اثر ورزشگاه‌ها و تیم‌های حرفه‌ای بر درآمد افراد در ایران

مدلسازی اقتصادی

مقاله 5، دوره 9، شماره 32، بهمن 1394، صفحه 87-102   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

پرویز محمدزاده^{* 1}؛ فرهاد عزیزی²

¹دانشیار دانشگاه تبریز

²کارشناس ارشد اقتصاد

چکیده

چکیده در یکی‌ دو دهه‌ی گذشته ساخت استادیوم‌ها و پروژه‌های ورزشی در کشورهای اروپایی و امریکایی و حتی آسیایی پیشرفت چشم‌گیری داشته است و درعصر حاضر ورزش به ‌عنوان یک عنصر مهم اقتصادی در تولید و مصرف کالاها و خدمات ورزشی وتوسعه‌ی اقتصادی جوامع مختلف نقش اساسی دارد و از مؤثرترین عوامل اثرگذار بر رشد اقتصادی و از درآمدزاترین صنایع در قرن 21 به ‌شمار می‌رود. در این‌ مقاله سعی می‌شود تاثیر وجود استادیوم‌ها و تیم‌های ورزشی درآمد افراد در گروه‌های شغلی مرتبط با این مقوله، مورد بحث قرار گیرد. برای این‌ منظور مشاغلی هم‌چون فروشگاه لوازم ‌ورزشی، فروشگاه مواد غذایی، رستوران‌ها، مسافرخانه‌ها، هتل‌داری و حمل ‌و ‌نقل‌ مسافر که تعاملات بیش‌تر و نزدیک‌تری با تیم‌های لیگ برتر فوتبال و استادیوم‌ها دارند، در نظر گرفته ‌شده است و به کمک مشاهدات 679 خانوار و با استفاده از تکنیک داده‌های ‌تابلویی مدل تحقیق تخمین زده شد. نتایج حاصل از تحقیق نشان می‌دهد که وجود تیم‌های‌ حرفه‌ای واستادیوم‌ها در شهرها بر درآمد افراد درشغل‌های مرتبط تاثیر مثبت و معناداری ندارد.

کلیدواژه‌ها

R58؛ J30؛ H71:JEL طبقه‌بندی واژگان کلیدی: اقتصاد ورزش؛ درآمد؛ استادیوم؛ تیم حرفه‌ای؛ ایران

اصل مقاله

1. مقدمه

مولین[1](1983) برای اولین بار از ورزش به عنوان یک صنعت یاد کرد وی معتقد بود هرگونه فعالیت ورزشی آماتور و حرفه‌ای که افزایش ارزش افزوده کاﻻ و خدمات ورزشی را فراهم کند صنعت ورزش نامیده می‌شود (خورشیدی، 1389: 4).

گرایش به تندرستی، افزایش اوقات فراغت، رواج شرکت در فعالیت‌های ورزشی، افزایش نسبی درآمدهای خانوار و گسترش و تعمیم ورزش حرفه‌ای گرایش مردم را به ورزش بیش‌تر کرده است. ضمن آن­ که نیاز به مصرف لوازم و کالاهای ورزشی و نیز خدمات ورزشی، اهمیت اقتصادی صنعت ورزش را بیش از پیش نمایان کرده است.

رشد صادرات و واردات از دیگر آثار ورزش بر اقتصاد شهری است که می‌توان به آن اشاره نمود. کشورهای توسعه‌یافته در زمینه‌ی ورزش در هر دو مقوله‌ی واردات و صادرات کالاهای ورزشی و حتی صادرات بازیکنان و مربیان ورزشی پیشرو در میان کشورهای دنیا می‌باشند.

در گذشته، ورزش در ایران همواره به عنوان یکی از مباحث فرعی در اقتصاد مورد توجه قرار می‌گرفت، موضوعی که در کشورهای توسعه یافته به عنوان یک رکن مهم اقتصادی، سیاسی و اجتماعی تلقی می‌شود. اما افتتاح بیش از 2500 پروژه‌ی کوچک و بزرگ ورزشی و اختصاص بودجه‌‌ی بیش از 200 میلیارد تومان به سازمان توسعه و نوسازی اماکن ورزشی در سال1387 گواهی است بر این نکته که ورزش و ساخت و ساز استادیوم‌ها و اماکن ورزشی در ایران بیش از پیش مورد توجه قرار می‌گیرند.

