقیق ارائه شده است. در بخش چهارم به تجزیه و تحلیل یافتهها پرداخته شده و در نهایت در بخش پنجم نتیجهگیری تحقیق ارائه شده است.
2- چارچوب داده– ستانده جداول داده –ستانده از مهم ترین ابزارهای تحلیل ساختار اقتصادی، پیشبینی و برنامهریزی میباشد، و تصویری جامع از اقتصاد کشور، روابط بین فعالیتها و وابستگی آنها با یکدیگر را نشان میدهد (جهانگرد، 1377 ب). اصل اساسی تحلیل داده– ستانده بیان میدارد که فرایند تولید در هر یک از بخشها میتواند به وسیله برداری از ضرایب ساختاری نشان داده شود که بیانکننده رابطه بین نهاده جذب شده و ستانده تولید شده است. در سیستم داده- ستانده هر بخش یا فعالیت، برای تولید محصول از تعدادی نهاده اولیه (مثل نیروی کار با مهارتهای مختلف و سرمایه) بعلاوه برخی از محصولات تولید شده در سایر بخشها به عنوان نهاده واسطهای استفاده میکند. همچنین تولیدات هر بخش یا فعالیت را میتوان به دو قسمت تقسیم نمود: قسمتی که بهعنوان یک نهادۀ واسطه در خود آن صنعت و سایر صنایع مورد استفاده قرار میگیرد. بخش دیگر به تقاضای نهایی تخصیص داده میشود که شامل مصرف، سرمایهگذاری به انضمام تغییرات موجودیهای فیزیکی، هزینههای دولتی و خالص صادرات میباشد. کل ستانده (تولید) بخش i میتواند برای تقاضای واسطه و تقاضای نهایی ارائه شود، بر این اساس معادله ستانده یا تراز تولیدی به شکل زیر تعریف میشود: (1) که عنصر نهاده ای است که از بخش i به بخش j واگذارمی شود (i نشانگر شماره سطر و j شماره ستون است) و کل تقاضای نهایی برای بخش i را نشان می دهد که شامل تولید برای مصرف خانوارها و دولت، اهداف سرمایه گذاری شامل تشکیل سرمایه ثابت و تغییرات دارایی و صادرات می باشد. با فرض تابع تولید خطی، می توان نوشت:
(2)
(برابر با نسبت ) نشان دهنده این است که برای تولید هر واحد ستانده بخش j چه مقدار از نهاده i استفاده شده است، میتوان گفت که بیانگر این است که بخش j چه نسبتی از نیازهای خود را از بخش i تأمین میکند و Xj کل تولید محصول j ام است. با جایگذاری رابطه (2) دررابطه (1) داریم : (3) برای نشان دادن سیستم تولیدی یک کشور سیستمی از n معادله همزمان خواهیم داشت که شکل ماتریسی سیستم، به صورت زیر نشان داده می شود : (4) A یک ماتریس (n×n) ضرایب فنی داده –ستانده یعنیαij ها است. Y و X به ترتیب بردارهای ستونی (n×1) تقاضای نهایی و تولید کل برای n کالا است. با استفاده از «I» به عنوان ماتریس واحد، معادله (4) به شکل زیر نوشته می شود: (5) این عبارت ماتریس بنیادی تحلیل داده ستانده است، و (I-A)-1، ماتریس معکوس لئونتیف نامیده شده است (کروز[3]، 2002).
2-1 الگوهای بررسی ارتباط اقتصاد و محیط زیست: الگوهای داده_ ستانده سادهترین و متعارفترین روش برای بررسی ارتباط بین اقتصاد و محیط زیست است، بهویژه در مطالعات مربوط به انرژی و آلودگی کاربرد زیادی دارند. برای تعمیم مدل داده ستانده، به مسایل محیط زیستی، الگوهای مختلفی از پژوهشگران این زمینه مطرح شده است. به صورت کلی اکثر مدل های داده- ستانده محیط زیست را در سه نوع الگو می توان تقسیم بندی کرد: الف) الگوهای ساده؛ ب) الگوهای ایجاد سطر و ستون جدید در جدول داده ستانده؛ و ج) الگوهای تعامل بین فعالیت های تولیدی با اکولوژی (بانویی، 1383). با توجه به اینکه در این تحقیق از الگوی ساده استفاده شده، این مدل با جزئیات بیشتری مورد بررسی قرار می گیرد.
