تحلیل رابطه شاخص‌های جمعیتی با توسعه یافتگی استان‌های ایران

جغرافیا و مطالعات محیطی

مقاله 1، دوره 4، شماره 16، بهمن 1394، صفحه 7-22   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

میرنجف موسوی^{* 1}؛ علی اکبر تقیلو²؛ علی باقری کشکولی³

¹دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه ارومیه

²استادیار جغرافیا و برنامه ریزی روستایی دانشگاه ارومیه

³دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه اصفهان

چکیده

برنامه ریزی جمعیت به عامل اساسی در توسعه یافتگی و عدم توسعه یافتگی مطرح شده است. پدیده شهرنشینی به عنوان یکی از مهمترین پیامدهای رشد جمعیت در قرن 21 منجر شده است بحران‌های شهری و آسیب‌های جدی در روند توسعه یافتگی مناطق و شهرها به وجود آید و استان‌های کشور به لحاظ میزان توسعه یافتگی نابرابری شدیدی باهم داشته باشند. با توجه به ماهیت موضوع و مؤلفه‌های مورد بررسی، رویکرد حاکم برای این پژوهش توصیفی – تحلیلی است. شاخص‌های مورد بررسی حدود 7 شاخص جمعیتی و30 شاخص اقتصادی، فرهنگی، صنعتی و مسکن است که اطلاعات مورد نیاز از مرکز آمار ایران، سرشماری‌های عمومی نفوس و مسکن و سالنامه‌های آماری استان‌ها بر اساس آمار سال 1390 جمع‌آوری شده است. جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات از مدل Topsis و همچنین از آزمون‌های آماری ضریب همبستگی، رگرسیون، تحلیل واریانس و مدل تحلیل مسیر جهت سنجش ارتباط بین شاخص‌های جمعیتی و شاخص‌های توسعه و همچنین میزان تاثیرگذاری و تاثیرپذیری استفاده شده است. برابر بررسی‌های صورت گرفته، استان تهران و البرز با میزان‌های توسعه به ترتیب 9861/0 و 9824/0 به عنوان توسعه یافته‌ترین استان‌ها و استان سیستان و بلوچیستان با میزان توسعه 0069/0 به عنوان محروم‌ترین استان شناخته شدند. همچنین ضریب همبستگی چندگانه با 901/0 رابطه بین شاخص‌های جمعیتی و میزان توسعه‌یافتگی استان‌های کشور را تایید می‌نماید. مقدار تبیین نشان می‌دهد که 5/76 درصد از تغییرات و توسعه‌یافتگی استان‌های کشور ناشی از شاخص‌های جمعیتی (تراکم جمعیت، میزان شهرنشینی، نرخ فعالیت، بارتکفل، میزان باسوادی، میزان مهاجرین وارد شده و نسبت جنسی است. همچنین مدل تحلیل مسیر نشان می‌دهد شاخص میزان باسوادی با ضریب 687/0 بیشترین تاثیر و میزان بارتکفل با ضریب 355/0- کمترین تاثیر به عبارتی دیگر تاثیر منفی بر روند توسعه یافتگی استان‌های کشور داشته است. در نهایت جهت رسیدن به توسعه یافتگی استان‌های محروم پیشنهاداتی ارایه شده است.

کلیدواژه‌ها

شاخص‌های جمعیتی؛ شاخص‌های توسعه؛ توسعه یافتگی؛ استان‌های ایران

مراجع

1. اصغرپور، محمدجواد (1387)، تصمیم‌گیری‌های چند معیاری، انتشارات دانشگاه تهران.
2. اکبری، نعمت الله و مهدی زاهدی کیوان(1387)، کاربرد روش‌های رتبه بندی و تصمیم‌گیری چند شاخه، انتشارات سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور، تهران.
3. زنجانی، حبیب الله(1371)، جمعیت وتوسعه مجموعه مقالات، مرکز مطالعات وتحقیقات شهرسازی ومعماری ایران،تهران.
4. قاضی طباطبائی، محمود؛ آقایاری‌هیر، توکل (1388)، جمعیت و فقر در ایران، کتاب جمعیت و توسعه، تهران: مرکز مطالعات و پژوهش‌های جمعیتی آسیا و اقیانوسیه.
5. کاظمی پور، شهلا(1389)، « توسعه و مناسبات جمعیتی در ایران: با رویکرد آینده‌نگر»، برداشت دوم، سال هفتم، شماره‌های 11و12،تهران.
6. مرکز آمار ایران (1390)، سرشماری عمومی نفوس و مسکن.
7. موسوی، میرنجف و علی باقری کشکولی (1391)، تحلیل جمعیت در برنامه ریزی شهری و منطقه‌ای، انتشارات آراد کتاب، کهکشان دانش، تهران.
8. Barton, Carl R, Janis Bernstein and Josef Leitmann (1992) Managing the Environmental Challenge of Mega-Urban Regions. Paper prepared for the International Conference on Managing the Mega-Urban Regions of the Association of Southeast Asian Nations (ASEAN) Countries: Policy Challenges and Responses. Asian Institute of Technology, Bangkok, 30 November-3 December
9. Bebel, A (1970), woman under socialism, New York: source book press
10. Charle, Edvin. (1983), Mocroeconomics of Developing Country, Mc Graw-Hill.
11. Gilbert, A., (1989), Development Planning and Spatial Structure, John Wiley
12. Gomes, R. and D. K. Foot (2003). “Age Structure, Income Distribution and Economic Growth”, Interdisciplinary Institute of Management London School of Economics, Department of Economics University of Toronto, Toronto, Ontario.
13. Heer, D (1977), three issues in soviet population policy, population and development review 3
14. Jianmin, Li (2010), The conception and meaning of balanced population development, Population Research,.3,(in Chinese).
15. Lei, Zhang &Z. Dayong (2011), Relationship between Ecological Civilization and Balanced Population Development in China, Journal of Energy Procedia,5.
16. Lenin, V. I. (1963), the working class and neo - Malthusianism in collected works, Volume 19, Moscow: foreign languages publishing house.
17. Mbonile, Milline and Julius Kvelia (2001), population, environment and development in kinondoni district, Tanzania, LUCID Working Paper Series No. 39.
18. Ross, John (1996); International Encyclopedia of population, Vol.1, New York, A division of Macmillan publishing CO, Inc
19. Simon, J (1977), Theory of Population and Economic Growth, Basil Blackwell, Oxford.
20. United Nations. (1973), “Principles and ecommendations for Population and Housing Censuses, Revision 1” Statistical Papers, Series M, No. 67/Rev 1 New York: United Nations.

21. Zhai zhenwu, Yangfan, (2010), The situation and analysis of balanced population development in China, Population and Family Planning.8, 11-12,(in Chinese).