      در این تحقیق تاثیر وجود تیم‌ها و ورزش‌های حرفه‌ای و استادیوم‌ها و اماکن ورزشی بر درآمد افراد در گروه‌های شغلی مرتبط با این مقوله مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. برای این منظور مشاغلی هم‌چون فروشگاه لوازم ورزشی، فروشگاه مواد غذایی، رستوران‌ها، سوپر مارکت‌ها، مسافرخانه‌ها، هتل‌داری، حمل‌ و ‌نقل‌ مسافر و بازدید از اماکن ورزشی که تعاملات بیش‌تر و نزدیک‌تری با ورزشگاه‌ها و استادیوم‌های حرفه‌ای دارند، در نظر گرفته شده‌اند. طبق آمار، سهم این بخش در تولید ناخالص داخلی کشورهای توسعه یافته به دلیل اثری که بر هتل‌داری، حمل‌ونقل، تغذیه، بازدید از اماکن دیدنی و خرید از مغازه‌ها دارد، 1 تا 2 درصد است (صادقی آرانی و میرغفوری، 1388: 104).

در مجموع می‌توان گفت، علی‌رغم نقش قابل توجهی که ورزش در اقتصاد جامعه دارد، مطالعات بسیار کمی به این موضوع پرداخته‌اند. بنابراین انجام هرگونه مطالعه علمی در این زمینه از اهمیت خاصی برخوردار خواهد بود. هم‌چنین با توجه به این­ که این مطالعه به دنبال بررسی تاثیر وجود ورزشگاه‌ها و تیم‌های حرفه‌ای در شهرهای ایران بر درآمد افراد می‌باشد و طبق بررسی‌های پژوهشگر تاکنون مطالعه‌ای در این زمینه در ایران مورد بررسی قرار نگرفته است. بنابراین، انجام این مطالعه ضروری به نظر می‌رسد.

این مقاله در شش بخش تنظیم شده است. بعد از مقدمه، ادبیات موضوع و پیشینه‌ی تحقیق بررسی شده سپس مدل تحقیق معرفی می‌شود. در قسمت پنجم به تخمین مدل و تجزیه و تحلیل نتایج پرداخته می‌شود که شامل داده‌های تحقیق، تخمین مدل و تجزیه وتحلیل یافته‌ها است و در پایان نتیجه‌گیری و پیشنهادها متناسب با یافته‌های تحقیق ارایه خواهد شد.

 

2. ادبیات موضوع

اوکنر[2] (1974) اولین کسی بود که در مورد اثرات اقتصادی ورزش‌های حرفه‌ای روی اقتصاد شهرها سخن گفته است. وی عنوان می‌کرد که مالکان و بازیکنان و مربیان یک تیم اولین کسانی هستند که از مزایای اقتصادی وجود ورزش‌های حرفه‌ای درشهرها منتفع می‌شوند (باده[3]، 1996: 2).

مهم‌ترین سوالی که در رابطه با استادیوم‌ها و تیم‌های ورزشی حرفه‌ای برای شهرها وجود دارد این است که آیا وجود آنها برای رشد اقتصادی شهرها موثر است؟ جواب‌های داده شده به این پرسش را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد: 

1-     جواب‌هایی که از سوی مقامات شهر یا مالکان استادیوم‌ها و تیم‌ها بدون مطالعه‌های اقتصادی داده می‌شود که سخن از اثرات مثبت اقتصادی استادیوم‌ها و تیم‌های حرفه‌ای در شهرها دارند. موافقان ساخت استادیوم‌ها در شهرها ادعا می‌کنند یارانه‌های دولتی که برای ساخت استادیوم‌ها از سوی مقام‌های دولتی داده می‌شود، برای ایجاد اثرات اقتصادی در شهرها موجه می‌باشند.

