تاثیر تراکم و تاریخ کاشت بر عملکرد و اجزای عملکرد گلرنگ در تربت حیدریه

فیزیولوژی محیطی گیاهی

مقاله 7، دوره 9، شماره 36، اسفند 1393، صفحه 71-85   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

محمد کریمی فرزقی¹؛ زهرا منعمی‌زاده^{* 2}

¹1دانشجوی دکتری، دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی، مشهد

²2دانشجوی کارشناسی‌ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد، مشهد

چکیده

این تحقیق به منظور بررسی تاثیر تراکم و تاریخ کاشت بر رشد و نمو، عملکرد، اجزای عملکرد، درصد روغن گلرنگ، رقم بی‌خار واریته IL–111 در تربت‌حیدریه انجام شد. آزمایش بصورت کرت‌های خرد شده در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با4 تکرار انجام شد که در این آزمایش تاریخ کاشت به‌عنوان فاکتور اصلی (15 فروردین، 15 اردیبهشت، 15 خرداد) و تراکم بعنوان سطوح فاکتور فرعی (30، 40، 50 و60 بوته در مترمربع) درنظر گرفته شدند. نتایج تجزیه واریانس داده‌ها نشان داد که اثر تراکم و تاریخ کاشت بر عملکرد و اجزای عملکرد معنی‌دار بود و تاخیر در تاریخ کاشت باعث کاهش عملکرد شد. بیشترین عملکرد از تاریخ کشت اول بدست آمد که نسبت به کاشت‌های دوم و سوم بیشتر شد که این تاثیر تاریخ کاشت بر روی عملکرد عمدتا از طریق تاثیر بر روی تعداد طبق در مترمربع و تعداد دانه در طبق اعمال شده است. تاریخ کاشت زودتر باعث افزایش تعداد طبق در واحد سطح و تعداد دانه در طبق شد و افزایش تراکم به‌علت افزایش تعداد طبق، باعث افزایش عملکرد شد. همچنین درصد روغن و درصد پوست تحت‌تاثیر تاریخ و تراکم کاشت قرار گرفت، به‌طوری‌که کمترین درصد پوست و بیشترین درصد روغن به‌ترتیب در تاریخ کشت اول و تراکم 30 بوته در مترمربع بدست آمد.