الگوی ساده ایجاد آلاینده در این الگو مقادیر مصرف انرژی و انتشار آلاینده ها بر حسب واحدهای فیزیکی به مدل اضافه شده اند. انتشار آلاینده ها از انرژی های ثانویه مانند بنزین، نفت سفید، گاز طبیعی تصفیه شده و ... مورد بررسی قرار می گیرد. در این الگو فرض بر این است که فقط انرژی های ثانویه که محصول فرآورده های نفتی و گازی هستند در اقتصاد مصرف می شود و انتشار آلایندها فقط از احتراق این حامل ها حاصل می شود. این حامل های انرژی عبارتند از بنزین، نفت سفید، نفت گاز، نفت کوره، گاز مایع و گاز طبیعی. بنابه فروض اولیه داده ستانده مبنی بر همگن بودن عوامل تولید و خطی بودن تابع تولید، فرض می شود که نسبت مصرف انرژی به کل تولید در هر یک از بخش های اقتصادی ثابت است، بنابراین می توان نوشت: (6) به طوری که: در عبارت فوق C نشان دهنده میزان مصرف حامل انرژی k به ازاء هر واحد تولید کل بخش j است و f بیانگر کل مصرف حامل انرژی k توسط بخش j میباشد. با جایگذاری مقدار میزان مصرف انرژی توسط تولید کنندگان به دست می آید که این مقدار با find نشان داده می شود: (7) در عبارت فوق: C = شدت انرژی برای فعالیتهای تولیدی (علامت (‘) به معنی ماتریس قطری است)؛ Y= کل تقاضای نهایی. برای انتشار گازهای آلاینده نیز چنین فرآیندی را میتوان طی کرد به طوری که میتوان نوشت: (8) عبارت 8 را میتوان به صورت زیر نوشت: E=e*X (9) با جایگذاری مقدار X در عبارت فوق خواهیم داشت: (10) که عبارت فوق میزان انتشار دیاکسیدکربن بر حسب واحد فیزیکی توسط تولیدکنندگان را ارائه میدهد. عبارت فوق به صورت ماتریسی است و ماتریس e’(I-A)-1 نشانگر ضرایب مستقیم و غیرمستقیم انتشار آلاینده توسط تولیدکنندگان است.
3- پیشینه تحقیقات کاربردی: در این بخش به برخی از تحقیقات انجام گرفته، ابتدا در ایران سپس به تحقیقات انجام گرفته در خارج از ایران در این زمینه پرداخته میشود.
در سال 1377، طراحی و تدوین داده ستانده انرژی با ابعاد 43*43 انجام گرفت. این یک جدول داده ستانده غیر آماری بود که بر مبنای اطلاعات آماری سال 1373 و بر پایه ساختار و ضرایب فنی جدول داده ستانده سال 1370مرکز آمار ایران و با استفاده از روش RAS تعدیل شده تهیه شده بود. (عسگری و بختیاری، 1382، 419). اخباری (1382) تحقیق دیگری با عنوان محاسبه آلاینده زایی مصارف خانوارها با استفاده از تحلیل داده- ستانده محیط زیستی برای سال 1378 انجام داده است. در این تحقیق از یک جدول داده ستانده 25 بخشی برای سال 1378 استفاده شده است. آمار و اطلاعات مربوط به آلایندهها نیز از ترازنامه انرژی 1378 تهیه شده است. در این تحقیق مجموع آلاینده زایی مصرف خانوارها برای سال 1378، برابر با 153898294 تن است و بخش برق، سایر صنعت ساخت، حمل ونقل بار و صنایع معدن بالاترین میزان انتشار CO2 را دارند. تحقیق دیگری نیز با عنوان" بررسی کمی پیوند بین فعالیتهای اقتصادی، محیط زیست و انرژی در قالب الگوی داده- ستانده بسط یافته با تأکید برانتشار دیاکسید کربن (CO2) در ایران " توسط وصفی اسفستانی(1385) انجام گرفته است. وی در تحقیق خود از جداول داده – ستانده سال 1378 استفاده کرده است. نتایج تحقیق نشان میدهد که خانوارها مسئولیت 63 درصد و کالاهای صادراتی مسئولیت 6/7 درصد از انتشار CO2 را بر عهده دارند. تحقیقی نیز با عنوان "بررسی نقش تقاضاکنندگان نهایی در ایجاد آلودگی هوا در قالب داده ستانده بسط یافته با تأکید بر انتشار (Co2, So2, NOx, CH, SPM) در ایران" توسط فرامرزی (1386) انجام گرفته است. در این پژوهش بر مبنای داده های سال 1378 با استفاده از الگوی داده – ستانده تعمیم یافته ایجاد آلایندگی میلر و بلر، الگوی تعمیم یافته ایجاد آلایندگی لئونتیف میزان انتشار 5 نوع آلاینده (Co2, So2, Nox, CH, SPM) و همچنین هزینه ای که برای کاهش آلاینده ها توسط بخش های اقتصادی پرداخته شده، مورد بررسی قرار گرفته است. بر اساس محاسبات انجام شده مشخص شد که تقاضاکنندگان نهایی به طور غیر مستقیم به میزان 157724735 تن (Co2)، 96/1383566 تن (So2)، 56/4551819 (Nox)، 316/992906 تن (CH)،684/236216 تن (SPM) منتشر می کنند.