2-     جواب‌هایی که از سوی محققان اقتصادی داده می‌شود و با استفاده از مدل‌های اقتصادی برای بررسی تاثیرات استادیوم‌ها مورد بررسی قرار داده‌اند. حجم زیادی از مطالعات انجام شده در رابطه با اثرات اقتصادی تیم‌ها و استادیوم‌های ورزشی در شهرهای میزبان، تاثیر مثبت اقتصادی را نشان نمی‌دهد. مطالعات اقتصادسنجی که در رابطه با اثرات وجود استادیوم‌ها بر درآمد و اشتغال به انجام رسیده است نه تنها از تاثیر مثبت معنا‌دار حکایت ندارد، بلکه در بعضی موارد، از وجود تاثیرات منفی و بی‌معنا پرده برداشته‌اند.

این نتیجه که تیم‌های ورزشی و استادیوم‌ها، تاثیر مثبت زیادی بر رشد اقتصادی ندارد، بسیاری از مردم را شگفت‌زده کرده است. با وجود اغراق‌گویی‌های طرفداران ساخت استادیوم، تاثیرات اقتصادی استادیوم‌ها متوسط است. ساخت استادیوم برای آریزونا دیاموندبکس^[4]،240 میلیون دلار هزینه در برداشت؛ اما اشتغال کل در ناحیه فقط تا 340 شغل افزایش پیدا کرد. برای شهرهای دیگر در دنور^[5]، کانزاس‌سیتی^[6] و سان‌دیگو^[7]، اشتغال ایجاد شده بین 128 و 356 شغل بود (او سولیوان، 1386: 122).

ساخت‌وساز استادیوم‌ها و هم‌چنین نوسازی اماکن ورزشی از نیمه‌ی دوم دهه‌ی 1980 افزایش چشم­گیری داشته است چنانچه تا سال 2000، حدود 40 استادیوم جدید برای رشته‌های ورزشی فوتبال، بسکتبال، و بیسبال درآمریکا ساخته‌ شده ‌است (کواتس و هامفریز[8]،2001: 336). در ایران نیز ساخت‌وساز استادیوم‌ها و هم‌چنین نوسازی اماکن ورزشی رشد بیش‌تری یافته ‌است. چنانچه در بودجه1390، مبلغ 225 میلیارد تومان برای توسعه و تجهیز اماکن ورزشی در نظر گرفته ‌شده است.

زیمرمن^[9] مزایای ورزش‌های حرفه‌ای برای شهرها را در خشنودی و رضایت مردم شهر از داشتن یک تیم حرفه‌ای در لیگ و هم‌چنین موضوع گفتگو برای افراد شهر عنوان می‌کند که درباره‌ی شکست‌ها و موفقیت‌های تیم شهر خود حرف می‌زنند و یا از طریق روزنامه و تلویزیون شاهد سر زبان افتادن نام تیم شهر خود می‌شوند (کواتس[10]، 2007:  569).

یکی دیگر از مزایایی که استادیوم‌ها و تیم‌های حرفه‌ای برای شهر دارند این است که تجار در فعالیت‌های خود بیش‌تر به دنبال شهرها و مکان‌های جذاب برای رونق گرفتن بیش‌تر کسب و کار هستند و یکی از مهم‌ترین موارد که باعث جذابیت بیش‌تر شهر می‌گردد وجود استادیوم‌های بزرگ و تیم‌های حرفه‌ای است (همان: 569).

مزیت دیگر که در مورد استادیوم و تیم‌های ورزشی در شهرها می‌توان به آن اشاره نمود، پخش بازی‌های داخلی، ملی و یا بین المللی تیم ورزشی شهر از تلویزیون و تبلیغات برای شهر است؛ اگرچه برای ساخت یک استادیوم حدود ده‌ها و یا صدها میلیون دلار هزینه می‌شود تا استادیوم یک شهر و نام و نشان شهر در معرض دید همگان در تلویزیون قرار گیرد، اما برای تبلیغات راه‌های متفاوت دیگری از جمله تبلیغات تلویزیونی با هزینه‌ی خیلی کمتر (یک صدم هزینه‌ی ساخت استادیوم) وجود دارد (همان: 570).