کلیدواژه‌ها

اجزای عملکرد؛ تراکم و تاریخ کاشت؛ رقم بی‌خار؛ روغن گلرنگ

اصل مقاله

 13-58 / صفحات: 3636، زمستان 63 سال نهم، شماره ، نشریه فیزیولوژی محیطی گیاهی
17
 13-58 / صفحات: 3636، زمستان 63 سال نهم، شماره ، نشریه فیزیولوژی محیطی گیاهی
تاثیر تراکم و تاریخ کاشت بر عملکرد و اجزای عملکرد  گلرنگ در تربت حیدریه   2* زهرا منعمیزاده ،1 محمد کریمی فرزقی دانشجوی دکتری، دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی، مشهد 1  دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد، مشهد ، دانشجوی کارشناسیارشد 2
3 /11/6           تاریخ پذیرش: 39/4/11تاریخ دریافت: 9  
چکیده این تحقیق به منظور بررسی تاثیر تراکم و تاریخ کاشت بر رشد و نمو، عملکرد، اجزای عملکرد، درصد روغن گلرنگ، رقم بیخار واریته  در تربتحیدریه انجام شد .آزمایش بصورت کرتهای خرد شده در قالب IL–111  11(  تکرار انجام شد که در این آزمایش تاریخ کاشت بهعنوان فاکتور اصلی 4 طرح بلوکهای کامل تصادفی با ) بوته در مترمربع 03 و 13 ،43 ،03(  خرداد )و تراکم بعنوان سطوح فاکتور فرعی 11  اردیبهشت، 11 فروردین، درنظر گرفته شدند .نتایج تجزیه واریانس دادهها نشان داد که اثر تراکم و تاریخ کاشت بر عملکرد و اجزای عملکرد معنیدار بود و تاخیر در تاریخ کاشت باعث کاهش عملکرد شد. بیشترین عملکرد از تاریخ کشت اول بدست آمد که نسبت به کاشتهای دوم و سوم بیشتر شد که این تاثیر تاریخ کاشت بر روی عملکرد عمدتا از طریق تاثیر بر روی تعداد طبق در مترمربع و تعداد دانه در طبق اعمال شده است .تاریخ کاشت زودتر باعث افزایش تعداد طبق در واحد سطح و تعداد دانه در طبق شد و افزایش تراکم بهعلت افزایش تعداد طبق، باعث افزایش عملکرد شد. همچنین درصد روغن و درصد پوست تحتتاثیر تاریخ و تراکم کاشت قرار گرفت، به-  بوته در 03 طوریکه کمترین درصد پوست و بیشترین درصد روغن بهترتیب در تاریخ کشت اول و تراکم مترمربع بدست آمد.  
واژه های
کلیدی :اجزای عملکرد، تراکم و تاریخ کاشت، رقم بیخار، روغن گلرنگ  
 1مقدمه روغنهای خوراکی از منابع مهم تامین انرژی برای انسان میباشند و بخاطر نقشی که این موواد در توامین چربووی، پووروتئین و ویتووامینهووا دارنوود پووس از مووواد نشاستهای در زمره موواد روروری موورد نیواز انسوان  ). از بوین دانوههوای 1001 محسوب میشوند (فتحوی، روغنی سازگار با شورای  کشوور، گلرنوگ از جایگواه ویژهای برخوردار است .این گیواه از نظور اکولووژیکی                                           [e-mail] *نویسنده مسئول:
با بسیاری از اراری زراعی کشور که عمدتاً در منواطق مواجه با کمبود آب قرار دارند سازگاری خوبی دارند . با توجه بوه اینکوه گلرنوگ در مقایسوه بوا بسویاری از گیاهان زراعی از مقاومت به خشکی و شووری بواییی برخوردار مویباشود و همچنوین دارای ارقوام بهواره و   بنوابراین، پاییزه با مقاومت بوه سورمای مناسوب اسوت توسعه کشت این دانه روغنی درکشور میتواند آینوده .) تحقیقوات 1030 نویدبخشی داشته باشد(بای بوردی، نشان داده است که  تاریخ و تراکم کاشت بر عملکورد واجزای عملکرد، درصد و کیفیت روغن تاثیر بسوزایی
تاثیر تراکم و تاریخ کاشت بر عملکرد و اجزای عملکرد...
17
Be دارد. ) نشووان دادنوود کووه 1100( Norman و ech توراکم و تواریخ کاشوت روی عملکورد تواثیر مسوتقیم داشته بهطوریکه عملکرد دانه، میزان روغن و کیفیوت روغن (عدد یدی) با تاخیر زمان کشوت کواهش و بوا   تعداد کلاپرک زیاد و میزان روغن ،افزایش تراکم بوته درصد افزایش داشته است. همچنین مجد 01/7 تا 1/7 ) در ارزیابی عملکرد و اجزای عملکرد 1030( نصیری ژنوتیپهوای گلرنوگ در کشوت بهواره و تابسوتانه در اصفهان مشاهده کردند که بیشوترین عملکورد دانوه در  بوتووه درمترمربووع 43 هوور دو توواریخ کاشووت از تووراکم ) نیوز گوزار  نموود کوه 1074( حاصل شد. نیکپوور مهر) بهترتیوب 23 مهر و 11(تاریخ کاشت اول و دوم  کیلووگرم در هکتوار 2101 و 2204با عملکردی برابر اختلاف معنیداری نداشتند و نسبت بهتواریخ کاشوت  آبان) عملکردشان بیشوتر بوود. همچنوین بوا 10( سوم توواخیر در کاشووت و کوواهش تووراکم گیوواهی عملکوورد ) طوی تحقیقواتی کوه 1032( کاهش یافت. احسانزاده برای بدست آوردن اثر تراکم بوته گلرنگ بر عملکورد و اجزای عملکرد انجام داد بوهایون نتیجوه رسوید کوه تعداد شاخه فرعی در بوته، تعداد غوزه در بوته، تعداد دانه در غوزه و شاخص برداشت بهطور معنیداری بوا افزایش تراکم بوته کاهش یافت و اثر کاهش ذکر شده در مورد دانه با تغییر توراکم گیواهی تغییور معنویداری ) در 1030 پیدا کرد. در این راستا داوری و همکواران ( آنالیز رشد گلرنگ بهاره در اراک نیوز مشواهده کردنود که بین توراکمهوای بوتوه مختلو  بیشوترین عملکورد  13 مربوووب بووه تیمووار کشووت بووا فاصووله ردیوو هووای  سانتیمتر بود. 13 سانتیمتر و فاصله روی ردی   ، یکی از امتیازهای ارزشمند گیاه گلرنگ در ایوران بومی بودن و داشتن خصوصویات ارزشومند، بوهویوژه سازگاری با شرای  محدودیت رطوبت و امکان کشت بهوواره و پوواییزه آن در بسوویاری از منوواطق کشووور و همچنین اثرات مفید قورار دادن آن در تنواوب زراعوی
است  که هدف اصلی یعنی رسیدن بوه خودکفوایی در تولید روغن خوراکی را دنبال می کند. امید اسوت کوه ایوون گیوواه در آینووده بیشووتر از گذشووته مووورد توجووه پژوهشگران و سیاسوتگزاران کشواورزی کشوور قورار گیرد لذا شایسته اسوت کوه مطالعوات بیشوتری بورای شناخت بهتر این گیاه و اسوتعدادهای آن انجوام شوود. مهمترین اهداف این پژوهش تعیین مناسبترین تاریخ  ، کاشت گلرنگ در شرای  آب و هوایی تربتحیدریوه تعیین مناسبترین توراکم گیواهی در واحود سوطح بوا  ، بررسی خصوصیات فنولووژیکی ، توجه شرای  منطقه رشد ونمو و نیوز بررسوی خصوصویات کیفوی درصود   پوست و بررسی امکان کشت دوم گلرنوگ در ،روغن منطقه بود.  
مواد و روشها محل و زمان انجام آزمایش: ایون آزموایش در سوال  در مزرعه شخصی در روستای عوین آبواد 1013زراعی  کیلووومتری شوومال تربووتحیدریووه انجووام شوود. 01در عملیات آمادهسازی زمین: عملیات آمادهسازی بسوتر بذر پس از مساعد شدن هوا در اوایول فوروردین مواه آغاز شد. زمین مورد استفاده در سال زراعی قبول زیور کشت گندم بوده که پس از برداشت بوسیله گواوآهون برگرداندار شخم زده شده بود. پس از انجوام عملیوات دیسکزنوی و تسوطیح اولیوه براسوا  توصویه نتوایج  کیلوگرم در هکتار فسوفات آمونیووم 113 تجزیه خاک، کیلووگرم 213 کیلوگرم در هکتار سولفات پتاسیم و 71 کود ازته از نوع اوره مورد استفاده قرار گرفت. تموامی فسفات آمونیوم و سولفات پتا  و یک سوم کود ازته  مرحله ساقهدهی و 2 قبل از کاشت و بقیه کود ازته طی قبل از گلدهی بهصورت سرک به هر یوک از کورت- های آزمایشی داده شد.  0 (  سوطح 4 طرح آزمایشی: در این تحقیق تراکم با 3 ، 43، 1 0  و 3 0 تواریخ کاشوت در ، بوته در مترمربع) 3
 13-58 / صفحات: 3636، زمستان 63 سال نهم، شماره ، نشریه فیزیولوژی محیطی گیاهی
17
 خورداد) بوا 11 اردیبهشوت، 11 فوروردین، 11( سطح استفاده از طرح اسوللیت پولات در قالوب طورح پایوه   تکورار اجورا گردیود. 4 بلوکهوای کامول تصوادفی در فاکتور اصولی تواریخ کاشوت و فواکتور فرعوی توراکم  کورت و هور کورت 43درنظر گرفته شدند. مجموعوا  سوانتیمتور 13  ردی  بوا فاصوله 0 متر، شامل 0بطول بووود. فاصووله کوورتهووای هوور بلوووک از یکوودیگر   متر در نظور 2 سانتیمتر و بین بلوکها و تکرارها 133 گرفته شد.  IL عملیات کاشتت و داشتت: بوذور رقوم -111 در تاریخهای کاشت طورح بوه رو  خشوکهکواری و بوا دست کاشته شد. بذور قبل از کاشت بوا قوار کوش و یتاواکس دو در هزار ردعفونی گردید. عموق کاشوت  1 تووا 0 توسوو  شوویار بووازکنهووای دسووتی در حوودود سانتیمتر در نظر گرفته شد. در هر یک از تواریخهوای کاشت، روی هریک از ردی ها بهمیزان بیشوتری بوذر کاشته شد و پس از سبز شودن و قبول از سواقه رفوتن برای رسیدن به تراکمهای موردنظر تنککواری انجوام گرفت. اولین آبیاری بلافاصله پس از کاشوت بوهرو  نشتی انجام شد. آبیاری دوم در تاریخ کاشت اول بعود  روز و در 4 روز، در توواریخ کاشووت دوم بعوود از 1از روز انجوام گردیود. مودار 0 تاریخ کاشت سوم بعد از روزه بوود. تنوککوردن 13 آبیاری پس از سوبز شودن بوتهها قبل از ساقه رفتن گیاه با استفاده از خو  کوش مدرج و شمار  بوتوه بوا دسوت انجوام و بوتوههوای ارافی حذف شدند. صفات اندازهگیری شده در طی فصل رشد: براسا  تقسیمبندی که برای مراحل رشد گلرنگ وجوود دارد، مراحل سبز شدن، دوره روزت، ساقهدهی، طویل شدن  ، ساقه، شاخهدهی، ظهور جوانههای زایشی، گولدهوی کامل شدن طبقها کوه مصوادف بوا زموان گولدهوی و گردهافشانی است، رسیدگی فیزیولوژیکی و رسویدگی کامل ثبت شدند. چون گلرنگ گیاهی رشود نامحودود