تحقیقی در سال 1998 برای کشور استرالیا توسط مانفرد لنزن[4] انجام گرفته است که انرژی اولیه و گازهای گلخانهای منتشره از مصرف سوختهای فسیلی را بررسی میکند. نتایج تحقیق نشان داد که بخشهای با بالاترین شدت انرژی عبارتند از: تولید برق حرارتی، محصولات سفالی، فلزات اساسی غیر آهنی، آهن و فولاد؛ و پایینترین شدت انرژی هم مربوط به خدمات اجتماعی، سایر حمل و نقل، خدمات و انبارداری و خدمات بازرگانی و مالی میباشد. در تحقیق دیگری که توسط لوئیس کروز[5] برای کشور پرتغال در سال2002 انجام گرفت، سه سوخت فسیلی ذغال سنگ، نفت خام و گاز طبیعی مورد بررسی قرار گرفته و فرض میشود که فقط یک نوع آلاینده محیط زیستی که عبارت است از CO2، در طبیعت منتشر میشود. نتایج نشان میدهد که شدت ذغال سنگ به ترتیب در صنایع استخراج صنعت محصولات ذغالی، تولید برق از سوختهای فسیلی و توزیع برق بالاتر از سایر بخشهاست. شدت نفت نیز در بخشهای استخراج نفت خام و صنعت تصفیه و بازیافت محصولات نفتی، تولید برق از سوختهای فسیلی و توزیع برق از سایر بخشها بالاتر بوده است. شدت CO2 نیز در بخشهای استخراج صنعت محصولات ذغالی، استخراج نفت خام و صنعت تصفیه و بازیافت محصولات نفتی و استخراج گاز طبیعی و صنعت تصفیه و بازیافت محصولات گازی بالاتر از سایر بخشهاست. موخوپادیای و چاکرابورتی[6] طی مطالعهای تأثیر اصلاحات اقتصادی انجام گرفته در سال های 1991 و 1992 را بر مصرف انرژی و انتشار آلایندهها در هند بررسی نمودند. نتایج تحقیق نشان میدهد که در این دوره مصرف انرژی در هند سالانه با نرخ 5.7 درصد افزایش یافته و اولین صنایع انرژی بر آلاینده زا به ترتیب عبارتند از: محصولات نفتی، برق، آهن و فولاد، حمل و نقل و صنایع نساجی. در مطالعه انجام گرفته توسط لایوپ[7] در سال 2007 تغییرات در ضریب فزاینده اسپانیا طی دوره 2000- 1995 در چارچوب داده- ستاده مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. وی با تمایز قایل شدن بین اثرات فزایندهای که بهعلت تغییرات در ضرایب انتشار (اثرات شدت آلودگی) و ضرایب فنی (اثرات ساختار اقتصادی) حاصل میشوند، چنین نتیجه گرفت که کاهش معناداری در شدت آلودگی فعالیتهای تولیدی وجود دارد. نتایج نشاندهنده آن است که شدت آلودگی و ساختار اقتصادی بهترتیب بهصورت منفی و مثبت در ایجاد تغییرات ضرایب انتشار نقش دارند. باخنر[8] (2008) با استفاده از جدول داده- ستانده برگرفته از BEA و دادههای اداره آمار ایالات متحده به تعیین این موضوع میپردازد که کدام بخشها بیشترین نقش را در ایجاد آلودگی سرب و اسید سولفوریک دارند. وی این نتایج را با استفاده از اندازهگیری وزن آلودگی توسط تراکم جمعیت مقایسه میکند. باخنر دریافت که بیشترین آلودگی اسید سولفوریک و سرب مربوط به بخشهای تولید