بررسی وضعیت معیشتی خانوارهای شهری و روستایی استان آذربایجان غربی و مقایسه آن با کشور

مدلسازی اقتصادی

مقاله 6، دوره 5، شماره 16، دی 1390، صفحه 87-104   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

محمد نقیبی^{* 1}؛ صفیار امینی²

¹عضو هیات علمی دنشگاه آزاد اسلامی واحد سلماس

²عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج

چکیده

این مقاله به بررسی رفتار مصرف کنندگان مناطق شهری و روستایی استان آذربایجان غربی و کل کشور  با استفاده از تابع تقاضای سیستمی حداقل معیشت با استفاده از رگرسیون به ظاهر نامرتبط جهت تخمین معادلات و بدست آوردن میزان حداقل معیشت  می‌پردازد نتایج این مقاله نشان می‌دهد که بیشترین میل نهایی به مخارج فرا معیشتی در مناطق شهری و روستایی استان آذربایجان غربی و مناطق روستایی کشور مربوط به گروه خوراکیها، آشامیدنیها و دخانیاتو در مناطق شهری کشور مربوط به گروه سایر  می‌باشد. همچنین مجموع حداقل معاش برای مناطق شهری و روستایی استان آذربایجان غربی به ترتیب بیشتر از  مناطق شهری  و روستایی کشور می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

حداقل معاش؛ تابع تقاضای سیستم مخارج خطی؛ معادلات به ظاهر نامرتبط

اصل مقاله

1. مقدمه

برآورد توابع تقاضا و شناخت عوامل مهمی چون درآمد و قیمت‌های نسبی در چارچوب کشش‌های مختلف درآمدی و قیمتی در ترجیحات و پیش بینی‌های رفتار مصرف کنندگان نقش بسزایی دارد. همچنین آگاهی از عوامل موثر بر تقاضای کالاها و خدمات از جمله فاکتورهای مهم در تصمیم گیری بنگاههای تولیدی و دستیابی به حداکثر سود می‌باشد، همچنین برنامه ریزان و سیاستگذاران می‌توانند با شناسایی کالاها از نوع لوکس و ضروری در انتخاب نظام یارانه ای بهینه گام بردارند.

از نظر تاریخی، اقتصاددانان به منظور توضیح رفتار مصرف کننده و تقاضا از نظریه مطلوبیت به نظریه رجحان روی آورده‌اند که به جای بکارگیری تئوری مطلوبیت، فقط منحنی‌های بی تفاوتی را در تحلیل نیاز دارند.

در بررسی تئوری رفتار مصرف کننده اصل موضوع عقلانیت مبنا و اساس بوده و با وجود محدود بودن درآمد، مصرف کننده سعی در حداکثر کردن رضایت خویش از تخصیص بودجه میان مجموعه کالاها و خدمات مختلف می‌باشد که این رضایت خاطر بدست آمده را مطلوبیت می‌نامند. جهت سازگاری و قاعده مندی بایستی فروض مقایسه پذیری، انعکاس پذیری و انتقال پذیری در رفتار مصرف کننده برقرار باشد.

بطور کلی سه روش عمده برای استخراج تابع تقاضا وجود دارند که عبارتند از: به حداکثر رسانیدن مطلوبیت مصرف کننده با توجه به محدودیت بودجه( تابع تقاضای معمولی). از طریق تابع مطلوبیت غیر مستقیم و اتحاد روی از تابع مخارج مصرف کننده(تابع تقاضای معمولی).از طریق تابع مطلوبیت غیر مستقیم و لم شفارد(تابع تقاضای جبرانی)

لازم به ذکر است که از طریق تابع مطلوبیت مستقیم می‌توان تابع تقاضای معکوس را استخراج کرد که این امر با استفاده از اتحاد‌هاتلینگ – ولد[1] صورت می‌گیرد[2].

هدف از انجام این پژوهش بررسی مخارج مصرفی خانوارهای شهری و روستایی در استان آدربایجان غربی و مقایسه آنها با کشور در دوره زمانی 1386-1369 و مقایسه میل نهایی به مخارج فرا معیشتی در هر کدام از این چهار سطح، می‌باشد. که برای این کار از تابع مطلوبیت منسوب به استون – گری استفاده شده است. آنچه را که می‌توان به عنوان سوال اصلی این مقاله مطرح کرد این است که مخارج مصرفی خانوارهای شهری و روستایی استان آذربایجان غربی در گروههای مختلف به چه صورتی می‌باشند؟

2. پیشینه موضوع

پایه‌های اولیه سیستم تقاضا توسط لسر^[3]در سال 1946 شکل گرفت، استون^[4](1945) برای اولین بار تقاضای کالاها را به صورت سیستمی با استفاده از سیستمLES مدلHLES را پیشنهاد کرد. پارکز^[5] با متغیر در نظر گرفتن iβها (سهم نهایی مخارج)به کامل تر شدن مدل HLES کمک نمود و مدلGLES را ارایه داد. گامالتسوس^[6](1979) بدنبال سیستم مخارج خطی کاملتر، با به کارگیری شکل معادلات کاب– داگلاس با بازدهی ثابت نسبت به مقیاس و تعمیم آن به حالت کشش جانشینی ثابت(CES)، تابع مطلوبیت جدیدی را معرفی نمود. لاچ^[7] با در نظر گرفتن پس انداز در رفتار مصرفی خانوار‌ها و استفاده از متغیر درآمد، سیستم مخارج خطی گسترش یافته را بدست آورد(ELES) و به دنبال آن‌هاتاکر^[8](1960) مدل سیستم لگاریتمی جمعی(LAS) را ارایه نمود.