میباشد، لذا طول دوره زایشی آن در یک بوته ممکون  روز نیز اداموه داشوته باشود، لوذا ثبوت 43 تا 13است مراحل رشد زایشی به استثناء رسیدگی کامول در روی طبقهای اصلی انجام شد. بدینمنظوور از هور یوک از کرتها در مراحل مذکور، یادداشتبورداری گردیود و  درصد از گیاهوان 13هر مرحله از رشد با قرار گرفتن هر تیمار در آن مرحله مشخص گردید.   
مشخصات مرفولوژیک  درصود 13 ارتفاع: برای اندازهگیری ارتفاع، در مرحلوه  ارتفاع تعوداد ، گلدهی و در واقع حداقل رشد رویشی  بوته گیاه گلرنگ از سطح زمین توا بوایترین نقطوه 23 اندازهگیری انجام گردید. تعداد شاخه جانبی: از آنجا که گلرنوگ گیواهی رشود نامحدود میباشد لذا طول دوره رشود افزایشوی آن در   روز ادامه داشته باشد، 03  تا 13 یک بوته ممکن است لذا تعداد شاخههای جانبی نیز در هموین زموان موورد اندازهگیری قرار گرفت. تعداد برگ: برای اندازهگیری تعداد برگ، از هر تیموار   بوته در زمان رسیدگی فیزیولوژیک انتخواب 13 تعداد و برگهای آن شمار  و ثبت گردید. اجزای عملکرد: اجزای عملکرد شامل تعداد کلاپورک در مترمربع، تعداد دانوه در هور کلاپورک و وزن هوزار دانه میباشد. برای تعیین تعداد دانه در کلاپرک، تعداد  کلاپرک بصورت تصادفی انتخاب و پوس از جودا 13 کردن دانه از آنها، میوانگین تعوداد دانوه هور کلاپورک  درصود 14 مشخص مویشوود. وزن بوذور بور مبنوای گرم انودازهگیوری گردیود. در 3/31رطوبت و با دقت تعیین وزن هزار دانه، دانههای جدا شده از طبقها پس از شمار  و توزین بوسویله تورازوی الکترونیکوی بوا استفاده از یک نسوبت سواده (نسوبت بوه هوزار دانوه) محاسبه گردید.  
تاثیر تراکم و تاریخ کاشت بر عملکرد و اجزای عملکرد...
17
محاسبه شاخص برداشت: برای اندازهگیری شواخص  بوته بصورت تصادفی از هر کرتچوه 1برداشت تعداد از سطح زمین برداشت گردید. پس از تووزین و ثبوت وزن محصول بیولوژیک، دانه ها از کلاپرکهوا جودا و مابقی برای خشک شودن بوه آون منتقول گردیود و در  سواعت قورار 43 درجوه بوهمودت 71درجه حورارت گرفووت. در معادلووه ذیوول محصووول اقتصووادی شووامل عملکوورد بووذر و محصووول بیولوووژیکی مجموووع وزن خشک کلیه اندامهوای هووایی گیواه اسوت. بوراسوا   ×133 : فرمول زیر شاخص برداشوت محاسوبه گردیود (محصول بیولوژیکی/محصوول اقتصوادی)= شواخص برداشت اندازهگیری عملکرد دانه در واحد ستح : عملیوات  مهرمواه 1 برداشت نهایی برای کلیه تیمارها در تواریخ انجام گرفت، در این زمان کلیه طبقهای گیواه خشوک شده و پوست بذور روی طبقهای گیاه کاملا سوفت و    ردیو 2 براق بودند. برای این منظور پوس از حوذف  سووانتیمتوور از بووای و پووایین هوور کوورت، 13 حاشوویه و مترمربووع جهووت مقایسووه عملکوورد 4 سووطحی معووادل اختصاص داده شد. در سطح مذکور کلیوه بوتوههوا از محل طوقه بوسیله قیچوی باغبوانی جودا شود، سولس تمامی طبقهای موجود در گیاهوان، برداشوت شوده و دانهها بصورت دستی جدا و توزین شودند و بور ایون اسا  عملکرد کل محاسبه گردید . اندازهگیری درصد پوست دانهها: برای انودازهگیوری درصوود پوسووت دانووه از رو   و Beech Norman   گورم 13 )استفاده گردید. برای این منظور ابتدا 1100( دانه گلرنگ وزن شد و سلس با تیغ تیوز بوذور بوه دو نیمه جدا و مغز از پوست جدا گردید و براسوا  ایون رابطه درصد پوست محاسبه گردید:
 (وزن خشک کل نمونه/ وزن خشک پوسوت)= ×133 درصد پوست اندازهگیری درصد روغن دانههتا: از رو  سوکسوله  گورم گلرنوگ پوس از 133 با حلال اتر انجام شد .لذا خرد شدن در داخل دسوتگاه سوکسوله بوا حولال اتور  سواعت روغون 4 تا 2 گذاشته شد. پس از طی مراحل آن جدا، و وزن روغن و درصودگیری آن انجوام شود.  انجوام MSTATC تجزیه و تحلیل آماری با نورمافوزار   رسم شد. Excel پذیرفت. نمودارها با برنامه  
نتایج  بررسی مراحل فنولوژیک: در این آزمایش زمان سوبز   اردیبهشوت 11 شدن در تاریخ کاشتهای دوم و سوم( 11(  خوورداد) نسووبت بووه توواریخ کاشووت اول 11 و فوووروردین) کووواهش یافوووت. طوووول دوره روزت در تاریخهای کاشوت مختلو  تفواوت داشوت .بیشوترین طووول دوره روزت مربوووب بووه توواریخ کاشووت اول و کمترین آن مربوب به تاریخ کاشت سوم بوود (جودول  ) .با تاخیر در تاریخ کاشت طول دوره ساقه رفوتن و 1 شاخهدهی نیز در مجموع کاهش یافت، بوهطووریکوه طول ایون دوره در تواریخ کاشوت اول و دوم و سووم  ). مجمووع1  روز بوود (جودول 13  و17 ،10 بهترتیب درجه روز دریوافتی از زموان کاشوت توا گولدهوی در کاشت دوم و سوم در مقایسوه بوا تواریخ کاشوت اول   .)حوداقل مجمووع درجوه روز 1 کاهش یافت (جدول  خورداد11 موردنیاز برای رسیدگی در تواریخ کاشوت بدست آمد .در این تواریخ درجوه روز در مقایسوه بوا  113  و171 تاریخهوای کاشوت اول و دوم بوهترتیوب کمتر بود.    
 13-58 / صفحات: 3636، زمستان 63 سال نهم، شماره ، نشریه فیزیولوژی محیطی گیاهی
17
 : نتایج اثر تاریخ کاشت بر روی طول دوره و مراحل مختل  فنولوژیکی و درجه روز تجمعی مراحل مختل  رشد 1 جدول گلرنگ   خرداد11  اردیبهشت 11  فروردین 11 تاریخ کاشت
دوره رشد
روزهای پس  از کاشت
درجه روز تجمعی
روزهای پس از کاشت
درجه روز تجمعی
روزهای پس از کاشت
درجه روز تجمعی  100 3 100 12 130/1 10 سبز شدن 100 4 173 0 201 11 روزت 117 24 107 27 103 21 ساقه رفتن 1112 03 1101 02 1331 41 شاخه دهی 1030 43 1703 42 1300 40 گلدهی 2314 23 2327 21 2131 20 رسیدگی  127  143  107 جمع کل
مشخصات مرفولوژیکی  ارتفاع گیاه :بیشترین ارتفاع سواقه مربووب بوه تواریخ کاشت اول و کمترین ارتفاع مربوب به تواریخ کاشوت   .)بطوورکلی ارتفواع گیواه رونود 2( سوم بوود جودول ). با افوزایش توراکم ارتفواع 1 کاهشی نشان داد (شکل
 ). ارتفوواع گیوواه در 2( گیوواه افووزایش یافووت جوودول  بوته درمترمربوع در مقایسوه بوا 03، 13، 43 تراکمهای  بوتووه در مترمربووع حوودود 03 ایوون صووفت در تووراکم  . سانتیمتر بیشتر بود 11/1،7،1
 : میانگین ارتفاع بوته در تاریخهای مختل  کاشت 1 شکل
تعداد شاخه جانبی: نتایج نشان داد که تاثیر تاریخ کاشت بر تعداد شاخه جانبی گلرنگ معنیدار است  ). بیشترین تعداد شاخه جانبی در تاریخ 2 (جدول کاشت اول و کمترین آن در تاریخ کاشت سوم مشاهده شد .افزایش تراکم سبب کاهش تعداد شاخه
   بوته در 03، 13، 43 جانبی در گیاه گردید. تراکمهای  بوته در مترمربع 03 مترمربع در مقایسه با تراکم  درصد کاهش شاخه جانبی 11  و07/1 ،20/3 بهترتیب داشتند.  
تاثیر تراکم و تاریخ کاشت بر عملکرد و اجزای عملکرد...
17
تعداد برگ در گیاه: با تاخیر در تاریخ کاشت تعداد برگ در گیاه کاهش یافت .این صفت متناسب با ارتفاع و تعداد شاخه جانبی بود. در تاریخ کاشت اول   برگ وجود داشت .در تاریخ 122/0 در هر گیاه تعداد  برگ نسبت به 72/31  و 02/10 دوم و سوم بهترتیب
 ). با افزایش تراکم 2  فروردین کمتر بود (شکل 11 گیاهی تعداد برگ در بوته کاهش نشان داد .به طوری   بوته در مترمربع 03 ،43 ،13 ،03 که در تراکم های ، 34/71 ،01/1 ،17/1 بهترتیب تعداد برگ در هر گیاه  . عدد بود 132/3
 : خلاصه تجزیه واریانس صفات مورد ارزیابی مورفولوژیکی در آزمایش اثر تاریخ و تراکم کاشت بر عملکرد گلرنگ بهاره 2 جدول منابع تغییر درجه آزادی ارتفاع گیاه (سانتیمتر) تعداد شاخه جانبی تعداد برگ در گیاه تکرار تاریخ کاشت خطای اول تراکم  تراکم× تاریخ کاشت خطای دوم 0 2 0 0 0 27 711/0  1777٭٭ 011/1  270/121٭٭ 1/3 174/2 711/1  77/271٭٭ 711/1  100/11٭٭ 11/1 721/3 472/02  24733/133٭٭ 370/40  4100/21٭٭ 033/071 120/03  3 7/72 2/211  رریب تغییرات  
 : میانگین تعداد برگ در تراکم ها و تاریخهای کاشت مختل 2شکل  
اجزای عملکرد  تعداد کلاپرک (طبق )در مترمربع: تاثیر تاریخهای کاشت بر روی تعداد طبق در واحد سطح تفاوت  ) .با تاخیر در تاریخ کاشت 0 معنیدار داشت (جدول
تعداد طبق در واحد سطح کاهش یافت.تاریخ کاشت   طبق درمترمربع بیشترین طبق را 170/1 اول با میانگین در واحد سطح وتاریخهای کاشت بعدی بهترتیب   عدد، کمتر طبق داشتند. تراکم اثر 241/0 ،130
 13-58 / صفحات: 3636، زمستان 63 سال نهم، شماره ، نشریه فیزیولوژی محیطی گیاهی
11
معنیداری بر تعداد طبق در واحد سطح داشت  140/1  بوته در مترمربع با تعداد 03  .)تراکم 0 (جدول  بوته در مترمربع 03 کلاپرک بیشترین تعداد و تراکم
  کلاپرک کمترین تعداد طبق را داشت 000/3 با تعداد .)0 (شکل
 
