مقایسه ترکیب‌های شیمیایی اسانس و آناتومی برگ گونه Mentha x piperita L. در دو مرحله رویشی و گلدهی

اکوفیتوشیمی گیاهان دارویی

مقاله 2، دوره 3، شماره 4، اسفند 1394، صفحه 15-27   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

روح‌انگیز عباس عظیمی^{* 1}؛ محمدباقر رضایی²؛ جایمند کامکار²

¹کارشناس ارشد، موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور، تهران، ایران

²عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور، تهران، ایران

چکیده

گیاه نعنا فلفلی Mentha x piperita L. از مشهور‌ترین دورگه‌های تیره نعنا (Lamiaceae) است که در صنایع دارویی و غذایی کاربرد فراوانی دارد. هدف از این تحقیق بررسی کمی و کیفی اسانس و نیز ویژگی‌‌های تشریحی اپیدرم برگ این گونه در مراحل مختلف نموی است. در این تحقیق سرشاخه‌های گیاه از قطعه گیاهان دارویی باغ گیاه‌شناسی ملی کشور در دو مرحله رویشی (خرداد) و گلدهی (مرداد ماه) جمع‌آوری گردید و همزمان با مقایسه شواهد آناتومیکی، کمیت و کیفیت اسانس گیاه نیز مورد ارزیابی قرار گرفت. اسانس نمونه‌ها با استفاده از روش تقطیر با آب (طرح کلونجر) استخراج و برای شناسایی ترکیب‌های متشکله اسانس از دستگاه‌های گاز کروماتوگرافی (GC) و گاز کروماتوگراف متصل شده به طیف سنج جرمی (GC/MS) استفاده گردید. در مجموع تعداد ۳۲ ترکیب در اسانس گیاه در مراحل مختلف نموی شناسایی گردید و میزان اسانس در فاز رویشی از بالاترین مقدار (31/2 درصد) برخوردار بود. مهم‌ترین ماده موثره اسانس‌ها نیز به‌ترتیب مربوط به کارواکرول ، لینالول و گاما-ترپینن بود که میزان کارواکرول در فاز رویشی از بیشترین میزان (65 درصد) ولی دو ترکیب دیگر در فاز گلدهی  به‌ترتیب به حداکثر مقدار خود یعنی 6/12 و 2/7 درصد افزایش نشان داد. در بررسی‌های آناتومی نیز مشخص گردید که با نزدیک شدن گیاه به فصل گلدهی، ضخامت کلانشیم افزایش ولی قطر کرک‌های غده‌ای کاهش یافت. بنابراین با توجه به تاثیر شگرف شرایط محیطی و زمان‌های نموی گیاه بر کمیت و کیفیت مواد موثره اسانس، لازم است با توجه به نوع بهره‌برداری، زمان برداشت اندام‌ها در زمان‌ و فصل مناسب انجام پذیرد.