انرژی الکتریکی و اجزای الکتریکی، است. باخنر (2009) در سال 2009 با استفاده از جدول داده- ستانده لئونتیف به تجزیه و تحلیل و تعییین میزان آلودگی در هر دو بخش تقاضای کالای نهایی و واسطهای در ایالات متحده پرداخت. وی دریافت که بیشترین آلودگی ایجاد شده در سال 2002، در هر دو بخشهای تولید نهایی کالا و استفاده از کالای واسطه، مربوط به محصولات اولیه فلزات غیر آهنی بوده است. آلکانترا و پادیلا در سال 2009 طی مطالعه به بررسی انتشار گاز co2 در شاخهای از بخش خدمات پرداخته اند.لازم به ذکر است، در این مطالعه کل تولید بخش خدمات به پنج زیر گروه که به انتشار گاز CO2 می پردازند، تقسیم شده است. نتایج به دست آمده از این مطالعه بیانگر نقش متفاوت زیرگروههای خدمات در این زمینه بوده که فعالیتهای حمل و نقل دارای بالاترین سطح انتشار گاز CO2 در بخش خدمات میباشند. از دیگر نتایج به دست آمده در این مطالعه آن است که که این فعالیتها در قسمت تقاضای نهایی سایر بخشهای اقتصادی موردنیاز میباشند که در این صورت باعث افزایش گازهای منتشر شده میشود. به دلیل اثر کشش قوی فعالیتهای خدمات در سایر بخشهای اقتصادی، نقش مستقیم و غیر مستقیم سایر فعالیتهای بخش خدمات در تولید گازهای گلخانهای با اهمیتتر است.با توجه به نتایج به دست آمده، فعالیتهایی نظیر تجارت در بخش عمده فروشی و خرده فروشی، هتل و رستورانداری، املاک و مستغلات، فعالیتهای بازرگانی و کسب و کار باید مورد توجه قرار گیرند.
4- معرفی جدول داده– ستانده سال 1384 در ایران آخرین جدول داده- ستانده آماری تهیه شده توسط مرکز آمار ایران مربوط به سال 1380 میباشد و آخرین جدول داده- ستانده آماری منتشر شده توسط بانک مرکزی ایران مربوط به سال 1378 است. علاوه بر این با استفاده از روشهای غیر آماری برای سالهای اخیر نیز جدول داده- ستانده بههنگام شده است که یکی از این جداول، داده- ستانده بههنگام شده وزارت نیرو برای سال 1384 میباشد، که در این مطالعه مبنای محاسبات قرار گرفته است.
تشکیل جدول داده– ستانده انرژی و محیط زیستی با استفاده از جدول داده- ستانده و آمار مصرف انرژی در ترازنامه انرژی، مصرف انرژی بخشهای مختلف بر حسب واحدهای فیزیکی برآورد شد. با ضرب ضرایب EPA (ضرایب انتشار آلایندهها)[9]در مصرف انرژی، میزان انتشار گازهای گلخانهای به تفکیک بخشها به دست آمد[10]. به این ترتیب جدولی تهیه شد که نحوه تعامل فعالیتهای اقتصادی، انرژی و میزان انتشار آلاینده محیط زیستی را نشان میدهد. با استفاده از فرض ثابت بودن ضرایب فنی در تحلیل داده- ستانده، ضرایب مصرف انرژی و انتشار آلایندههای گازی، از جدول سال 1378 به جدول بهنگام شده سال 1384 تسری داده شد و به این ترتیب جدول داده- ستانده انرژی و محیط زیستی برای سال 1384 برآورد شد.
