تلمیحات و روایات تاریخی در مثنوی یوسف و زلیخای شعلۀ گلپایگانی

مطالعات زبان و ادبیات غنایی

مقاله 2، دوره 3، شماره 7، مرداد 1392، صفحه 23-32   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

عطامحمد رادمنش^{* 1}؛ اردشیر اصلانی²

¹استاد گروه زبان و ادبیات دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد

²دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی نجف آباد

چکیده

تلمیح یکی از بهترین منابع معنی‌آفرینی در ادبیات فارسی است. تلمیحات موجود در ابیات یا عبارات ادبی چکیده و عصاره آیات و روایات و داستان‌های تاریخی و مذهبی هستند. لذا برای درک بهتر بیت یا عبارتی که حاوی تلمیح است، می‌بایست آیات و احادیث، داستان یا مثل مورد اشاره را به تمامی دانست. شعلة گلپایگانی از شاعران اوایل دورة بازگشت است که در نیمه دوم قرن دوازدهم هجری در گلپایگان اصفهان زندگی می‌کرده است. وی یکی از تواناترین مقلدان نظامی گنجوی در سرودن منظومه‌های بزمی و عاشقانه است. نظر به پیروی شاعر از سبک شعر نظامی از نظر بلاغت ادبی هم تحت تأثیر او بوده، در اشعارش صور خیال و آرایه‌های دیگر بخصوص تلمیح جایگاه خاصی دارد. بنا به گفته خود شاعر در اشعارش از اوان کودکی در مکتب خانه تحت تعلیم اساتید زادگاهش درس قرآن آموخته و سایر علوم رایج آن زمان از قبیل صرف و نحو، معانی و علوم دینی را نزد پدرش - که شخصی عالم و دانشمند بوده است- فرا گرفته است، با بررسی تلمیحات در اشعار وی می‌توان به تأثیر زیاد آیات و احادیث - که حاکی ازآگاهی و مأنوس بودن او با کتاب مبین و سخنان ائمه^(ص) بوده است- پی برد. در این پژوهش تلمیحات وی در مثنوی یوسف و زلیخا که بالغ بر 4700 بیت است بررسی شده تا میزان کاربرد و تأثیر پذیری از آیات قرآن، احادیث نبوی، حوادث تاریخی و داستان پیامبران فراهم شود.

کلیدواژه‌ها

شعلة گلپایگانی؛ نظامی گنجوی؛ یوسف و زلیخا؛ تلمیح؛ قرآن و احادیث