 : خلاصه تجزیه واریانس اجزای عملکرد در آزمایش بررسی اثر تاریخ و تراکم کاشت بر عملکرد گلرنگ بهاره 9 جدول منابع تغییر درجه آزادی تعدادکلاپرک در مترمربع تعداد دانه در طبق وزن هزار       دانه شاخص برداشت عملکرد درصد پوست درصد روغن  3/370 3/332 2474 3/121 3/172 3/332 13/13 0 تکرار 104/303 ٭٭ 23/100 ٭٭ 11717403/77 ٭٭ 227/000 ٭٭ 3/221 ٭٭ 02/407 ٭٭ 240033/040 ٭٭ 2 تاریخکاشت 3/124 3/112 000/403 3/317 3/331 3/303 07/471 0 خطای اول 41/144 ٭٭ 10/011 ٭٭ 240030/722 ٭٭ 21/174 ٭٭ 17/143 ٭٭ 21/037 ٭٭ 71373/011 ٭٭ 0 تراکم
تاریخکاشت  2/140n.s 2/131n.s 21213/020 ٭٭ 3/22n.s 3/310 n.s 3/230n.s 2144/11n.s 0 تراکم× 3/031 3/144 311/200 3/43 3/312 3/42 41/171 27 خطای دوم
 : میانگین تعداد طبق در تراکم ها و تاریخهای کاشت مختل 9شکل  
تعداد دانه در طبق: تاریخهای کاشوت از نظور تعوداد دانه در طبق اختلاف معنیداری داشتند بهطوریکه بوا تاخیر در کاشت تعداد دانوه در طبوق کواهش یافوت و
  بود .در تاریخ 13/10 و20/11 و20/34 بهترتیب معادل  درصد کمتور 02 و11 کاشتهای دوم و سوم بهترتیب   .)4 از تعداد دانه در تاریخ کاشت اول بود (شکل
تاثیر تراکم و تاریخ کاشت بر عملکرد و اجزای عملکرد...
17  
 : میانگین تعداد دانه در طبق در تراکم ها و تاریخهای کاشت مختل 4شکل  
وزن هزار دانه: تراکمهای مختل  از نظر تعوداد دانوه  .)0 در طبووق اخووتلاف معنوویداری داشووتند (جوودول  بوتوه در 03  دانه در طبق در تراکم 24/00 بطوریکه از  بوتوه در 03  دانه در طبق در تراکم 21/10 متر مربع به مترمربع کاهش یافت. در تاریخهوای مختلو  کاشوت  .)0 وزن هزار دانه اختلاف معنیداری داشت (جودول لذا اختلاف معنیداری بین تواریخهوای کاشوت دوم و سوم وجوود نداشوت ولوی در کاشوت اول نسوبت بوه تاریخهای کاشت دوم و سوم معنیدار شد .وزن هوزار  گوورم، کشووت دوم 21/20 دانووه کشووت اول برابوور بووا  گورم بوود .توراکمهوای 21 گرم و کشوت سووم 21/37 مختل  از نظر وزن هزار دانه تفواوت معنویدار نشوان   گرم در توراکم 11/31  بهطوریکه از ،)0 دادند (جدول ،13  گوورم در تووراکم 23/47  بوتووه در مترمربووع بووه 03 03 گورم در توراکم 22/10  و43  گرم در تراکم 21/10  بوتووه03 بوتووه در مترمربووع افووزایش یافووت .تووراکم درمترمربع دارای وزن هزار دانه بیشتری بود . شاخص برداشت: اثر تاریخهای کاشوت بور شواخص برداشت (وزن دانه به کل گیاه )معنیدار شود (جودول   .)در تاریخهای کاشت دوم و سوم شاخص برداشت 0
  درصد کاهش 21  و21 در مقایسه با تاریخ کاشت اول 21/14 یافت. شاخص برداشت در تواریخ کشوت اول بووود .نتووایج نشووان داد در توواریخ کاشووت اول تعووداد کلاپرک درمترمربع، تعداد دانه در کلاپورک نسوبت بوه سایر تاریخ کاشتها بیشتر بود و این امور را مویتووان بدلیل انطباق مراحل رشدی گلرنوگ بوا شورای  آب و هوایی منطقه در تواریخ کاشوت اول دانسوت .در ایون بررسی بعلت کاهش تعوداد دانوه در طبوق و افوزایش طبقهای نابارور در تاریخهای کاشت دیرتر وزن هزار دانه در هر گیاه کاهش، لذا شاخص برداشوت کواهش یافت. در تراکمهای مختل  شاخص برداشت اختلاف  43 ، 03  .)تراکمهای 0 معنیداری داشته است (جدول  بوته در مترمربع بوهترتیوب دارای شواخص 03  و13 ،  درصووود11/00  و23/00 ،21/01 ،22/71 برداشوووت بودند.  عملکرد دانه: تاریخ کاشت بر عملکورد اثور معنویدار   .)بهطوریکه تواخیر زیواد در کاشوت 0 داشت (جدول سبب کاهش عملکرد شد .بیشترین عملکرد بوه میوزان   کیلوگرم در هکتار از تاریخ کشوت اول بدسوت 0204 27/7 آمد که نسبت به کاشتهای دوم وسوم بهترتیب
 13-58 / صفحات: 3636، زمستان 63 سال نهم، شماره ، نشریه فیزیولوژی محیطی گیاهی
17
  درصد بیشتر بود .نتایج نشان داد که توراکم اثور 01/2 و 03 ). توراکم 0 معنی داری بر عملکرد دانه دارد (جودول  کیلوگرم در هکتار دارای 2441 بوته در مترمربع با مقدار  کیلووگرم در 2130  بوته بوا 03 بایترین عملکرد و تراکم 13 و43 هکتار دارای کمترین عملکرد بودند. تراکمهوای 2030و2240 بوتوووه در مترمربوووع نیوووز دارای عملکووورد کیلوگرم درهکتار بودند. در مقایسه تراکمهوای مختلو    برابور شودن از 2  و13  به 03  برابر شدن تراکم از 1/0 با 1/10  و1/317  بوتووه در مترمربووع عملکوورد 03  تووا03 افزایش یافت .اثر متقابل تاریخ کاشت و تراکم از نظور   .)بیشوترین 0 عملکرد تفاوت معنیدار داشت (جودول  بوته درمترمربع بوا 03 عملکرد در کاشت اول و تراکم  کمتورین ، کیلوگرم درهکتار بدسوت آمود 0430 مقدار  بوتوه در مترمربوع و 03 مقدار عملکورد نیوز از توراکم کاشت سوم حاصل شد.  خصوصیات کیفی درصد پوستت: در ایون آزموایش اثور تواریخ کاشوت  ) .بوهطووریکوه 0 بردرصد پوست معنیدار شد (جدول با تاخیر تاریخ کاشت درصد پوست افزایش یافت، در
تاریخهای کاشت اول تا سوم بترتیوب درصود پوسوت   بووود .در ایوون 10/23 ، 11/00 ، 13/72 دانووه برابوور بووا  درصد مربووب 11/77 آزمایش از کل وزن خشک بذر به پوست آن بود .تراکم گیاهی بر درصود پوسوت اثور  43 و03 ). در چهوار توراکم 0 معنی دار داشت (جدول  بوته درمترمربع درصد پوست دانوه برابور بوا 03 و13و 11/13    درصد بود. 12/10 و 12/33 ،11/ ،10 درصد روغن: درصود روغون در تواریخهوای مختلو    .)بطوریکه در سوه 0 اختلاف معنیداری داشت(جدول ، 03/30 تاریخ کاشت اول تا سوم مقدار آن بوهترتیوب  بود .لذا بوا تواخیر در تواریخ کاشوت 22/74  و23/11 درصد روغن کاهش یافت. درصود روغون در کاشوت  و تواریخهوای کاشوت دوم و ، درصد بوود 03/30 اول  درصوود روغون کمتووری 43/0 و21/1 سووم بووهترتیوب داشتند. در تراکمهای مختلو  درصود روغون تفواوت   .)بیشترین درصد روغن در 0 معنیداری داشت (جدول 03 بوتوه درمترمربوع و کمتورین آن در توراکم 03تراکم  .)1 بوته درمترمربع بدست آمد (شکل
 : میانگین درصد روغن دانه در تراکمهای مختل 5 شکل  
تاثیر تراکم و تاریخ کاشت بر عملکرد و اجزای عملکرد...
78