5- محاسبه مدل در این قسمت مدل پیشنهادی محاسبه شده، و نتایج به دست آمده تجزیه و تحلیل میشود فرضیه ها و سوالات طرح شده در پژوهش نیز در این قسمت بررسی میشود. در این بررسی شش حامل انرژی وارد مدل میشوند که عبارتند از بنزین ( )، نفت سفید ( )، نفت گاز ( )، نفت کوره ( )، گاز مایع ( ) و گاز طبیعی ( ). غیر از گاز طبیعی که بر حسب هزار متر مکعب است سایر حاملهای انرژی بر حسب هزار لیتر میباشند. میزان مصرف هر کدام از حاملهای فوق به صورت جبری به شکل زیر نشان داده میشود: که g، k، o، h، p و n بهترتیب دلالت بر بنزین، نفت سفید، نفت گاز، نفت کوره، گاز مایع و گاز طبیعی دارد. عبارات فوق میزان مصرف حامل های مختلف انرژی تولیدکنندگان را نشان میدهد. برای تخمین انتشار آلایندههای SOX، NOX، HC، SPM و CO2 نیز از معادلاتی استفاده میشود که شکل آنها همانند عبارات مربوط به انرژی میباشد. برای این کار ابتدا انتشار آلایندههای SOX، NOX، HC، SPM و CO2 از هر یک از حاملهای انرژی محاسبه شده و سپس کل گازهای منتشره با هم جمع زده شده است. با استفاده از جدول داده- ستانده انرژی و محیط زیستی، به ترتیب ضرایب مدل تخمین زده میشود. ابتدا cها (ضرایب مستقیم مصرف انرژی) و e (ضرایب مستقیم انتشار آلاینده) محاسبه میشوند که در جدول 1 ضرایب مستقیم مربوط به حاملهای انرژی نشان داده شده است. ضرایب مستقیم نشان میدهد که به ازای یک میلیون ریال تقاضای نهایی برای هر بخش به طور مستقیم چه میزان مصرف انرژی صورت گرفته است. نتایج به دست آمده نشان میدهد که بالاترین ضرایب مستقیم مربوط به مصرف بنزین در بخش های حمل و نقل هوایی و جادهای و استخراج سایر معادن میباشد. در رابطه با مصرف نفت سفید نیز بالاترین ضرایب مستقیم مربوط به سایر خدمات، خدمات پشتیبانی و کمکی حمل و نقل و فرآوردههای نفتی و محصولات پتروشیمی میباشد. بالاترین ضرایب مستقیم مصرف نفت کوره نیز مربوط به تولید محصولات کانی غیر فلزی، حمل و نقل آبی و تولید و توزیع آب، برق وگاز میباشد. در رابطه با گاز مایع نیز خدمات هتل و رستوران، فرآوردههای نفتی و محصولات پتروشیمی و سایر خدمات به ترتیب بالاترین ضرایب مستقیم را دارا میباشند. بالاترین ضرایب مستقیم گاز طبیعی نیز به ترتیب در بخشهای تولید، توزیع و انتقال آب، برق و گاز، محصولات کانی غیرفلزی و خدمات هتل و رستوران است.
جدول 1: ضرایب مستقیم مصرف انرژی های مختلف– هزار لیتر به میلیون ریال
منبع: محاسبات تحقیق در جدول (2)، نیز جمع سطری ضرایب مستقیم و غیرمستقیم نشان داده شده است. این ضرایب نشان میدهد که با افزایش یک میلیون ریال تقاضای نهایی برای هر یک از بخشها، مصرف حاملهای انرژی چه میزان افزایش مییابد. به طور مثال محاسبات نشان میدهد که با افزایش یک میلیون ریال تقاضای نهایی برای بخش حمل و نقل هوایی به طور مستقیم و غیرمستقیم 538 لیتر بنزین در خود بخش و سایر بخشها مصرف میشود. محاسبات نشان میدهد که بالاترین ضرایب مستقیم غیرمستقیم مصرف بنزین به ترتیب در بخشهای حمل و نقل هوایی، حمل و نقل جادهای و سایر خدمات بوده است و بالاترین ضرایب مستقیم- غیرمستقیم نفت سفید هم در بخشهای سایر خدمات، خدمات پشتیبانی و کمکی حمل و نقل، و بخش فرآوردههای نفتی و محصولات پتروشیمی بوده است.
جدول2: ضرایب مستقیم– غیرمستقیم انتشار مصرف انرژیهای مختلف–هزار لیتر بر میلیون ریال
منبع: محاسبات پژوهش
ضرایب مستقیم، ضرایب مستقیم- غیرمستقیم، هر یک از بخشها از انتشار گازهای گلخانهای نیز محاسبه شده و در جداول 3 و 4 نشان داده میشود.