سایفرد و زیمبالیست[11](2006: 422) ادعا کردند که یک تیم یا مجتمع ورزشی به خودی خود اشتغال یا درآمد سرانه را در یک منطقه شهری تغییر نمی‌دهد. به طور کلی دو دلیل برای این موضوع وجود دارد. اول این ­که بیشتر هزینه‌هایی که مردم در یک استادیوم یا میدان ورزش انجام می‌دهند از طرف ساکنین همان منطقه شهری است. در نتیجه این هزینه‌ها از یک قسمت اقتصاد محلی به قسمت دیگر هدایت می‌شود. مثلا هزینه‌ای که شخص می‏خواسته در سینما یا یک مکان دیدنی انجام دهد در یک استادیوم فوتبال انجام می‌دهد. دوم این ­که  بیش‌تر درآمدی که به وسیله یک تیم ورزشی به دست می‌آید به خارج از اقتصاد محلی می‌رود؛ زیرا صاحبان تیم‌ها و بازیکنان مقدار زیادی از درآمد خود را در بازارهای پولی بین المللی پس انداز می‏کنند یا در خارج از شهر تیم میزبان خرج می‌کنند.

3.­ پیشینه‌ی تحقیق

با وجود تحقیقات متعدد خارجی در رابطه با اثر اقتصادی استادیوم‌ها و تیم‌های ورزشی، در کشور ایران در این رابطه پژوهشی صورت نگرفته است، بنابراین در زیر به برخی از تحقیقات خارجی اشاره می‌کنیم: 

رابرت باده^[12] (1996: 1-17) با استفاده از داده‌های سری زمانی طی دوره‌ی 1958 - 1987 تاثیر وجود تیم‌های حرفه‌ای و ورزشگاه‌ها در رشته‌های ورزشی بیسبال و فوتبال را بر درآمد سرانه در شهر‌های آمریکا مورد مطالعه قرار داده است. متغیر تعداد تیم‌ ورزشی در شهر بالتیمور^[13] اثر منفی معنا‌داری بر درآمد افراد نشان می‌دهد در حالی‌ که تاثیر این متغیر در شهر ایندیانا پولیس^[14] مثبت و معنا‌دار می‌باشد. وجود استادیوم‌های ورزشی جدید در شهر‌های واشینگتن^[15]، سانفرانسیسکو^[16] و اس‌تی‌لوئیس^[17] اثر منفی معنا‌داری بر درآمد سرانه افراد دارد. برای شهرهای دیگر متغیر استادیوم‌ها و وجود تیم‌های ورزشی اثر معنا‌داری روی درآمد سرانه نشان نمی‌دهد.

باده^[18]، بامن^[19]، ماتسون^[20] (2008: 628-643) اثر هواداران رشته‌ی ورزشی فوتبال در دانشگاه‌های 63 شهر طی سال‌های 1970 - 2004 بر اشتغال و درآمد شخصی در شهرهایی که این مسابقات به انجام رسیده است را مورد تحقیق قرار داده‌اند. در این پژوهش که درصد برد تیم‌ها و تعداد بازی‌های خانگی به عنوان متغیرهای ورزشی مورد استفاده واقع شده است، هیچیک از متغیرها اثر مثبت و معنا‌داری بر اشتغال و درآمد افراد نداشته‌اند؛ هر چند موفقیت و برد تیم‌ها باعث کسب شهرت برای شهرهای میزبان شده است.

باده و دای^[21](1988: 37-47) در تحقیقی به بررسی اثر اقتصادی ورزش‌های حرفه‌ای روی اشتغال و ارزش حقیقی اضافه شده به بخش تولید در 8 کلان‌شهر طی دوره 1978-1965 پرداختند. متغیرهای مورد استفاده پژوهش، شامل جمعیت شهرها، شاخص‌هایی برای استادیوم‌های جدید یا بازسازی شده، ظرفیت استادیوم‌های فوتبال و بیسبال بوده است. نتایج این تحقیق حاکی از آن بود که متغیرهای ورزشی اثری بر اقتصاد و ارزش افزوده بخش تولید ندارد. هادسون^[22] (1999: 397-407) اثر اقتصادی ورزش‌های حرفه‌ای بر اشتغال و درآمد 17 کلان‌شهر را طی یک دوره‌ی 20 ساله مورد بررسی قرار داده است. در این مطالعه اثر متغیرهایی چون وجود استادیوم‌های ورزشی و متغیرهایی، برای وجود تیم‌های حرفه‌ای لیگ‌های بیسبال، بسکتبال، فوتبال و هاکی استفاده نموده است. در این مطالعه نیز هیچ یک از متغیرهای ورزشی از نظر آماری معنا‌دار نبوده‌اند که نشان می‌دهد تیم‌های حرفه‌ای و استادیوم‌ها اثر مثبت چندانی روی درآمد و اشتغال ندارد.