بحث در بررسی مراحل فنولوژیک نتایج آزموایش نشوان داد با تاخیر در تاریخ کاشت طول دوره ساقه رفوتن و  Zimmerman شاخهدهی نیز در مجموع کاهش یافت،  ) مشاهده کرد که طول دوره روزت در گلرنوگ 1170( به ژنوتیپ، درجه حورارت و طوول روز بسوتگی دارد. میزان تاثیر حرارت و طول روز بسته به درجه حرارت و نوع ژنوتیپ فرق دارد .وی نتیجه گرفت که در یوک طول روز ثابت با کاهش درجه حورارت، مودت زموان یزم برای شروع طویل شدن میانگرههای ساقه افزایش مییابد و در یک درجه حرارت ثابوت افوزایش طوول روز مدت دوره روزت را کاهش میدهد .بنوابراین در شرای  روزهای طوینی و درجه حرارتهای بای طول  .)از 1030 این دوره به حداقل میرسود (خواجوهپوور، این رو طول دوره روزت در کشت پاییزه طوینیتر از کشت بهاره خواهد بوود. لوذا کواهش دوره روزت در تاریخ کاشتهای دوم و سوم را میتووان بوه افوزایش درجه حرارت و طول روز نسبت داد. گلرنگ بهعنوان یک گیاه زراعی روز بلنود معرفوی شده است .هرچند در مواردی آن را در زموره گیاهوان خنثی روز نیز دانستهاند و طوینیتر شدن روزها، طول دوره ساقه رفتن و رسیدن به مرحله گلدهی را کوتواه-  .)طوول فصول رشود 1030 تر میکنود (خواجوه پوور، گلرنووگ در شوورای  اقلیمووی متفوواوت و همچنووین در تواریخهووای کاشوت مختلوو  فوورق مویکنوود .کوواظمی  11 ) مشاهده کرد کوه بوا تواخیر در کاشوت از 1077(  خرداد طول دورههای بین کاشوت توا 11 اردیبهشت تا سبز شدن، کاشت تا ظهور طبق و نیز کاشت تا رسیدن  ) مشاهده کرد 1171( Able فیزیولوژیکی کاهش یافت. کووه توواخیر در کاشووت، طووول دوره گلوودهی کوتوواهتوور میشود.   نتایج آزمایش ارتفاع گیاه که در تراکم های بوایتر ارتفاع گیاه بیشتر بود که با مطالعات انجام شده توس  
 شوومس و همکوواران ،)1170( Able ،)1074( نیکلووور ) مشاهده کرد کوه 1170( Able . ) مطابقت دارد 1037( کاهش فاصله بین ردی  همراه با افزایش تراکم گیاهی موجب افزایش ارتفاع در ارقام گلرنگ میگردد .نتایج ایوون آزمووایش بووا مطالعووات انجووام شووده توسوو  زنوود ) مطابقووت دارد. در پووارامتر 1074( )، نیکلووور 1077( تعداد شاخه جانبی کوه افوزایش توراکم سوبب کواهش تعداد شاخه جانبی در گیاه گردید، شمس و همکواران ) نیز عنووان کردنود تواریخ کاشوتهوای زود و 1037( تراکمهای بای از نظر اینکه باعث میشووند کوه اولوین شاخه فرعی در سطح بایتری از زمین تشکیل شووند، برای برداشت مکانیزه بهتر مویباشوند کوه بطوور کلوی علت برتری تاریخ کاشت اول نسوبت بوهسوایر تواریخ کاشتها، کشت بهموقوع و افوزایش طوول دوره رشود رویشی و زایشی بود. بوهدلیول افوزایش تعوداد شواخه فرعی، تعوداد غووزه در بوتوه و تعوداد دانوه در غووزه عملکرد بایتری را نسبت به سایر تراکمها نشوان داد و  )1031نتایج این آزمایش با آزمایشات مجود نصویری( نیز مطابقت داشت که در کشت بهاره بهدلیل ایون کوه بوتهها پس از طی مدت زموان طووینیتوری از زموان کاشت به مرحله جوانه زایشوی کوه در حقیقوت آغواز مرحلووه زایشووی اسووت رسوویدهانوود و طووی ایوون موودت توانستهاند از اندامهای هوایی گستردهتور و بوا ذخوا ر فتوسنتزی افزونتر نسبت به کشت تابستانه برخووردار شوند. این شرای  موجب شده است تا در کشوت اول تعداد شاخه فرعی بیشتر و بهدنبال آن تعوداد جوانوه و در نتیجه تعداد گل و طبق بیشوتری حاصول شوود. در  Norman و Beech مووورد تعووداد بوورگ در گیوواه نیووز   ) مشاهده کردند که با تاخیر در تاریخ کاشوت، 1100( 4 تعداد برگ در زمان رسیدگی کاهش موییابود و در 1  ژویی و 1  ژو وون،1  مووی،1 توواریخ کاشووت بهوواره ،32 ،14 آگوست تعداد برگ در هر گیاه بهترتیب برابر . بود10 ،7
 13-58 / صفحات: 3636، زمستان 63 سال نهم، شماره ، نشریه فیزیولوژی محیطی گیاهی
77
اجزای عملکرد  در شاخص تعداد کلاپرک (طبوق )در مترمربوع بوا تاخیر در تاریخ کاشوت تعوداد طبوق در واحود سوطح  Able ،)1103(  و همکووواران Hoag کووواهش یافوووت، ) نیز چنوین 1030 )، فارلی کاخکی و همکاران( 1170( نتووایجی را مشوواهده کردنوود. نتووایج ایوون بررسووی بووا    و Beech مطالعوووووات انجوووووام شوووووده توسووووو   و Hill ،)1100(Norman ) نشووان 1103( Knowles دادند که افزایش تراکم باعث کاهش کل تعداد طبق در گیاه شد مطابقت دارد. نتایج تعداد دانه در طبق  که بوا تاخیر در کاشت تعداد دانه در طبوق کواهش یافوت بوا  )1111( و همکاران Lyon مطالعات انجام شده توس مطابقووت دارد. مطالعووات حیوودری زولووه و همکوواران ) نیز معلوم کردنود کوه تعوداد 2330( ) و کافی 2331( دانه در طبق میتواند در اثر تواخیر در تواریخ کاشوت، کاهش یابد. همچنین نتایج آزمایش وزن هزار دانوه بوا   و همکوواران Hoag مطالعووات انجووام شووده توسوو  )، فارلی کواخکی و همکواران 1170( Able ،)1103(  بوتووه درمترمربووع 03 ) مطابقووت دارد .در تووراکم 1030( بعلت داشتن تعداد طبق نابارور، متوس  تعداد دانوه در طبق کاهش قابل ملاحظهای داشت. لذا احتمای در این آزمایش نیز کاهش بدلیل انطباق مرحله پر شودن دانوه با هوای گرمتر، رقابت بین اندامهای زایشی و رویشی بوده است .بنظر رقابت بوین انودامهوا در ایون مرحلوه بیشتر بر تعداد دانه در طبق موثر بوده و بور وزن هوزار  )1131(  و همکوواران Alessi . دانووه توواثیر کمتووری دارد مشاهده کردنود وزن هوزار دانوه گلرنوگ تحوت تواثیر تاریخ کاشت قرار نگرفت اما بوا توجوه بوه مشواهدات  ). اظهار داشتند که تواخیر در 1111(  و همکاران Lyon کاشت باعث کاهش وزن هزار دانه میگردد .در موارد اخیر تفاوت وزن هوزار دانوه در تواریخهوای مختلو  کاشت به دلیل دامنه وسیعتر تیمارهای تاریخ کاشت و شرای  سخت آب و هوایی در زمان پر شودن دانوههوا
  بوتوه درمترمربوع دارای 03 بود. در این آزمایش تراکم )1103(  و همکاران Hoag . وزن هزار دانه بیشتری بود در مطالعه بر روی گلرنوگ گوزار  نمودنود کوه وزن هزار دانه تحت تاثیر تراکم کاشت قرار مویگیورد و بوا افزایش توراکم وزن دانوه کوم مویشوود. در شواخص برداشت نتایج نشان داد در تواریخ کاشوت اول تعوداد کلاپرک درمترمربع، تعداد دانه در کلاپورک نسوبت بوه سایر تاریخ کاشتها بیشتر بود و این امور را مویتووان بدلیل انطباق مراحل رشدی گلرنوگ بوا شورای  آب و هوایی منطقه در تواریخ کاشوت اول دانسوت .در ایون بررسی بهعلت کاهش تعداد دانوه در طبوق و افوزایش طبقهای نابارور در تاریخهای کاشت دیرتر وزن هزار دانه در هر گیاه کاهش، لذا شاخص برداشت کم شود. در این آزمایش عملکرد بیولوژیک به نسوبت بیشوتری از عملکرد اقتصادی در تراکمهای بوای افوزایش یافتوه درنتیجوووه شووواخص برداشوووت محصوووول کووواهش    و Beech .یافت ) نیز بوه ایون نتیجوه 1171( Norman رسیدند که افزایش بوته در واحد سطح باعث کواهش شاخص برداشت شد. در پارامتر عملکرد دانه تاخیر زیاد در کاشت سبب کاهش عملکرد شد عامل اصلی در کاهش عملکرد بوا توواخیر در توواریخ کاشووت، کوواهش تعووداد کلاپوورک  Hashim ،)1111(  و همکاران Lyon . درمترمربع است Ales ،)1133( و همکووواران ،)1131(  و همکووواران si ،)1030( )، فارلی کاخکی و همکواران 1074( نیکلور ) مشاهده کردنود عملکورد 1037( دانشیان و همکاران دانه در تاریخهای کاشت دیرتر کاهش یافوت .در ایون آزمایش در کاشت سوم مراحل روزت و رشد ساقههوا کاهش یافت که احتمای باعث تجموع موواد ذخیورهای کمتر در هنگام رشد ساقهها و کاهش تعداد طبق کمتر در گیاه شد اما با افزایش رشود گیواه موواد فتوسونتزی موجود صرف رشد شواخههوای ثوانوی شود بوهعلوت همزمانی رشد آنها با هوای گرم و کاهش سوطح بورگ