کلیدواژه‌ها

آناتومی؛ اسانس؛ کارواکرول؛ کرک؛ لینالول؛ نعنا فلفلی

مراجع

1. Adams, R.P. 1989. Identification of essential oils by ion trap mass spectroscopy. Academic Press, New York, 350 p.
2. Amelunxen, F. 1964. Elektronen mikroskopische untersuchungenan den Drüsenschuppen von Mentha piperita L. Plant Medicine, 13(1): 457–473.
3. Castro, L.W.P., Deschamps, C., Biasi, L.A., Scheer, A.P. and Bona, C. 2010. Development and essential oil yield and composition of mint chemo types under nitrogen fertilization and radiation levels. 19th World Congress of Soil Science, Soil Solutions for a Changing World Brisbane, Australia, 13-15 p.
4. Castro, E.M., Pinto, J.E.B., Alvarenga, A.A., Lima Jr. E.C., Bertolucci, S.K.V., Silva-Filho, J.L. and Vieira, C.V. 2003. Crescimento e anatomia foliar de plantas jovens de Mikania glomerata Sprengel. (Guaco) submetidas a diferentes fotoperíodos. Ciência e Agrotecnologia, 27(1):1293-1300.
5. Chalchat, J.C., Garry, R.P. and Michet, A. 1997. Variation of the chemical composition of essential oil of Mentha piperita L. during the growing time. Journal of Essential Oil Research, 9(4): 453-465.
6. Clark, K.J., and Menary, R.C. 1980. Environmental effects on Peppermint (Mentha piperita L.). I. Effect of temperature on photosynthesis, photorespiration and dark respiration in peppermint with reference to oil composition. AustralianJournal of Plant Physiology, 7(1): 685-692.
7. Croteau, R. 1984. Biosynthesis and catabolism of monoterpenes. In: Nes, W.D. Fuller G., Tsai L.S. Eds. Isopentenoids in plants, biochemistry and function. Marcel Dekker, New York. Pp: 31-64.
8. Davies, N.W. 1990. Gas chromatographic retention index of monoterpenes and sesquiterpenes on methyl silicon and carbowax 20M phases. Chromatography, 503(1): 1-24.
9. Farooqi, A.H., Luthra, R., Mathur, P., Srivastava, N.K. and Bansal, R.B. 1999. Physiology of cultivated mints. Journal of Medicinal and Aromatic Plant Science, 21(1): 431-441.
10. Halliday, G. and Beadle, M. 1972. Consolidated index to Flora Europaea. Cambridge University Press, London. 210 p.
11. Hedge, A. 1982. Labiateae (Salvia). In: Rechinger, K.H. Eds. Flora Iranica.  Akademische drucku Verlangsanstalt, Graz Austria, 598 p.
12. Gavalas, N., Bosabalidis, A.M. and Kokkini, S. 1998. Comparative study of leaf   anatomy and essential oils of the hybrid Mentha x villoso-nervata and its parental species M. longifolia and M. spicata. Journal of Plant Sciences, 46(1): 27-33.
13. Karray-Bouraouia, N., Rabhib, M., Neffati, M., Baldand, B., Ranieri, A.,       Marzoukc, B., Lachaâla, M. and Smaouib, A. 2004. Salt effect on yield and composition of shoot essential oil and trichome morphology and density on leaves of Mentha pulegium. Industrial Crops and Products, 30(1): 338-343.
14. Lawrence, B.M. 1978. A Study of monoterpene interrelationships in the genus Mentha with special reference to the origin of pulegone and menthofuran. Ph.D. Thesis, Groningen State University, Groningen, the Netherlands, 210 p.
15. Maffei, M., Chialva, F. and Sacco, T. 1988. Glandular trichomes and essential oils in developing peppermint leaves. New Phytologist,111(1): 707-716.
16. Maffei, M. and Sacco, T. 1987. Chemical and morphometrical comparison between two peppermint notomorphs. Planta Medica, 53(1): 214-216.
17. Mahboubi, M. and Kazempour, N. 2014. Chemical composition and antimicrobial  activity of peppermint (Mentha piperita L.) Essential oil. Songklanakarin Journal of  Science and Technology, 36(1): 83-87.
18. Metcalf, C.R. and Chalk, L. 1950. Anatomy of Dicotylendons. II Clarendon Press, Oxford, 1500 p.
19. Metcalfe, C.R. and ChalK, L. 1972. Anatomy of the Dicotyledons. II Clarendon Press, Oxford, 1053 p.
20. Pegoraro, R.L., Techio, V.H., Barp, E.A. and Soares, G.L.G. 2011. Morpho-anatomical changes in leaves of Mentha x gracilis Sole (Lamiaceae) submitted to different levels of shade. Insula Revista de Botânica Florianópolis, 40(1): 55-69.
21. Raven, H.P., Evert, F.R. and Eichhorn, E.S. 2007. Biologia vegetal. 7ª edição. Editora Guanabara Koogan, Rio de Janeiro, 830 p.
22. Rita, P. and Animesh, D.K. 2011. An updated overview on peppermint (Mentha piperita L.). International Research Journal of Pharmacy, 2(8): 1-10.
23. Shah, P.P. and D’Mello, P.M. 2004. A review of medicinal uses and pharmacological effects of Mentha piperita. Natural Product Radiance, 3(4): 214-221.
24. Shibomoto, T. 1987. Retention indices in essential oil analysis, In: Sandra P. and Bicchi C. Eds. Capillary Gas Chromatography in Essential Oil Analysis.  Alfred Heuthig Verlag, New York.  Pp: 259-274.
25. Verma, R.S., Rahman, L., Verma, R.K., Chauhan, A., Yadav, A.K. and Singh, A. 2010. Essential oil composition of menthol mint (Mentha arvensis) and peppermint (Mentha piperita) cultivars at different stages of plant growth from kumaon region of western Himalaya. Journal of Medicinal and Aromatic Plants, 1(1): 13-18.  
26. Yazdani, A., Jamshid, A. and Mojab, F. 2002. The comparison content of essential oils and menthol in Mentha piperita cultivated in different region of Iran. Medicinal Plant, 1(3):73-78. (In Persian).
27. Zámboriné, N.É. and Tétényi, P. 1988. Studies of the stolon development of peppermint (Mentha piperita L.). Herba Polonica, 34(3):129-135.