کواتس و هامفریز^[23](2001: 335-357) در تحقیقی به بررسی رابطه‌ی بین ورزش‌های حرفه‌ای و درآمد سرانه در 37 شهر ایالات متحده آمریکا طی سال‌های 1969- 1994 پرداختند. چارچوب کلی تحقیق آنها بر روی امکانات و محیط‌ها و تیم‌های ورزشی در ورزش‌هایی چون فوتبال، بسکتبال و بیسبال استوار بود. نتایج حاصل از این تحقیق نشان می‌دهد که رویداد‌های ورزشی سطح درآمد سرانه‌ را در مناطق شهری کاهش می‌دهد و اثری بر رشد درآمد سرانه ندارد.

در تحقیقی دیگر کواتس و هامفریز(2003: 175-198) تاثیر تیم‌ها و استادیوم‌های حرفه‌ای در شهرها‌ی آمریکا را بر درآمد و اشتغال در شغل‌های مشخص طی سال‌های1970 - 1996 مورد مطالعه قرار دادند. شغل‌های در نظر گرفته شده در این تحقیق شامل، مغازه‌های مواد غذایی و نوشیدنی، خرده‌فروشی، حمل‌و‌نقل، هتل‌داری و کرایه اتاق و تفریحات و سرگرمی‌ها بوده است. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که وجود تیم‌ها و ورزش‌های حرفه‌ای در بخش تفریحات و سرگرمی‌ تاثیر مثبت بسیار کوچکی دارد که این تاثیر به وسیله‌ی تاثیر منفی در سایر فعالیت‌ها جبران شده و در کل، اثر منفی می‌باشد.

برخلاف تحقیقات بالا نلسون^[24](2001: 25-265) اثر تیم‌های ورزشی حرفه‌ای را روی درآمد سرانه در کلان‌شهرها مورد بررسی قرار داد که نتایج این مطالعه با بقیه مطالعات متفاوت بود. در این مطالعه از اطلاعات مربوط به 43 کلان‌شهر طی سال‌های 1969-1994 استفاده شده است. متغیرهای این مطالعه شامل تعداد اماکن و تیم‌های حرفه‌ای و هم‌چنین موقعیت استادیوم‌ها نسبت به مراکز تجاری شهر می‌باشد. نتایج این مطالعه نشان می‌دهد که نسبت درآمد سرانه برای شهرهایی که دو یا تعداد بیش‌تری استادیوم‌ و یا تیم حرفه‌ای دارند و استادیوم‌ها در نزدیکی مراکز تجاری شهر واقع شده‌اند نسبت به بقیه شهرها که یک تیم یا استادیوم دارند و استادیوم در حاشیه‌ی شهر قرار دارد، بیش‌تر است.

سانتو^[25](2005: 177-191) در تحقیقی به بررسی اثر اقتصادی ورزش‌های حرفه‌ای و استادیوم‌ها پرداخت. او در مدل خود از داده‌های سال‌های 1984- 2004 استفاده نمود و متغیر درآمد افراد شهر را روی جمعیت شهر، روند زمانی و متغیرهایی که ساخت‌وساز در استادیوم‌های فوتبال و بیسبال را نشان می‌دهد، رگرس کرد. نتایج حاصل از این مطالعه حکایت از اثر مثبت و معنا‌دار متغیرهای ورزش بر درآمد دارد.  سانتو (2005: 180) نتایج خود را این گونه تفسیر می‌کند: 

«از لحاظ نظری استادیوم‌هایی که در مراکز شهر و یا نزدیک به مراکز تجاری شهر ساخته می‌شوند هواداران بیش‌تری را نسبت به سایر ورزشگاه‌هایی که دور از مراکز شهر واقع شده‌اند، برای خرید تحریک می‌کند. بنابراین استادیوم‌های جدیدی که در مراکز شهر ساخته می‌شوند نسبت به استادیوم‌های قدیمی‌تر، که در حاشیه‌ی شهرها ساخته شده‌اند، تاثیر بیش‌تری می‌توانند روی اقتصاد (یا رشد اقتصاد شهری) داشته باشند.»