اما تمام سیستمهای ارایه شده، بدلیل پیروی از شکل تبعی خاص، همواره مورد انتقاد قرار می‌گرفتند تا اینکه تایل^[9](1965) و بارتن^[10](1966)اولین بار سیستمی را ارایه کردند که بدون شکل تبعی خاصی تابع تقاضا را برآورد می‌نمود( تابع تقاضای دیفرانسیلی). بعد از مقاله دیورت^[11](1971) تلاشهایی برای طراحی شکلهای تبعی انعطاف پذیر صورت گرفت و سعی بریافتن توابع مطلوبیت مستقیم و غیر مستقیمی بود که انعطاف پذیری بیشتری داشته باشد تا اینکه جورگنسن، کریستین و لو (1975) تابع مطلوبیت غیر مستقیم ترانسلوگ را پیشنهاد کردند.همچنین آلمو و همکارن[12](2004)، با رویکرد سیستمی و با استفاده از تابع تقاضای تقریباً ایده ال به برآورد تابع تقاضای گوشت خوراکی در آفریقای جنوبی پرداخته‌اند. در مطالعه دیگری، کارشناسان بانک جهانی به تخمین تابع تقاضای مخارج خطی(LES) برای کشورهای آفریقایی پرداختند و از تابع مطلوبیت استون گری برای این کار کمک گرفتند.

اولین کار جامع صورت گرفته در زمینه تقاضا به صورت سیستمی، را خسروی نژاد(1371) با استفاده از سیستم LES انجام داده است. وی تقاضا را برای چهار گروه بهداشت و درمان، حمل و نقل، ارتباطات، تفریح و تحصیل و سایر برآورد نموده و با استفاده از یک روش دو مرحله ای، ضرایب کشش درآمدی و تقاضا را برآورد کرده است .

قنبری(1372) در رساله دکتری خود در زمینه عرضه و تقاضای گوشت، با استفاده از روش سیستمی به برآورد کشش‌های مختلف درآمدی، تقاضا و عرضه پرداخته است. وی همچنین میزان عرضه و تقاضای گوشت و واردات گوشت و درصد خودکفایی در گوشت را طی برنامه دوم توسعه اقتصادی – اجتماعی و فرهنگی برآورد نموده است.

فهیمی(1373) با استفاده از اطلاعات بودجه خانوار طی دوره زمانی (1371-1362)به برآورد تابع تقاضای خدمات درمانی پرداخته است. طی این مطالعه، گروه کالایی درمان به چهار زیر گروه ویزیت پزشک، دارو، آزمایشگاه و بیمارستان تفکیک و برای هر گروه، تابع تقاضا برای خانوار شهری و روستایی برآورد شده است. نتایج حاصله از این پژوهش عبارتند از: اولا، هر چه از ضرورت مصرف خدمات درمانیکاسته شده ( کشش درآمدی بالاتر)، تقاضا نسبت به قیمت حساستر می‌شود و همچنین اثر القای بیمه به طور همزمان تشدید می‌شود. ثانیا، برای دارو و ویزیت پزشک، جانشین شایسته ای وجود ندارد. اما در مورد خدمات آزمایشگاهی، فرد می‌تواند دقت تشخیص را قربانی هزینه کمتر معالجه نماید و لذا از کشش بالاتری نسبت به قیمت برخوردار است و در نهایت با افزایش سطح سواد جامعه، تقاضا برای درمان افزایش پیدا می‌کند.

سپه وند(1375) در پژوهش خود تحت عنوان " بررسی الگوی رفتار مصرفی خانوارهای شهری طی سالهای 1371-1350" تابع تقاضا را برای 8 گروه کالای اصلی موجود در بودجه خانوار با استفاده از حداقل مربعات جملات خطا و حداکثر درستنمایی ( به دلیل غیر خطی بودن مدل) برآورد کرده است. مدلهایی را که وی بر اساس آنها تقاضا را برآورد نموده، مدل HLES وELES است که با استفاده از روشهای SUR و FIML ( حدکثر درستنمایی با اطلاعات کامل)، معادلات برآورد شده و نتیجه اینکه، مدل HLES ( با روش برآورد FIML) برآوردهای بهتر و معنی دارتری را داده است.