جدول 3: ضرایب مستقیم انتشار آلایندههای مختلف– کیلوگرم بر میلیون ریال
منبع: محاسبات پژوهش
جدول 4: ضرایب مستقیم– غیرمستقیم انتشار آلایندههای مختلف– کیلوگرم بر میلیون ریال
منبع: محاسبات تحقیق
براساس محاسبات به عمل آمده ترتیب سه بخش اول با بالاترین ضرایب مستقیم و ضرایب مستقیم- غیرمستقیم انتشار آلاینده در جداول 5 و 6 منعکس شده است. همانطور که با توجه به این جداول مشخص است در اغلب موارد بخشهای حمل و نقل دارای بیشترین ضرایب مستقیم، مستقیم غیرمستقیم انتشار آلایندهها بودهاند.
جدول 5: بخشهای با ردههای اول تا سوم انتشار آلایندهها با توجه به ضرایب مستقیم و ضرایب مستقیم و غیرمستقیم
منبع: محاسبات پژوهش
6- نتیجهگیری و پیشنهادها امروزه تاثیرات زیست محیطی فعالیتهای بشر امروزه به عنوان یکی از محدودیتهای رشد مطرح شده است. حاملهای انرژی بهعنوان یکی از مهم ترین نهادههای تولیدی در فعالیتهای اقتصادی نقش اساسی در انتشار آلایندهها و تأثیرات زیست محیطی ایفا میکنند. در این تحقیق با استفاده از الگوی داده– ستانده مصرف انرژی و آلایندگی ناشی از مصرف حاملهای انرژی مورد محاسبه قرار گرفت. نتایج محاسبات نشان داد که بخش حمل و نقل بزرگترین مصرفکننده حاملهای انرژی و منبع انتشار آلایندهها میباشد. واقعیتهای پیرامون ما نشان میدهد توسعه سریع شهرنشینی باعث تقاضای بسیار زیاد برای فعالیتهای زیربنایی نظیر حمل و نقل و مصرف انرژی شده است. رشد بالای مصرف انرژی به صورتی است که پیشبینی میشود تا سال 2025 مصرف انرژی بخش حمل و نقل و انتشار گازهای گلخانهای نسبت به سال 2000 تا دو برابر افزایش یابد (محرم نژاد، احمدی، 1387، 3-2). اگر چه بخش حمل و نقل با ایجاد تسهیلات لازم برای توسعه سرمایهگذاریها و دیگر فعالیتهای مشابه، میتواند کمک بسیار زیادی به توسعه اقتصادی کشور نماید. در عین حال با توجه به بالا بودن انرژیبری این بخش گسترش بدون برنامه ریزی و عدم توجه به عوارض جنبی گسترش این بخش میتواند توسعه پایدار را با مخاطراتی مواجه نماید. بنابراین در حالیکه رشد و توسعه وابستگی زیادی به گسترش امکانات حمل و نقل دارد اما باید گسترش این بخش با برنامهریزی صورت گیرد. در ایران نیز یکی از مصرفکنندگان انرژی از نوع فرآوردههای نفتی، بخش حمل و نقل میباشد. مصرف بالای انرژی در بخش حمل و نقل و همچنین رشد روزافزون آن، از دو دلیل اصلی ناشی میشود که عبارتند از: 1- افزایش تعداد وسایل نقلیه و عدم کارآیی مصرف سوخت آنها و 2- مصرف بسیار زیاد سوخت خودروهای ساخت داخل و خارج نشدن خودروهای فرسوده از چرخهی حمل و نقل کشور. لذا این دو موضوع باعث شده تا مصرف سوخت خودروهای ایرانی بالاتر از شاخصهای موجود و قابل قبول جهانی باشد. (معاونت امور انرژی وزارت نیرو، 1382، 13).