 

4. روش‌ تحقیق

4-1. جامعه آماری

جامعه آماری در این تحقیق شامل کلیه افراد شاغل در شغل‌های هتل‌داری، فروشگاه لوازم ورزشی، راننده اتوبوس، راننده تاکسی، فروشگاه‌های مواد غذایی و نوشیدنی، رستوران‌ها و مسافرخانه‌ها در شهرهای بزرگ ایران از لحاظ جمعیتی که طی سال‌های 1384 - 1386 حداقل یک تیم در لیگ برتر فوتبال و فوتسال ایران داشته‌اند، می‌باشد. این شهرها عبارت از کرمانشاه، شیراز، همدان، اصفهان، کرمان، کرج و تهران است.

در مجموع، کل اطلاعات جمع‌آوری شده‌ی متغیرهای درآمد، سن، جنسیت و تحصیلات در مشاغل مورد بحث حدود 679 مشاهده مربوط به افراد شاغل می‌باشد که بیش‌ترین آنها مربوط به افراد شهر تهران است. به عنوان مثال در سال 1384 کل اطلاعات جمع‌آوری شده افراد شاغل 204 داده می‌باشد که سهم شهر تهران 94 داده می‌باشد. در این سال سهم شهر کرمانشاه 28، شیراز 21، کرمان 8، اصفهان 12، همدان 12 و کرج 27 داده گزارش شده است. در این تحقیق از درآمد افراد در شغل‌هایی که ارتباط نزدیک‌تری با موضوع استادیوم‌ها و تیم‌ها دارند استفاده گردیده است. این مشاغل عبارتند از: هتل‌داری و مسافرخانه، فروشگاه‌های مواد غذایی و نوشیدنی، تاکسی‌رانی، اتوبوس‌رانی، رستوران و ساندویچ‌فروشی و فروشگاه لوازم ورزشی است.

4-2. مدل تحقیق

در مطالعه حاضر از مدل کواتس و هامفریز^[26] (2003) به عنوان الگوی پایه برای بررسی تحقیق بهره گرفته خواهد شد. کواتس و هامفریز تاثیر وجود ورزشگاه‌ها و اماکن ورزشی بر روی دستمزد افراد را مورد مطالعه قرار داده‌اند. آنها در مطالعه خود دو دسته متغیر را در نظر گرفته‌اند؛ یک دسته شامل متغیرهایی که ویژگی‌های فردی را اندازه می‌گیرد و دسته‌ی دیگر که نماینده‌ی ویژگی‌های ورزشگاه‌ها و تیم‌های ورزشی موجود در شهرها می‌باشد. با این توصیف، الگوی اقتصادسنجی مورد استفاده در این تحقیق به صورت زیر معرفی می‌شود: 

 

در معادله بالا اندیس‌های ict نشان‌دهنده آن است که اطلاعات مربوط به فردiام، شهر cام در زمان tام می‌باشد. X_ict مبین متغیرهای توضیحی از جمله ویژگی‌های فردی مانند جنسیت، نژاد، تحصیلات، سن و جمعیت شهرها را کنترل می‌کند و  Z_ctنیز نماینده‌ی ویژگی‌های ورزشگاه‌ها (ظرفیت پرشده‌ی استادیوم در هر بازی)، وجود تیم‌های حرفه‌ای در شهرها و تعداد بازی‌های انجام گرفته طی هر سال در هر شهر و هم‌چنین تعداد استادیوم‌های هر شهر در نظر گرفته شده است. متغیر وابسته نیز نشان دهند‌ه‌ی سطح درآمد افراد مختلف می‌باشد.