پناهی(1377) با استفاده از روش سیستمی به تحلیل رفتار مصرفی خانوارهای شهری در ایران پرداخته است و تحلیل خطی پویای سیستم  AIDSرا در سه الگوی غیرمقید، مقید به قید همگنی و مقید به قید همگنی و تقارن برای گروههای سوخت و روشنایی، اثاثه و لوازم خانوار، حمل و نقل و ارتباطات و سایر کالاها برآورد نمود و با استفاده ازGLSو SUR ضرایب و پارامترها را برآورد و کششهای مخارجی، قیمتی و قیمتی متقاطع را محاسبه نموده است.متوسلی و صمدی به مطالعه کاهش فقر، کارایی و نابرابری در ایران با استفاده از الگوی سیستم مخارج خطی پرداختند (متوسلی و صمدی، 1378). نادران و غلامی با استفاده از سیستم LES وی‍ژگی‌های اقتصادی و اجتماعی خانوارهای شهری استان مازندران را بررسی کردند(نادران و غلامی، 1379). شاکر محمدی و همکاران با استفاده از سیستم مخارج خطی به اندازه گیری حداقل معاش در مناطق شهری استان ایلام پرداختند و به این نتیجه رسیدند که حداقل معاش در مناطق شهری استان ایلام در سال 1374 برابر 6460500 ریال بوده و در سال 1383 این این رقم به 27287271 ریال رسیده است (محمدی، سایه میری و گرجی، 1386).

3. روش شناسی تحقیق

برآورد معادلات تقاضا عمدتاً به دو صورت تک معادله ای و سیستمی صورت می‌گیرد. در توابع تقاضای منفرد تابع تقاضا برای کالاها بصورت منفک و با استفاده از تابع مطلوبیت افراد استخراج می‌شود. به تدریج از اواسط دهه 1950 با غنی شدن مبانی تئوریکی توابع تقاضا، مباحث مربوط به معادلات تقاضای سیستمی در ادبیات اقتصادی مطرح شدند و مدلهای مختلفی از سیستم تقاضا ارائه شد. نخستین کار در این زمینه توسط لسر صورت گرفت، پس از آن کلین و روبین و سپس استون در تکمیل این مطالعات سعی نمودند. یکی از کاربردی ترین فرم‌های تابع تقاضای سیستمی،سیستم مخارج خطی ^[13](LES) می‌باشد.با توجه به آنکه متدولوژی اصلی بکارگرفته شده در این مقاله مبتنی بر سیستم مخارج خطی جهت تعیین حداقل معیشت بوده، بنابراین در ادامه به شرح کامل این روش پرداخته می‌شود.

سیستم مخارج خطی (LES)

پایه‌های اولیه مطالعات تقاضای نهایی کالاها و خدمات، به صورت سیستمی، به وسیله لسر (1941) شکل گرفت. شکاف میان نظریه و کاربردهای تجربی در بررسی رفتار مصرف کننده تا ارائه تابع مطلوبیت کلین- روبین (1948) ادامه داشت. ولی اولین مدل تجربی جامع در این زمینه توسط استون در سال 1954 ارائه شد که این مدل از الگوهای شناخته شده جهت مطالعات تقاضا بوده و به سیستم مخارج خطی معروف شده است. این سیستم از توابع مطلوبیت استون – گری استخراج شده که جمع پذیر بوده و از فرم تبعی خاصی پیروی می‌کند که:

(1)

به شرط آنکه   باشد.

تابع فوق از نوع توابع مطلوبیت CES بوده و شرط  تابع را شبه مقعر می‌سازد.

شکل لگاریتمی تابع مطلوبیت فوق به صورت زیر خواهد بود:

ln U=Bi Ln(qi – γi)                                     (2)

 

با در نظر گرفتن قید بودجه خطی به صورت ∑piqi =M، تابع لاگرانژ به شکل زیر می‌باشد:

L=Bi Ln(qi – γi) + λ(M - piqi)                (3)

 

چنانچه از تابع لاگرانژ فوق نسبت به مقادیر کالاهای مختلف و λ مشتق جزئی گرفته و مساوی صفر قرار داد، می‌توان سیستم معادلات تقاضا را استخراج نمود.

 

 

بطوری که

 

 

 

با توجه به روابط فوق:

(4)                       

که در رابطه اخیر،  حداقل مصرف کالای i ام بوده و  مجموع مخارج لازم برای حداقل معاش^[14] است. و میل نهایی به مصرف مازاد درآمد حداقل معاش(میل نهایی به مخارج فرامعیشتی) می‌باشد.

چنانچه طرفین رابطه اخیر را در ضرب کرد، عبارت زیر بدست خواهد آمد که:

(5)                               

به این دستگاه معادلات که بر اساس آن، هزینه هر کالا تابعی از تمام قیمت‌ها و مخارج کل است، سیستم مخارج خطی گفته می‌شود. بنا به فروض تابع مطلوبیت استون – گری مقادیر βi، pi ، qi، M مثبت بوده و کشش درآمدی در مدل LES همواره مثبت می‌باشد. بنابراین سیستم LES نمی‌تواند دارای کشش درآمدی منفی باشد، و قدرت توضیح کالاهای پست را ندارد.

با توجه به اینکه این مقاله بدنبال بررسی گروههای کالاهای اساسی می‌باشد بنابراین عدم قدرت توضیح دهندگی کالاهای پست مشکلی را در این تحقیق ایجاد نمی‌کند، به همین دلیل در ادامه به معرفی داده‌ها و گروههای کالایی پرداخته می‌شود.