تاثیر تراکم و تاریخ کاشت بر عملکرد و اجزای عملکرد...
77
در گیاه تمامی آنها نابوارور ماندنود .در ایون زموان بوا توجه به رقابتی که در مرحله پر شدن دانوه بوین رشود شاخههای ثانوی و اندامهوای زایشوی، تعوداد دانوه در طبق و وزن هوزار دانوه کواهش یافتنود بودین ترتیوب عملکرد بیشتر دانه در تاریخهای کاشت زودتر عمودتا ناشی از تولید بیشتر مواد فتوسنتزی و انتقال مواد موثر آنها به اندامهای زایشی و نیز اختصاص بیشتر مواد بوه رشد دانه در طبقها بود. نتایج نشان داد که با افوزایش تراکم عملکرد دانه افزایش یافت که این روند با توجه   و Beech بووه مشوواهدات  نیکلووور،)1100( Norman  )نیز گزار  شده است. اگرچه افزایش توراکم 1074( میزان تولید ماده خشک را در واحد سطح افزایش داد، اما در مراحل آخر رسیدگی سهم طبقهوا از کول مواده خشک گیاه کاهش یافت .با توجوه بوه نتوایج گلرنوگ گیاهی حسا  به تراکم نیست و در دامنوه وسویعی از تراکم قادر به رشد است .لذا با کاهش توراکم بوتوه از  % )عملکوورد کوول در 13(  بوتووه در مترمربووع 03  بووه03  درصد کاهش یافت این توانوایی مرهوون 11/4 حدود قدرت ترمیم گیاه و ایجاد شاخههای بیشتر در توراکم- های کمتر است .البته افزایش عملکرد در تواریخهوای کاشت زودتر و تراکم بای، ناشی از افزایش تعداد بوته در واحد سطح، تعداد درصد طبقهای بوارور بیشوتر و تعداد دانه بیشتر در گیاه بود .با کواهش توراکم بعلوت وجود فضای کافی و ادامه رشد رویشی گیاه بخشی از مواد صرف رشد شواخههوای نابوارور شوده و اجوزای مربوب به عملکرد بهویژه تعوداد دانوه در طبوق و وزن هزار دانه کاهش یافتند.   
خصوصیات کیفی با تاخیر تاریخ کاشت درصد پوست افزایش یافوت، پوست در بذر گلرنگ عامل موثری بور کواهش درصود روغن و پروتئین محسووب مویشوود و نسوبت روغون موجود در بذر تحتتواثیر ایون خصوصویت قورار دارد
(Hetholt, 1985  ;). در ایون آزموایش Pawlosski, 1961  درصد مربوب به پوسوت 11/77 از کل وزن خشک بذر  درصود و 40/0 ) درصود پوسوت 1074( آن بود .نیکلور  درصد مشاهده کردند. نتایج این 40/7 )1073( صمدانی  و Hoag بررسی متضاد با مطالعات انجوام شوده توسو  ) نشان داد که افزایش تراکم گیواهی در 1103( همکاران واحد سطح موجب کاهش وزن هزار دانه، پوسوت دانوه میشود. با تاخیر در تاریخ کاشت درصد روغن کواهش   و همکوواران Hill ،)1131( و همکوواران Simons یافووت. 1 ( )، فارلی کاخکی و همکواران1103( ) مشواهده 030 کردند که درصد روغن ارقوام مختلو  گلرنوگ تحوت تاثیر تاریخهای کاشت قرار گرفوت و بوا تواخیر کاشوت  و Lyon میزان آن کاهش یافت که با توجه به مشاهدات  )نشووان 1110(  و همکوواران Nevzat ،)1111( همکواران دادند تاریخ کاشت اثری بر درصود روغون بوذر نودارد،  Beech نتایج این آزمایش با مطالعات انجام شده توسو و  ) مطابقووت نشووان 1074(  نیکلووور،)1100( Norman ،)1074( داد. مطالعووات انجووام شووده توسوو  نیکلووور )نشووان 1103(  و همکوواران Hoag ،)1101( Pawlosski داد تراکم بر درصد روغون تواثیر داشوته اسوت. در کول نتایج مرفولوژیک نشان داد افزایش تراکم باعث کواهش قطر ساقه و کاهش تعداد شاخه در گیاه گردید. ایون دو خصوصیت باعث تسهیل در برداشت مکانیزه محصوول میشود و همچنین باعث یکنوواختی رسویدگی بوذر در  بوتوه در مترمربوع 03 بوته میگردد. از این جهت تراکم ارجحیووت بیشووتری دارد. افووزایش عملکوورد در توواریخ  ، کشت زود را میتوان به افزایش طول دوره رشود گیواه تعداد بوته در واحد سطح و تعوداد ،افزایش تعداد برگ و درصد طبقهای بوارور بیشوتر و تعوداد دانوه در گیواه نسبت داد که میتواند بهعلت تعداد منبع بیشتر و تولیود مواد بیشتر باشد. از طرفی افوزایش طوول دوره رشود و افزایش مدت مادهسازی و بهرهگیری موثرتر از تشعشوع سبب شده رمن ذخیوره موواد در سواقه موواد بیشوتری
 13-58 / صفحات: 3636، زمستان 63 سال نهم، شماره ، نشریه فیزیولوژی محیطی گیاهی
77
جهت پرشدن دانهها اختصاص و عملکرد دانه افوزایش یابد که سبب میشود مواد بیشتری جهت رشد طبوقهوا و پرشدن دانهها اختصاص داده شود. با افزایش تراکم و تاخیر در کاشت، سهم طبقهای اولیه با بذور سنگینتور از وزن کل دانه کاهش مییابد، اما در تراکمهای کمتر و تاریخهای کاشت دیر، بهعلوت وجوود فضوای کوافی و ادامه رشد گیاه، اجزای مربوب به عملکرد بهویژه تعوداد دانه در طبق و وزن هزار دانه کاهش یافتند. این آزمایش نشان داد کوه تواریخ کشوت اول هوم از لحواا اجوزای عملکوورد و هووم از جنبووه خصوصوویات مورفولوووژیکی میوانگین عملکورد  ، نسبت به سوایر تواریخهوای کشوت بیشتری تولید کرد. از طرفی بررسوی درصود پوسوت و درصد روغن نشوان داد کوه بیشوترین درصود روغون و کمترین درصد پوست در تاریخ کشت اول بدست آمود. هر چه تواریخ کشوت بوه تواخیر بیفتود درصود پوسوت افزایش یافته و از درصد روغن کاسته میشود، بوهعلوت اینکه پوست در بذر گلرنگ عامول مووثری بور کواهش درصد روغن و پوروتئین محسووب مویشوود و نسوبت روغن موجود در بذر تحت تاثیر این خصوصویت قورار دارد رمناً در تاریخهای مناسب کشت، گیواه مویتوانود حداکثر تعداد بذر در طبق را تولید نمووده و در نهایوت عملکرد مناسبی نیوز داشوته باشود. بوهعبوارتی، در ایون ورعیت گیاه از فاکتورهای محیطی مثل رطوبت، درجوه حرارت، نور و مواد غذایی، حداکثر استفاده را بوهعمول آورده، دوران رویشی گیاه بهطور طبیعی سلری میگردد در صورتیکه در اثر تاخیر در کاشوت، عولاوه بور عودم استفاده گیاه از فاکتورهای محیطی، سوبب روبورو شودن گیاه با شرای  نامساعد محیطی، درجه حرارت و تبخیور و تعرق بای و محدودیت رشد گشته و در نتیجه تعوداد  ؛1037 دانه در طبق کاهش مییابد (دانشیان و همکاران،  ). همبسوتگی مثبوت بوین 1033 میرشکاری و همکاران، اندازه بذر و درصد روغون بوهخواطر روغون بیشوتر در جنین بذر است و لذا بورای افوزایش درصود روغون در
بذر گلرنگ باید با رو های اصلاح نباتی هم از طریوق کاهش پوسته بذر و هم افزایش روغن در جنوین اقودام نمود. از آنجا که یکی از اهداف آزمایش بررسی امکوان کشت گلرنگ بهعنووان کشوت دوم در منطقوه بوود، بوا توجه بهنتایج آزمایش بدلیل عدم نیاز به آبیاری گلرنوگ   خرداد و کوتواهی فصول رشود ، امکوان 11 در بعد از کشووت گلرنووگ بووهعنوووان کشووت دوم منطقووه، تووراکم  . بوته درمترمربع توصیه میشود 03حداقل
