انگیزه‏ها و آماج‏های طنز شمس تبریزی

مطالعات زبان و ادبیات غنایی

مقاله 6، دوره 4، شماره 10، اردیبهشت 1393، صفحه 77-87   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

معصومه محمدنژاد^*

عضو باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان، واحد اسلامشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اسلامشهر، ایران.

چکیده

طنز گونه‏ای ادبی است که با دیگر گونه‏های شوخ طبعی از جمله هجو، هزل و مطایبه پیوندهای مشترک و ناگسستنی دارد. به همین دلیل طنزپژوهانی که در تعاریف خود سعی داشته‏اند بین طنز و واژگان پیرامون آن تفکیک و مرزبندی دقیق قائل شوند، معمولاً دچار اغتشاش و سر در گمی شده‏اند؛ بویژه اینکه میان طنز در معنی سنّتی آن با طنز مدرن تا حدودی تفاوت است. زبان طنزآمیز برخی از متون عرفانی، منعکس کننده اوضاع اجتماعی و فرهنگی حاکم بر روزگار آفرینش خود هستند، ابزاری ادبی برای عصیان در برابر جامعه و تبلیغ باورهای درست از طریق نقد باورهای نادرست است. سلطان الاولیا و الاقطاب تاج المعشوقین، شمس‏الدین والحق، محمدبن علی بن ملک تبریزی (ت582 ه.ق) است که از دریچه‏های مختلف می‏توان به اثر او نگریست، از جمله طنز را در اثر وی بررسی کرد. شمس تبریزی مفهوم را با لحن‏های متفاوت و بالاخص الحان طنزآمیز و مفرّح به مخاطب منتقل می‏کند. در این پژوهش پس از گفتاری کوتاه دربارة چیستی طنز، سعی شده‏ است که با توجه به طنز موجود در ادبیات کلاسیک، این مقوله را در مقالات شمس بررسی کنیم و به چند هدف برجسته وی نظیر طنز در نکوهش صوفیان ریایی، تعریض به عارفان، جنبة تعلیمی هزل، روحیة شاد شمس، بی‏رنگی در مرحله کمال، و  طنز در نبرد با مفاسد اجتماعی اشاره کنیم.

کلیدواژه‌ها

مقالات شمس تبریزی؛ طنز؛ اعتراض؛ اصلاح؛ ادبیات عرفانی