4. تصریح مدل

به منظور بررسی وضعیت رفاهی خانوارهای شهری و روستایی استان آدربایجان غربی و کل کشور و نیز برآورد مدل LES، از متوسط مخارج خانوارهای شهری و روستایی و نیز شاخص بهای کالاها و خدمات متناسب با آنها استفاده شده است. شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی شهری از بانک مرکزی و شاخص بهای مناطق روستایی از نشریات مرکزی آمار ایران استخراج شده‌اند. همچنین مخارج مصرفی خانوارهای مناطق شهری و روستایی نیز توسط مرکز آمار ایران برای هشت گروه کالایی با توجه به طبقه بندی سیستم حسابهای ملیSNA انتشار می‌یابد.به دلیل اختصار و افزایش درجه آزادی در تخمین‌های اقتصاد سنجی و هم چنین کوتاه نمودن معادلات تخمینی، گروههای هشت گانه به صورت شش گروه درآمدند که این شش گروه و علائم اختصاری آنها عبارتند از:خوراکیها، آشامیدنیها و دخانیات FO، مسکن و سوختHO، پوشاک و کفش CS، لوازم، اثاثه و خدمات خانوار HI، بهداشت و درمان HD، سایر کالاها و خدمات OTH. که سایر کالاها و خدمات عبارتند از:حمل و نقل و ارتباطات، تفریحات سرگرمی‌ها و خدمات فرهنگی و سایر کالاها و خدمات متفرقه. جهت محاسبه شاخص قیمت گروه سایر از میانگین وزنی استفاده شده است، بطوریکه

                                                             (6)

دوره زمانی مورد بررسی از سال 1369 تا 1386 می‌باشد، و سال پایه مورد استفاده سال 1374 می‌باشد.از آنجائیکه هدف بررسی و مقایسه میزان حداقل مخارج برای گروههای کالایی مناطق شهری و روستایی استان آذربایجان غربی می‌باشد، بنابراین انتخاب سال پایه صرفاً جهت صحت مقایسه بوده و با توجه به آنکه اطلاعات مربوط به مناطق شهری و روستایی توسط دو نهاد بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و مرکز آمار ایران منتشر می‌شود، سال پایه مشترک آنها سال 1374 بوده، به همین دلیل در این مطالعه سال پایه 1374 انتخاب شده است.

مدل مورد استفاده در این تحقیق سیستم مخارج خطی(LES) می‌باشد. در تخمین این مدل به دلیل همبستگی بین اجزای اخلال معادلات مخارج، برآوردهای OLS و 2SLS کارایی لازم را برای تخمین بین پارامترهای مدل ندارد، به چنین مجموعه معادلاتی رگرسیونهای به ظاهر غیر مرتبط(SUR) گفته می‌شود[15]. لذا در این جا به منظور برآورد صحیح مدل، روش SUR مورد استفاده واقع شده است .

سیستم مخارج خطی به صورت زیر است:

(7)       

که  بیانگر جزء اختلال می‌باشد که به هنگام تخیمن‌های اقتصاد سنجی به مدل اضافه می‌شود، در برآورد این مدل با توجه به اینکه این سیستم برای شش گروه کالایی نوشته می‌شود اما در عمل و به هنگام برآورد مدل به دلیل همبستگی اجزاء اخلال و در نتیجه صفر شدن دترمینان کواریانس این اجزاء باید یکی از معادلات را از مدل کنار گذاشت و به برآورد سایر معادلات مدل پرداخت و پس از آن پارامترهای معادله حذف شده را از طریق قیود موجود در معادله بدست آورد.

5. نتایج تجربی

نتایج مربوط به برآورد رفتار مصرفی خانوارهای شهری و روستایی استان آدربایجان غربی در جدول 1 آورده شده است.نتایج نشان می‌دهد که در مناطق شهری و روستایی استان آذربایجان غربی بیشترین  که همان میل نهایی به مخارج فرا معیشتی می‌باشد، مربوط به گروه "خوراکیها، آشامیدنیها و دخانیات" می‌باشد. به طوریکه مناطق شهری استان آدربایجان غربی پس از برآورد حداقل معاش خود، 29% از مخارج خود را صرف گروه خوراکیها، آشامیدنیها و دخانیات می‌کنند و در مناطق روستایی استان آدربایجان غربی38% از مخارج فرا معیشتی خانوارها، صرف گروه خوراکیها، آشامیدنیها و دخانیات می‌شود.

 

 

جدول 1: نتایج برآورد رفتار مصرفی خانوارهای شهری و روستایی استان آذربایجان غربی

گروههای کالایی	مناطق شهری		مناطق روستایی
	β		β
مسکن و سوخت(ho)	10/0	18117	10/0	5583
خوراکیها، آشامیدنیها و دخانیات(fo)	29/0	32068	38/0	15455
مخارج جاری گروه پوشاک و کفش(cs)	12/0	12856	08/0	4094
بهداشت و درمان     (hd)	12/0	8356	06/0	1846
لوازم، اثاثه و خدمات خانوار    (hi)	19/0	18350	17/0	5458
سایر کالاها و خدمات متفرقه (oth)	17/0	10586	19/0	18118
جمع	1	100333	1	50554