بخش حمل و نقل (جادهای، ریلی، هوایی و دریایی) مهم ترین بخش مصرفکننده انرژی و انتشاردهنده آلایندگی است. بر این اساس، در هر گونه اقدام و فعالیتی در جهت حمایت از محیط زیست، باید با محوریت این بخش صورت پذیرد. بهبود کارایی در حمل و نقل و کاهش زمان مسافرت میتواند سبب کاهش اثرات زیست محیطی میشود. از طرفی، درونیسازی اثرات خارجی زیست محیطی، بخصوص افزایش قیمتهای حامل انرژی و قیمت سوخت، میتواند در رسیدن به این هدف منطقی باشد. از طرف دیگر، الزام خودروسازها در جهت کاهش مصرف انرژی خودروهای تولیدی و بهبود کیفیت انرژیهای مورد استفاده در بخش حمل و نقل میتواند از گسترش عوارض جنبی ناشی از گسترش فعالیتهای حمل و نقل بکاهد. فرهنگ سازی و گسترش استفاده از خدمات تجارت الکترونیک می تواند گام موثری در این زمینه تلقی شود. افزایش آگاهیهای عمومی و فرهنگسازی مصرف بهینه انرژی، ایجاد قوانین و الزاماتی جهت از رده خارج کردن خودروهای فرسوده و ... از جمله اقداماتی است که می تواند باعث تشویق استفاده بهینه از انرژی در بخش حمل و نقل شود. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
مراجع | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
منابع - اخباری، محمد (1382). محاسبه آلایندهزایی مصارف خانوارها با استفاده از تحلیل جدول داده– ستانده محیط زیستی سال 1378. مجموعه مقالههای دومین همایش کاربرد تکنیکهای داده– ستانده در برنامهریزی اقتصادی اجتماعی، نشر مرکز تحقیقات اقتصاد ایران :350-321. - آمار نامه انرژی.( سالهای مختلف). مدیریت برنامهریزی، شرکت ملی پخش فرآوردههای نفتی ایران. - بانوئی، علی اصغر. (1383). روشهای برنامه ریزی. جزوه درسی، دانشکده اقتصاد، دانشگاه علامه طباطبایی. - ترازنامه انرژی سال های مختلف، دفتر برنامه ریزی انرژی، معاونت امور انرژی، وزارت نیرو. - جعفری، عسگر و محسن بختیار(1382). بررسی آثار و تبعات افزایش قیمت حاملهای انرژی بر بخشهای اقتصادی، مصارف خانوارها، شاخص هزینه زندگی و هزینه و درآمد دولت با استفاده از جدول داده- ستانده انرژی. مجموعه مقالههای دومین همایش کاربرد تکنیکهای داده– ستانده در برنامهریزی اقتصادی اجتماعی، مرکز تحقیقات اقتصاد ایران: 446-419. - دفتر تغییرات بین المللی آب و هوا، مستقر در سازمان حفاظت از محیط زیست. - لئونتیف، واسیلی(1365). اقتصاد داده –ستانده. ترجمه کورس صدیقی. وزارت برنامه وبودجه، مرکزمدارک اقتصادی –اجتماعی وانتشارات، تهران. - محرم نژاد، ناصر و احمدی، مهری. (1387). توسعه پایدار در حمل و نقل شهری. سومین کنفرانس منطقهای ترافیک 1385. - نصراللهی، زهرا و غفاری، مرضیه. آلودگی هوا و عوامل موثر بر آن (مطالعه موردی انتشار SPM و SO2 در صنایع تولیدی ایران. فصلنامه علمی– پژوهشی پژوهشهای اقتصادی، سال دهم، شماره سوم: 96-75. - وصفی اسفستانی، شهرام. (1385). بررسی کمی پیوند بین فعالیتهای اقتصادی، محیط زیست و انرژی با تاکید بر انتشار دیاکسید کربن (CO2). پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی. - Lenzen, M. (1998). Primary energy and greenhouse gases embodied in Australian final consumption: an input-output analysis, energy policy, 26) 6( printed in Gread Britain: 495 – 506.
- Cruz, L. (2002). Energy –environment –economy interactions: An input- output approach applied to Portuguese case. The 7th Biennial conference of the international society for Ecological Economics (Tunisia): 6-9.
- Alcántara, V. &Padilla, E.) 2009). Input–output subsystems and pollution an application to the service sector and CO2 emissions in Spain. Ecological Economics, 68, Issue 3: 905–914.
- Burkander, P. (2008). Modeling pollution using input-output analysis december 15.
- Burkander, P. (2009). An application of input-output analysis to pollution. Senior Honors Theses: 227.
- Llop, M: (2007). Economic structure and pollution intensity within the environmental input–output framework. Energy Policy, 35: 3410–3417.
- Mukhopadhyay, K. (2005). Environment and poverty in India: An input-output approach. Paper submitted for the fifteenth international input-output conference to be held at the Renmin University in Beijing. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 2,811 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,116 |