نتیجهگیری نهایی نتایج کلی آزمایش نشان داد که گلرنگ مویتوانود بعنوان یک کشت بهاره و کشت دوم بعود از برداشوت جو در منطقه مطرح شود. مقایسه تراکمها نشان دادکوه   بوته در مترمربع در تمامی تاریخهای 03 تراکم حداقل کاشت بیشترین عملکورد را دارد زیورا در ایون توراکم سبب میشود تا میزان جذب تشعشع در کلیوه مراحول رویشی افزایشیافته و این امور سوبب افوزایش میوزان فتوسنتز و مادهسوازی شوده و تولیود در واحود سوطح افزایش مییابد. نتایج این آزمایش نشان داد که تواریخ کشت اول هم از لحاا اجزای عملکرد و هم از جنبوه خصوصیات مورفولوژیکی نسبت بهسوایر تواریخهوای میانگین عملکرد بیشتری تولیود کورد. از  ، کشت دیرتر طرفی بررسی درصد پوست و درصد روغن نشوان داد که بیشترین درصد روغن و کمترین درصد پوسوت در تاریخ کشت اول بدست آمد.   
منابع ). اثر تراکم بوته بر عملکورد 1932( .احسان زاده، پ و اجزای عملکرد و برخی ویژگویهوای رشود دو رقم گلرنگ در شرای  آب وهوای اصفهان. علووم و فنووون کشوواورزی و منووابع طبیعووی. انتشووارات دانشگاه صنعتی اصفهان. سال هفوتم. شوماره اول.  .121-143 صفحات
تاثیر تراکم و تاریخ کاشت بر عملکرد و اجزای عملکرد...
77
 . ). تغذیووه گیوواهی گلرنووگ 1936( . بتتای بتتوردی، ا .03-31 انتشارات پریور. صفحات ). گیاهان صنعتی. انتشوارات 1939( . خواجه پور، م.ر جهاد دانشگاهی دانشگاه صنعتی اصوفهان. صوفحه 104. دانشیان، ج .جمشتیدی، ا .قلاونتد، ا .و فرختی، ا.  ). تعیین مناسبترین تراکم بوتوه و تواریخ 1931( CMS ( کاشت بورای هیبریود جدیود -26*R-103 ) ،13 آفتابگردان .مجلوه علووم زراعوی ایوران .جلود .72-30 . صفحات 1 شماره - ). بررسی تاثیر رو ها و توراکم 1932( داوری، م.ر. های مختل  کاشت بر خصوصیات کمی و کیفوی گلرنووگ بهوواره در اسووتان مرکووزی. پایوواننامووه کارشناسوویارشوود. دانشووگاه آزاد اسوولامی واحوود خوراسگان دانشوکده تحصویلات تکمیلوی گوروه کشاورزی.  ). مبنوای مرفولوژیوک و فیزیولوژیوک 1911( .زند، ا اختلاف عملکرد در گلرنگ. پایان نامه کارشناسوی ارشووود. دانشوووگاه فردوسوووی مشوووهد. دانشوووکده کشاورزی.  .)1931( . پتازککی، ع.ر. و کبرایتی، س ،. شمس، ک بررسی اثر تاریخ کاشت و تراکم بور عملکورد و Carthamus ( اجوزاء عملکورد گلرنوگ پواییزه ) در شرای  دیم کرمانشاه. مجله tinctorious L. .2  شوماره ،4 زراعت و اصلاح نباتات ایران جلود .20-00صفحات  .)1911( . صتتمدانی، ب. و دانشتتور فرزانگتتان،  بررسی اثرات تاریخ کاشوت بور عملکورد و سوایر صووفات زراعووی ارقووام گلرنووگ پوواییزه در منطقووه اصفهان .گزار  پژوهشی .دانشکده علوم دانشگاه اصفهان.
فاضلی کاخکی،   .صتدرآبادی حقیقتی، ر .زارع  ) .اثر 1936( . فیض آبادی، ا .و عزت احمدی، م تاریخ کاشت و تراکم بوته بور عملکورد و اجوزاء Cartham ( عملکرد گلرنگ ) در us tinctorious L. کشت بهاره در جلگه رخ تربت حیدریوه. مجلوه  .2  شوماره ،1 پوژوهشهوای زراعوی ایوران، جلود .027-002صفحات  ). دانوه هوای روغنوی و 1963( . فتحی برچلتویی، ح روغن هوای خووراکی .از سوری انتشوارات بوازار جهانی کایها. موسسه مطالعوات و پوژوهش هوای وزارت بازرگانی جمهوری اسلامی ایران.  ). اثر تاریخ کاشت و تراکم کاشت 1911( .کاظمی، م بر عملکرد آفتاب گردان .پایاننامه کارشناسیارشد دانشگاه فردوسی مشهد .دانشکده کشاورزی.  ). مطالعه عملکورد، اجوزای 1939( . ب ،مجد نصیری عملکرد و خصوصیات فیزیولوژیک ژنوتیوپهوای گلرنگ بهواره و تابسوتانه. هشوتمین کنگوره علووم  .171زراعت و اصلاح نباتات ایران، صفحه 193 (  ب.،مجد نصیری ) .بررسی اجزای عملکرد و 3 خصوصیات فیزیولووژیکی گلرنوگ در فصوول و تراکمهای مختل  کاشت .همایش ملی ایده هوای   بهمن ماه. 27-23نو در کشاورزی. میرشکاری، ب .خدابنده، ن .آلیاری، ه .و سلحانی، ا. (1 ). بررسی اثر تاریخ کاشت و تراکم بوته بر 931 روی اجزای عملکرد آفتابگردان .هیبرید آذرگل در شرای  آب و هوایی تبریز .مجله دانش کشاورزی،  .1-11 . صفحات 1 شماره،11 جلد ) .بررسوی اثور تواریخ کاشوت و 1914( . نیکپور، ع.ر تراکم بور عملکورد و اجوزاء عملکورد گلرنوگ در منطقه مشهد .پایان نامه کارشناسی ارشود زراعوت . دانشکدة کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد. Able, G.H. (1975). Growth and yield of safflower in three temperature regime. Agronomy Journal. 67: 639 -642.
 13-58 / صفحات: 3636، زمستان 63 سال نهم، شماره ، نشریه فیزیولوژی محیطی گیاهی
77
Able, G.H. (1976). Effect of irrigation regimes, planting dates, nitrogen levels and row spacing on safflower cultivars. Agronomy Journal. 68: 448 -451. Alessi, J., Power, F., and Zimmer. D.C. (1981). Effect of seeding date and population on water use efficiency and safflower yield. Agronomy Journal. 73: 783–787. Beech, D.B. and Norman, M.J.T. (1963). The effect of time of planting on yield attributed on variety in safflower. Australian Journal of Experimental Agriculture and Animal Husbandry. 3:140-148. Beech, D.B. and Norman, M.J.T. (1966). The effect of plant density on the reproductive structure of safflower in the Ord River Vally. Australian Journal of Experimental Agriculture and Animal Husbandry. 6: 255 – 260. Heidari Zolleh, H., Bahraminejad, S., Maleki, G. and Pazan, A.H. (2009). Response of Cumin (Cuminum cyminum L.) to sowing date and plant density. Research Journal of Agriculture and Biological Sciences. 5(4): 597 – 602. Hetholt, J.J., Egli, D.B. and Legget, J.E. (1985). Characteristics of reproductive abortion in Soybean. Crop Science Journal. 26: 589–595.
Hill, A.B. and Knowles, P.F. (1968). Fatty acid composition of the oil of development seed of different varieties of safflower. Crop Science Journal. 8: 273–277. Hoag, B.K. Zubriskki, J.C. and Geisler, G.N. (1968). Effect of fertilizer treatment and row spacing on yield quality and physiology response of safflower. Agronomy Journal. 60: 198 – 200. Kafi, M. (2003). Cumin – production and processing. Ferdowsi University of Mashhad Publication. pp. 195. Lyon, D.J., Baltensperger, D.D., Sall, R. and Kerr, E. (1991). Growing safflower in Nebreska. Univ. Nebreska, Ext, Neb Fact. Nevzat, U., Akin, A. and Basri, M. (1996). Cultivar, weed and row spacing effects on some agronomic characters of safflower (Carthamus tinctorius L). in spring planting. Pawlosski, S.H. (1961). Estimation of oil in safflower seed. Nature. 186:772-773   Simons, S.R. and Jons, R.J. (1985). Contributions of presoaking assimilate to grain yield in maize. Crop Science Journal. 25: 1004 – 1006. Zimmerman, L.H. (1976). Genetic of time elongation and duration of rosette habit in Carthamus tinctorius L. and C. Flavesens spreng. Crop Science Journal. 16: 431– 4330.