با داشتن پارامترهای برآورد شده و با استفاده از رابطه  می‌توان میزان ریالی حداقل معیشت را در هر سال محاسبه کرد، نتایج این امر برای مناطق شهری و روستایی استان آذربایجان غربی به ترتیب در جداول شماره 2 و 3آورده شده است. بطوریکهمیزان حداقل معیشت برای مناطق شهری استان آذربایجان غربی در دوره مورد بررسی بطور متوسط سالانه16% رشد داشته، مجموع حداقل معاش بطور متوسط 21081405ریال بوده است. در سطح مناطق روستایی استان آذربایجان غربی میزان حداقل معیشت بطور متوسط 15% رشد داشته، مجموع حداقل معاش بطور متوسط 15605617 ریال بوده است، به عبارت دیگر متوسط حداقل معاش در مناطق شهری استان آذربایجان غربی35 درصد بیشتر از مناطق روستایی می‌باشد.

 

جدول2: مخارج حداقل معیشت برای مناطق شهری استان آذربایجان غربی

جمع حداقل معاش سالانه	حداقل معاش oth	حداقل معاش hi	حداقل معاش hd	حداقل معاش cs	حداقل معاش fo	حداقل معاش ho	سال
2,923,649	299,355	591,935	168,054	448,532	733,951	681,823	1369
3,404,543	332,301	632,916	205,399	491,385	914,615	827,927	1370
4,160,362	412,313	719,429	317,435	528,524	1,140,446	1,042,215	1371
5,081,144	503,278	856,030	457,479	599,947	1,456,610	1,207,800	1372
6,940,484	741,784	1,215,744	658,210	819,927	2,043,770	1,461,048	1373
10,033,300	1,058,600	1,835,000	835,600	1,285,600	3,206,800	1,811,700	1374
12,493,147	1,321,171	2,208,375	1,139,030	1,734,132	3,635,879	2,454,561	1375
14,698,526	1,560,679	2,395,062	1,405,115	1,954,112	4,256,914	3,126,644	1376
17,057,178	1,650,319	2,558,983	1,713,213	2,048,389	5,307,028	3,779,245	1377
20,347,718	2,073,940	2,891,377	2,170,693	2,142,667	6,481,349	4,587,692	1378
22,884,381	2,369,098	3,287,519	2,693,526	2,325,508	6,978,177	5,230,553	1379
24,608,545	2,621,484	3,401,352	3,057,642	2,499,778	7,271,758	5,756,531	1380
27,995,807	2,935,434	3,615,360	3,449,768	2,496,921	8,660,618	6,837,706	1381
31,987,478	3,291,200	3,911,328	3,991,274	2,631,195	9,902,689	8,259,794	1382
35,701,994	3,739,325	4,325,682	4,434,749	2,822,606	10,726,972	9,652,660	1383
41,277,114	4,140,972	5,036,005	5,545,770	3,059,728	12,166,644	11,327,995	1384
46,802,107	4,845,473	5,527,767	6,166,635	3,288,279	13,882,960	13,090,994	1385
51,067,804	1,629,323	6,310,943	7,132,943	3,728,240	16,779,242	15,487,113	1386

ماخذ: محاسبات محقق

جدول3: مخارج حداقل معیشت برای مناطق روستایی استان آذرغربی

جمع حداقل معاش سالانه	حداقل معاش oth	حداقل معاش hi	حداقل معاش hd	حداقل معاش cs	حداقل معاش fo	حداقل معاش ho	سال
2،433،218	801،787	399،432	102،266	174،821	809،478	145،435	1369
2،512،029	843،618	389،323	107،504	202،899	812،210	156،474	1370
2،922،633	1،021،171	400،298	134،189	232،448	936،141	198،386	1371
3،631،014	1،298،367	449،253	139،865	275،034	1،122،891	345،606	1372
4،358،892	1،562،065	511،926	163،658	345،162	1،355،048	421،033	1373
5،055،400	1،811،800	545،800	184،600	409،400	1،545،500	558،300	1374
6،976،677	2،463،069	719،199	283،240	663،761	1،996،753	850،655	1375
8،330،569	2،928،824	823،355	368،770	832،366	2،266،182	1،111،072	1376
10،487،686	3،514،502	973،479	491،694	1،024،227	3،001،741	1،482،044	1377
13،588،670	4،695،653	1،162،007	737،540	1،272،289	3،629،859	2،091،322	1378
16،059،248	5،544،854	1،347،044	990،479	1،500،003	4،213،347	2،463،522	1379
17،797،986	6،188،121	1،472،147	1،119،017	1،761،631	4،504،265	2،752،806	1380
20،017،832	6،672،803	1،589،104	1،278،876	1،852،232	5،372،059	3،252،758	1381
22،588،112	7،336،621	1،737،907	1،461،619	2،072،841	5،996،526	3،982،598	1382
25،443،140	8،343،590	1،935،751	1،628،188	2،325،255	6،610،694	4،599،660	1383
29،149،823	9،028،787	2،297،845	1،995،047	2،763،530	7،408،069	5،656،546	1384
33،272،060	10،446،178	2،544،156	2،391،498	3،059،888	8،767،200	6،063،140	1385
38،276،107	11،366،822	2،904،613	2،766،245	3،469،290	10،596،225	7،172،912	1386