در این تحقیق نیز با در نظر گرفتن درآمد افراد به عنوان متغیر وابسته، اثر وجود ورزشگاه‌ها و تیم‌های لیگ برتر فوتبال بر روی درآمد افراد با استفاده از رهیافت داده‌های تابلویی^[27] مورد بررسی قرار خواهد گرفت. اما می‌دانیم، درآمد افراد تحت تاثیر عوامل متعدد دیگری نیز قرار دارد. از این‌رو سعی شده است در کنار متغیر وجود ورزشگاه‌ها و تیم‌های لیگ برتر، ویژگی‌های فردی افراد (از جمله تحصیلات، سن و جنس) نیز بر درآمد این افراد بررسی و مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گیرد. بنابراین، در کل مدل این تحقیق به صورت زیر ارایه می‌شود: 

 

که در آن شرح متغیرهای مدل به صورت زیر است: 

y: مبین درآمد افراد در فعالیت‌های مرتبط با ورزش است (منبع: پرسشنامه هزینه و درآمد خانوار مرکز آمار).

age: سن افراد بوده و نشاندهنده‌ی تجربه‌ی افراد شاغل می‌باشد (پرسشنامه هزینه و درآمد خانوار مرکز آمار).

sex: جنسیت افراد شاغل به صورت متغیر مجازی می‌باشد که یک نشانه مرد و صفر زن بودن را عنوان می‌کند (پرسشنامه هزینه و درآمد خانوار مرکز آمار).

edu: میزان تحصیلات افراد شاغل که به دو دسته دانشگاهی و غیر دانشگاهی تقسیم می‌شوند. در این متغیر نیز عدد یک بیانگر افراد با تحصیلات دانشگاهی و صفر افراد بدون تحصیلات دانشگاهی می‌باشد (پرسشنامه هزینه و درآمد خانوار مرکز آمار).

Lncapfoot: یانگر لگاریتم ظرفیت استادیوم‌های فوتبال می‌باشد (کتاب لیگ فوتبال ایران در یک نگاه مربوط به سال‌های 84 - 86).

exfoot: بیانگر وجود یا عدم وجود تیم باشگاهی شهر مورد نظر در لیگ برتر فوتبال می‌باشد که به صورت متغیر مجازی بیان شده است. عدد یک نشان‌دهنده‌ی وجود و عدد صفر بیانگر عدم وجود تیم‌های لیگ برتر فوتبال در شهرها می‌باشد (کتاب لیگ فوتبال ایران در یک نگاه مربوط به سال‌های 84 - 86).

exfts: بیانگر وجود یا عدم وجود تیم باشگاهی شهر مورد نظر در لیگ برتر فوتسال می‌باشد که به صورت متغیر مجازی بیان شده است. عدد یک نشان‌دهنده‌ی وجود و عدد صفر بیانگر عدم وجود تیم‌های لیگ برتر فوتسال در شهرها می‌باشد

نتایج حاصل از آزمون F و هاسمن نشان می‌دهد که استفاده از روش اثرات ثابت بهتر است. شایان ذکر است که تخمین نهایی پس از بررسی مدل بهینه (از بین مدل‌های لگاریتمی، نیمه لگاریتمی و خطی) به شکل زیر برآورد شده است. از این‌رو، مدل تجربی تحقیق به روش اثرات ثابت تخمین زده شده و نتایج تخمین در جدول (4) به اختصار گزارش شده است.

 

جدول1. نتایج تخمین مدل به روش اثرات ثابت

17/7	015/0	age**
18/1	28/0	Sex
27/2	20/0	edu**
43/1	131/0	lncapftp
08/0-	006/0-	lncapfts
07/0-	007/0-	Extfts
13/1	11/0	Extftb
95/23	22/15	cons
		N=1037

منبع: محاسبات تحقیق   ^**بیانگر معنا‌داری

 

نتایج نشان می‌دهد که متغیر سن (age)، که بیانگر تجربه می‌باشد، اثر مثبت و معنا‌دار بر درآمد دارد و این نتیجه مطابق مبانی نظری می‌باشد با توجه به استفاده از مدل نیمه لگاریتمی در این تخمین، با افزایش سن افراد به میزان یک سال، درآمد افراد به اندازه‌ی 015/0 درصد افزایش پیدا می‌کند.

