بررسی نیازهای اکولوژیکی، اتنوفارماکولوژیکی، ارزیابی فنل و فلاونوییدکل، آنتی‌اکسیدانی عصاره اندام‌های مختلف گیاه دارویی Stachys inflata Benth. و تهیه طیف فلورستیک گیاهان کوهستان چهارباغ (شمال ایران)

اکوفیتوشیمی گیاهان دارویی

مقاله 7، دوره 3، شماره 3، آذر 1394، صفحه 62-73   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

معصومه مازندرانی^* ؛ امیر محمدی

گروه ریست‌شناسی، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران

چکیده

گیاه سنبله‌ای بادکنکی (Stachys inflata Benth.) از مهمترین گونه‌های بومی نواحی کوهستانی شمال ایران است که در طب سنتی استان گلستان به‌عنوان ضد التهاب و ضدعفونی کننده استفاده می شود.  این تحقیق با هدف بررسی اوت اکولوژی‌، اتنوفارماکولوژی، فیتوشیمیایی و آنتی‌اکسیدانی عصاره اندام‌های مختلف گیاه سنبله بادکنکی به همراه تهیه طیف فلورستیک گیاهان منطقه در کوهستان چهار باغ انجام گرفت. ‌در عملیات صحرایی، ضمن تعیین رویشگاه طبیعی‌، مهمترین نیازهای اکولوژیکی و فنولوژی گیاه در منطقه ثبت گردید و هم‌زمان طیف فلورستیک گونه‌های همراه منطقه به انضمام پراکنش جغرافیایی و اشکال زیستی با استفاده از روش‌های زوهری و راون کیه بدست آمد. به‌منظور بررسی فیتوشیمیایی‌، سرشاخه‌های گلدار گیاه در تیرماه و ریشه‌ها در آبان‌ماه 1392 از ارتفاع  2100 متر کوهستان چهارباغ جمع آوری و همزمان اطلاعات استفاده‌های سنتی گیاه (اتنوفارماکولوژی) از مردم محلی بدست آمد‌. استخراج عصاره اتانولی نمونه‌ها به روش پرکولاسیون‌، ارزیابی فیتوشیمیایی (فنول‌، فلاونویید و آنتوسیانین کل) با استفاده از روش‌های اسپکتروفتومتری و بررسی عملکرد آنتی‌اکسیدانی نمونه‌ها نیز با استفاده از تست DPPH ارزیابی و داده‌ها در سطح P<0.05 ارزیابی گردید. نتایج نشان داد سنبله بادکنکی گیاهی علفی چند ساله و ریزوم دار است که رویشگاه طبیعی آن در مراتع کوهستانی چهار باغ (2200متر) با اقلیم خشک و سرد‌، بارش سالانه 275 میلی‌متر، متوسط درجه حرارت سالانه 5/11 درجه سانتی‌گراد  و در خاک‌هایی با  بافت شن‌، رس لومی‌، اسیدیته 6/7 و شوری 6/0 دسی زیمنس می‌روید‌. رشد رویشی گیاه در اوایل اردیبهشت‌، گلدهی در خرداد تا تیرماه و پراکنش میوه در فاصله شهریور تا آبان‌ماه انجام می گیرد‌. در این رویشگاه تعداد 48 گونه گیاهی‌، متعلق به 45 جنس و 21 تیره شناسایی گردید که به‌ترتیب تیره‌های Asteraceae‌، Rosaceae و Fabaceae از بیشترین غنای گونه ای  با غالبیت فرم‌های زیستی تروفیت (42 درصد) و ژئوفیت (40 درصد)  متعلق به نواحی رویشی ایرانو-تورانی و مدیترانه‌ای بودند‌.محتوای فنل کل (mgGAE/g 6/5±96/129)‌، فلاونوئید کل (mgQUE/g 4/1±62/29) و آنتوسیانین کل (µg/g001/0±021/0) در عصاره سرشاخه‌های گیاه تقریباً 5/1 تا 3 برابر عصاره ریشه بود‌. عصاره سرشاخه‌ها به دلیل کثرت مواد موثره ثانوی نسبت به ریشه از  پتانسیل بیشتری در مهار رادیکال‌های آزاد با میزان 2/4±3/76IC₅₀₌   میکروگرم بر میلی‌لیتر برخوردار بود. لذا نتایج بدست آمده در تایید مصارف سنتی آن به عنوان مقوی‌، مسکن‌، ضدالتهاب و ضدعفونی کننده  در درمان روماتیسم‌، زخم و سوختگی و اسهال قابل بحث است.

کلیدواژه‌ها

آنتی‌اکسیدان‌؛ آنتوسیانین‌؛ اتنوفارماکولوژی‌؛ اوت اکولوژی‌؛ سنبله‌ای بادکنکی Stachys inflata Benth؛ فنل‌؛ فلاونویید کل‌؛ طیف فلورستیک‌؛ گلستان