ماخذ: محاسبات محقق

 

نتایج مربوط به برآورد رفتار مصرفی خانوارهای شهری و روستایی کشور که در جدول 4 آورده شده، حاکی از آن است که در سطح مناطق شهری کشور بیشترین  مربوط به گروه سایر بوده، بطوریکه مناطق شهری کشور پس از برآورد حداقل معاش خود، 27% از مخارج خود را صرف گروه سایر کالاها و خدمات متفرقه می‌کنند، درحالیکه در مناطق روستایی کشور بیشترین  مربوط به گروه "خوراکیها، آشامیدنیها و دخانیات" بوده، بطوریکه مناطق روستایی کشور پس از برآورد حداقل معاش خود، 34% از مخارج خود را صرف گروه سایر کالاها و خدمات متفرقه می‌کنند.

 

جدول 4: نتایج مربوط به برآورد رفتار مصرفی خانوارهای شهری و روستایی کشور

گروههای کالایی	مناطق شهری		مناطق روستایی
	β		β
مسکن و سوخت(ho)	17/0	16019	12/0	8255
خوراکیها، آشامیدنیها و دخانیات(fo)	25/0	18612	34/0	11638
مخارج جاری گروه پوشاک و کفش(cs)	12/0	8245	05/0	5324
بهداشت و درمان     (hd)	11/0	2498	05/0	1577
لوازم، اثاثه و خدمات خانوار    (hi)	06/0	14837	09/0	9780
سایر کالاها و خدمات متفرقه (oth)	27/0	21760	33/0	13883
جمع	00/1	81971	00/1	50457

 

با استفاده از رابطه میزان حداقل معاش در مناطق شهری و روستایی کشور در جداول5و6 آورده شده است. میزان حداقل معیشت برای مناطق شهری کشور در دوره مورد بررسی بطور متوسط سالانه به میزان 16% رشد داشته و برای مناطق روستایی کشور به میزان 15% رشد داشته است. مجموع حداقل معاش برای مناطق شهری کشور بطور متوسط در دوره مورد بررسی به میزان 17810813 ریال بوده و برای مناطق روستایی کشور حداقل معاش برابر14846866 ریال بوده است.

مقایسه متوسط مجموع مخارج خانوهای روستایی استان آذربایجان غربی و خانوارهای روستایی کشور، نشان دهنده آن است که متوسط مجموع مخارج حداقل معاش خانوارهای روستایی استان آذربایجان غربی بیشتر از متوسط مجموع مخارج حداقل معاش خانوارهای روستایی کشورمی باشد، همچنین متوسط مجموع مخارج حداقل معاش خانوهای شهری استان آذربایجان غربی بیشتر از متوسط مجموع مخارج حداقل معاش خانوارهای شهری کشور می‌باشد.

 

جدول5: مخارج حداقل معیشت برای مناطق شهری کشور

جمع حداقل معاش سالانه	حداقل معاش oth	حداقل معاش hi	حداقل معاش hd	حداقل معاش cs	حداقل معاش fo	حداقل معاش ho	سال
2,392,202	544,000	459,947	44,964	189,635	576,972	576,684	1369
2,803,475	674,560	489,621	59,952	239,105	651,420	688,817	1370
3,320,714	783,360	548,969	92,426	305,065	725,868	865,026	1371
4,100,080	1,066,240	667,665	132,394	371,025	837,540	1,025,216	1372
5,516,517	1,457,920	964,405	187,350	519,435	1,153,944	1,233,463	1373
8,197,100	2,176,000	1,483,700	249,800	824,500	1,861,200	1,601,900	1374
10,341,818	2,632,960	1,750,766	334,732	948,175	2,512,620	2,162,565	1375
11,996,782	2,959,360	1,884,299	424,660	1,080,095	2,829,024	2,819,344	1376
13,600,598	3,329,280	2,017,832	519,584	1,343,935	2,977,920	3,412,047	1377
15,942,634	4,112,640	2,314,572	646,982	1,649,000	3,182,652	4,036,788	1378
17,956,500	4,547,840	2,596,475	781,874	1,797,410	3,443,220	4,789,681	1379
20,199,815	5,396,480	2,685,497	899,280	1,921,085	3,610,728	5,686,745	1380
22,514,983	5,766,400	2,833,867	1,046,662	2,300,355	3,759,624	6,808,075	1381
25,411,123	6,549,760	3,100,933	1,224,020	2,424,030	4,038,804	8,073,576	1382
28,368,111	7,246,080	3,501,532	1,363,908	2,869,260	4,336,596	9,050,735	1383
32,258,701	7,833,600	4,035,664	1,661,170	3,289,755	4,801,896	10,636,616	1384
35,828,733	8,508,160	4,495,611	1,890,986	3,644,290	5,211,360	12,078,326	1385
41,844,751	9,356,800	5,222,624	2,213,228	4,452,300	5,974,452	14,625,347	1386

ماخذ: محاسبات محقق

 

 