مراجع

احسان زاده، پ. (1382). اثر تراکم بوته بر عملکرد و اجزای عملکرد و برخی ویژگی­های رشد دو رقم گلرنگ در شرایط آب وهوای اصفهان. علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی. انتشارات دانشگاه صنعتی اصفهان. سال هفتم. شماره اول. صفحات 140-129.

بای بوردی، ا. (1386). تغذیه گیاهی گلرنگ. انتشارات پریور. صفحات 81-30.

خواجه پور، م.ر. (1383). گیاهان صنعتی. انتشارات جهاد دانشگاهی دانشگاه صنعتی اصفهان. صفحه 564.

دانشیان، ج. جمشیدی، ا. قلاوند، ا. و فرخی، ا. (1387). تعیین مناسب­ترین تراکم بوته و تاریخ کاشت برای هیبرید جدید (CMS-26*R-103) آفتابگردان. مجله علوم زراعی ایران. جلد10، شماره 1. صفحات 86-72.

داوری، م.ر. (1382). بررسی تاثیر روش­ها و تراکم­های مختلف کاشت بر خصوصیات کمی و کیفی گلرنگ بهاره در استان مرکزی. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان دانشکده تحصیلات تکمیلی گروه کشاورزی.

زند، ا. (1377). مبنای مرفولوژیک و فیزیولوژیک اختلاف عملکرد در گلرنگ. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه فردوسی مشهد. دانشکده کشاورزی.

شمس، ک.، پازُکی، ع.ر. و کبرایی، س. (1387). بررسی اثر تاریخ کاشت و تراکم بر عملکرد و اجزاء عملکرد گلرنگ پاییزه (Carthamus tinctorious L.) در شرایط دیم کرمانشاه. مجله زراعت و اصلاح نباتات ایران جلد 4، شماره 2. صفحات 36-23.

صمدانی، ب. و دانشور فرزانگان، ف. (1370). بررسی اثرات تاریخ کاشت بر عملکرد و سایر صفات زراعی ارقام گلرنگ پاییزه در منطقه اصفهان. گزارش پژوهشی. دانشکده علوم دانشگاه اصفهان.

فاضلیکاخکی، ف. صدرآبادیحقیقی، ر. زارعفیضآبادی، ا. و عزتاحمدی، م. (1386). اثر تاریخ کاشت و تراکم بوته بر عملکرد و اجزاء عملکرد گلرنگ (Carthamus tinctorious L.) در کشت بهاره در جلگه رخ تربت حیدریه. مجله پژوهش­های زراعی ایران، جلد 5، شماره 2. صفحات 332-327.

فتحی برچلویی، ح. (1369). دانه های روغنی و روغن های خوراکی. از سری انتشارات بازار جهانی کالاها. موسسه مطالعات و پژوهش های وزارت بازرگانی جمهوری اسلامی ایران.

کاظمی، م. (1377). اثر تاریخ کاشت و تراکم کاشت بر عملکرد آفتاب گردان. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد دانشگاه فردوسی مشهد. دانشکده کشاورزی.

مجد نصیری، ب. (1383). مطالعه عملکرد، اجزای عملکرد و خصوصیات فیزیولوژیک ژنوتیپ­های گلرنگ بهاره و تابستانه. هشتمین کنگره علوم زراعت و اصلاح نباتات ایران، صفحه 179.

مجد نصیری، ب. (1389). بررسی اجزای عملکرد و خصوصیات فیزیولوژیکی گلرنگ در فصول و تراکم­های مختلف کاشت. همایش ملی ایده های نو در کشاورزی. 28-27 بهمن ماه.

میرشکاری، ب. خدابنده، ن. آلیاری، ه. و سلطانی، ا. (1380). بررسی اثر تاریخ کاشت و تراکم بوته بر روی اجزای عملکرد آفتابگردان. هیبرید آذرگل در شرایط آب و هوایی تبریز. مجله دانش کشاورزی، جلد 11، شماره1. صفحات 11-1.

نیکپور، ع.ر. (1374). بررسی اثر تاریخ کاشت و تراکم بر عملکرد و اجزاء عملکرد گلرنگ در منطقه مشهد. پایان نامه کارشناسی ارشد زراعت. دانشکدة کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد.

Able, G.H. (1975). Growth and yield of safflower in three temperature regime. Agronomy Journal. 67: 639 -642.

Able, G.H. (1976). Effect of irrigation regimes, planting dates, nitrogen levels and row spacing on safflower cultivars. Agronomy Journal. 68: 448 -451.

Alessi, J., Power, F., and Zimmer. D.C. (1981). Effect of seeding date and population on water use efficiency and safflower yield. Agronomy Journal. 73: 783–787.

Beech, D.B. and Norman, M.J.T. (1963). The effect of time of planting on yield attributed on variety in safflower. Australian Journal of Experimental Agriculture and Animal Husbandry. 3:140-148.

Beech, D.B. and Norman, M.J.T. (1966). The effect of plant density on the reproductive structure of safflower in the Ord River Vally. Australian Journal of Experimental Agriculture and Animal Husbandry. 6: 255 – 260.

Heidari Zolleh, H., Bahraminejad, S., Maleki, G. and Pazan, A.H. (2009). Response of Cumin (Cuminum cyminum L.) to sowing date and plant density. Research Journal of Agriculture and Biological Sciences. 5(4): 597 – 602.

Hetholt, J.J., Egli, D.B. and Legget, J.E. (1985). Characteristics of reproductive abortion in Soybean. Crop Science Journal. 26: 589–595.

Hill, A.B. and Knowles, P.F. (1968). Fatty acid composition of the oil of development seed of different varieties of safflower. Crop Science Journal. 8: 273–277.

Hoag, B.K. Zubriskki, J.C. and Geisler, G.N. (1968). Effect of fertilizer treatment and row spacing on yield quality and physiology response of safflower. Agronomy Journal. 60: 198 – 200.

Kafi, M. (2003). Cumin – production and processing. Ferdowsi University of Mashhad Publication. pp. 195.

Lyon, D.J., Baltensperger, D.D., Sall, R. and Kerr, E. (1991). Growing safflower in Nebreska. Univ. Nebreska, Ext, Neb Fact.

Nevzat, U., Akin, A. and Basri, M. (1996). Cultivar, weed and row spacing effects on some agronomic characters of safflower (Carthamus tinctorius L). in spring planting.

Pawlosski, S.H. (1961). Estimation of oil in safflower seed. Nature. 186:772-773 

Simons, S.R. and Jons, R.J. (1985). Contributions of presoaking assimilate to grain yield in maize. Crop Science Journal. 25: 1004 – 1006.

Zimmerman, L.H. (1976). Genetic of time elongation and duration of rosette habit in Carthamus tinctorius L. and C. Flavesens spreng. Crop Science Journal. 16: 431– 4330.