جدول6: مخارج حداقل معیشت برای مناطق روستایی کشور

جمع حداقل معاش سالانه	حداقل معاش oth	حداقل معاش hi	حداقل معاش hd	حداقل معاش cs	حداقل معاش fo	حداقل معاش ho	سال
2،501،914	652،501	713،940	86،735	228،932	605،176	214،630	1369
2،580،267	680،267	694،380	91،466	266،200	616،814	231،140	1370
2،917،075	777،448	713،940	115،121	303،468	709،918	297،180	1371
3،597،831	957،927	801،960	119،852	356،708	849،574	511،810	1372
4،330،213	1،180،055	919،320	140،353	447،216	1،024،144	619،125	1373
5،045،700	1،388،300	978،000	157،700	532،400	1،163،800	825،500	1374
7،002،855	1،943،620	1،290،960	223،934	841،192	1،489،664	1،213،485	1375
8،355،067	2،318،461	1،476،780	312،246	1،006،236	1،722،424	1،518،920	1376
10،326،274	2،832،132	1،701،720	391،096	1،203،224	2،315،962	1،882،140	1377
13،199،157	3،706،761	2،044،020	592،952	1،469،424	2،909،500	2،476،500	1378
15،686،150	4،359،262	2،396،100	774،307	1،799،512	3،409،934	2،947،035	1379
18،393،300	5،164،476	2،709،060	933،584	2،092،332	4،026،748	3،467،100	1380
20،856،494	5،858،626	3،022،020	1،070،783	2،262،700	4،655،200	3،987،165	1381
24،358،856	6،677،723	3،237،180	1،327،834	2،646،028	5،376،756	5،093،335	1382
27،048،424	7،274،692	3،559،920	1،465،033	2،997،412	5،865،552	5،885،815	1383
30،893،587	7،996،608	4،136،940	1،660،581	3،439،304	6،610،384	7،049،770	1384
34،265،382	8،912،886	4،547،700	1،782،010	3،758،744	7،669،442	7،594،600	1385
37،685،240	10،412،250	4،811،760	1،892،400	3،268،936	8،879،794	8،420،100	1386

ماخذ: محاسبات محقق

 

مقایسه دیگری که می‌توان انجام داد، مقایسه مخارج گروههای کالایی در مناطق شهری و روستایی استان آذربایجان غربی با متوسط کشوری است، بطوریکه نتایج این مقایسه در جدول 7، آورده شده است.

 

 جدول7: متوسط مخارج حداقل معیشت در مناطق شهری و روستایی کشور و استان آذربایجان غربی

	متوسط حداقل معاش oth	متوسط حداقل معاش hi	متوسط حداقل معاش hd	متوسط حداقل معاش cs	متوسط حداقل معاش fo	متوسط حداقل معاش ho
شهری کشور	4،163،413	2،280،777	765،221	1،676،025	3،915،880	5،009،497
روستایی کشور	4،060،778	2،208،650	729،888	1،606،665	2،327،821	3،013،075
شهری استان	2،195،892	2،851،156	1،130،141	1،939،193	6،419،246	5،368،000
روستایی استان	2،770،480	1،233،480	908،016	1،346،504	3،941،344	2،405،793

ماخذ: محاسبات محقق

 

با توجه به جدول7،در گروه مسکن و سوخت، بالاترین میزان حداقل معیشت در دوره مورد بررسی اختصاص به مناطق شهری کشور و کمترین آن اختصاص به مناطق روستایی استان آذربایجان غربی دارد. در گروه خوراکیها، آشامیدنیها و دخانیات، بالاترین میزان حداقل معیشت در دوره مورد بررسی اختصاص به مناطق شهری استان آذربایجان غربی و کمترین آن اختصاص به مناطق روستایی کشور دارد. در گروه پوشاک و کفش بالاترین میزان حداقل معیشت در دوره مورد بررسی اختصاص به مناطق شهری استان آذربایجان غربی و کمترین آن اختصاص به مناطق روستایی استان آذربایجان غربی دارد. در گروه بهداشت و درمان بالاترین میزان حداقل معیشت در دوره مورد بررسی اختصاص به مناطق شهری استان آذربایجان غربی و کمترین آن اختصاص به مناطق روستایی کشور دارد. در گروه لوازم، اثاثه و خدمات خانواربالاترین میزان حداقل معیشت در دوره مورد بررسی اختصاص به مناطق شهری استان آذربایجان غربی و کمترین آن اختصاص به مناطق روستایی استان آذربایجان غربی دارد و نهایتاً در گروه سایر کالاها و خدمات متفرقه بالاترین میزان حداقل معیشت در دوره مورد بررسی اختصاص به مناطق شهری کشور و کمترین آن اختصاص به مناطق شهری استان آذربایجان غربی دارد. 

6. نتیجه گیری

در این مطالعه ابتدا مبانی نظری توابع تقاضا در حالت کلی مورد بررسی قرار گرفت و در ادامه با معرفی توابع تقاضای سیستمی و تابع مطلوبیت استون-گیری، سیستم مخارج خطی استخراج گردید. با توجه به وابستگی بین جملات اختلال برای تخمین ضرایب و پارامترها ار روش رگرسیون‌های به ظاهر نامرتبط استفاده گردید نتایج حاصل از این مطالعه در دوره زمانی 1386 -1369 نشان دهنده آن است که در مناطق شهری و روستایی استان آذربایجان غربی بیشترین میل نهایی به مخارج فرامعیشتی مربوط به گروه "خوراکیها، آشامیدنیها و دخانیات" بوده، بطوریکه در مناطق شهری استان آذربایجان غربی پس از برآورد حداقل معاش خود، 29% و در مناطق روستایی استان 38% از مخارج فرا معیشتی، صرف گروه خوراکیها،آشامیدنیها و دخانیات می‌شود. در مناطق شهری کشور، بیشترین  مربوط به گروه سایر و در مناطق روستایی کشور مربوط به گروه "خوراکیها، آشامیدنیها و دخانیات" اختصاص می‌یابد.

مجموع حداقل معاش برای مناطق شهری استان آذربایجان غربی بطور متوسط در دوره مورد بررسی به میزان 21081405 ریال و برای مناطق روستایی استان آذربایجان غربی15605617 ریال می‌باشد. در حالیکه در مناطق شهری کشور مجموع حداقل معاش بطور متوسط در دوره مورد بررسی به میزان 17810813 ریال در مناطق روستایی 14846866 ریال می‌باشد، به عبارت دیگر متوسط حداقل معاش در مناطق شهری و روستای کشور از مناطق شهری و روستایی استان آذربایجان غربی کمتر است . با توجه به آنکه میزان متوسط حداقل معاش در مناطق روستایی استان آذربایجان غربی نسبت به سه مقطع دیگر، پایین می‌باشد، بنابراین دولت و سیاستگذاران اقتصادی استان بایستی به این موضوع توجه اساسی داشته باشند که در صورت تدوام این روند، میزان مهاجرت در استان از مناطق روستایی به شهری افزایش خواهد یافت و با توجه به آنکه استان آذربایجان غربی از نظر کشاورزی یکی از استانهای پیشرو در کشور می‌باشد، وجود این امر می‌تواند اثر نا مطلوبی بر اقتصاد استان و کشور داشته باشد.

---

[1]. Hotelling – Wold Identity

2. پی.آر.جی.لیارد،ا.ا.والترز،"تئوری اقتصاد خرد" ترجمه عباس شاکری،نشر نی 1377،ص153

[3]. lesier

[4]. Stone

[5]. parkez

[6]. Gamaltsone

[7]. Lach

[8]. Hataker

[9]. Tail

[10]. Barten

[11]. Divert

[12]. PR Taljaard, ZG Alemu & HD van Schalkwyk

[13]. Linear Expenditure System

[14]. Supernumerary Expenditure

1. اچ.آر. صدیقی و کی.ا.لاولر" اقتصاد سنجی با رهیافت کاربردی"، ترجمه شمس الله شیرین بخش، انتشارات آوای نور، 1386،ص365

مراجع

منابع:

- احمدیان، مجید و عبادی، جعفر (1372). مسائل و کاربردهای تئوری مصرف در اقتصاد خرد، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.

- پی.آر.جی.لیارد،ا.ا.والترز(1377). تئوری اقتصاد خرد، ترجمه عباس شاکری،نشر نی، تهران.

- جیمز.م.هندرسن و ریچارد ا. کوانت (1381 ). تئوری اقتصاد خرد(تقرب ریاضی). ترجمه مرتضی قره باغیان و جمشید پژویان، انتشارات رسا، تهران.

- خسروی نژاد، علی اکبر(1380). برآورد تابع تقاضای نان برای خانوارهای شهری ایران، فصلنامه پژوهشها و سیاستهای اقتصادی،سال1380(20 ):96-78.

- سالنامه آماری استان آذربایجان غربی، سالهای مختلف، انتشارات مرکز سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان آذربایجان غربی، ارومیه.

- سالنامه آماری کشور. (1385)، انتشارات مرکز آمار ایران، تهران.

- سپه وند مهرداد.(1375). بررسی و پیش‌بینی رفتار مصرفی خانوارهای شهری در ایران بر مبنای مدل HELS،مجله روند،سال 1375(22و 23):63-45.

- صدیقی، اچ.آر و لاولر، کی.ا( 1386). اقتصاد سنجی با رهیافت کاربردی، ترجمه شمس الله شیرین بخش، انتشارات آوای نور، تهران.

-    Alston J.M &ET. Al. (1994). Estimating elasticitys with the linear approximate almost ideal demand system:some monte carlo results، The Review of Economics and Statistics,76:123-145

-    Deaton, A. & Muellbauer,J. (1980). Almost ideal. The American Economic Review, 70(3):14-31

-    Henry T.(1980 (.The system-wide approach to microeconomic, published by University of Chicago.

-    Nganou, J.-P. (2005). Estimation of the parameters of a linear expenditure system (LES) demand function for a small African economy,World Bank.

-    PR Taljaard, ZG Alemu & HD van S.( 2004), the demand for meat in south Africa:An almost ideal estimation, Agrekon, 43( 4):86-98

Robert A.Pollak & Terence J.Wales )1969 (Estimation of the Linear Expenditure System,Econometrica 37(4 ):14-29