 

جنسیت (sex)، تاثیر مثبت بر درآمد دارد بدین معنا که میزان درآمد مردان نسبت به زنان بیش‌تر است. به گونه‌ای که با فرض ثابت بودن سایر متغیر‌ها به طور میانگین درآمد مردان نسبت به زنان در حدود 28/0 درصد بیش‌تر می‌باشد.

بر اساس نتایج تخمین، ضریب تحصیلات (edu) مثبت و معنا‌دار است که این امر با مبانی نظری سازگار می‌باشد. به عبارت دیگر، به لحاظ نظری انتظار می‌رود سطح تحصیلات تاثیر مثبت و معنا‌دار بر درآمد داشته باشد، زیرا افراد دارای تحصیلات دانشگاهی در مقایسه با افراد بدون تحصیلات دانشگاهی به دلیل داشن مهارت، تخصص و دانش بیش‌تر از توانایی بیش‌تری در کسب درآمد بالاتر برخوردار هستند. به گونه‌ای که با فرض ثبات سایر متغیرها، به طور متوسط درآمد افراد تحصیل کرده نسبت به افراد غیر تحصیل کرده حدود 20/0 درصد بیش‌تر می‌باشد.

متغیرlncapftp که نشان‌دهنده ظرفیت استادیوم‌های فوتبال می‌باشد، تاثیر مثبت بردرآمد افراد دارد. به گونه‌ای که با افزایش ظرفیت استادیوم‌ها به میزان یک واحد، درآمد افراد در شغل‌های مرتبط به اندازه‌ی 131/0 درصد افزایش پیدا می‌کند اما این اثر در سطح معنا‌داری 05/0 معنا‌دار نمی‌باشد.

متغیرlncapfts نیز که ظرفیت استادیوم‌های فوتسال را نشان می‌دهد اثر منفی بر درآمد دارد. با مشاهده جدول (4) می‌توان گفت که با افزایش ظرفیت استادیوم‌های محل برگزاری رقابت‌های لیگ برتر فوتسال در شهرها به میزان یک واحد، به طور متوسط درآمد افراد به اندازه‌ی 006/0 درصد کاهش می‌یابد. لیکن این اثر از نظر آماری معنا‌دار نمی‌باشد.

وجود تیم‌های حرفه‌ای فوتبال (Extftb) تاثیر مثبت بر درآمد دارند ولی این اثرگذاری از نظر آماری معنادار نیست. هم‌چنین وجود تیم‌های حرفه‌ای فوتسال(Extfts) نیز تاثیر مثبت و معنا‌دار بر درآمد افراد شاغل ندارد.

این نتایج حکایت از آن دارد که وجود تیم‌های لیگ برتر و هم‌چنین تعداد استادیوم‌ها در شهرها نه تنها تاثیر مثبت و معنا‌داری بر درآمد افراد در مشاغل مرتبط ندارند بلکه در بعضی از متغیرها تاثیر منفی نیز بر درآمد افراد و در نتیجه رشد و توسعه‌ی اقتصادی شهرها برجای می‌گذارند.

اثرات منفی وجود استادیوم‌ها و تیم‌های لیگ برتر بر درآمد را می‌توان به صورت‌های زیر تحلیل کرد: 

می‌توان به نوعی وجود اثرات جانشینی استادیوم‌ها و تیم‌های لیگ برتر را عنوان کرد و با آن، وجود تاثیر منفی استادیوم‌ها و تیم‌های لیگ برتر را بر درآمد توجیه کرد که در واقع بودجه‌ی مردم برای هزینه‌ی تفریحات و سرگرمی‌ها ثابت در نظر گرفته می‌شود. به عنوان مثال امکان دارد هر خانواده حدود 20هزار تومان هر ماه برای تفریحات و سرگرمی‌های افراد خانواده اختصاص دهد. در نتیجه با رفتن افراد آن خانواده به استادیوم قسمتی از بودجه‌ی خانوار در بخش ورزش جایگزین سایر تفریحات می‌شود. به عبارت دیگر، هزینه‌ی خرج شده بابت ورزش یا رفتن به استادیوم‌ها از سوی ساکنان یک شهر جایگزین دیگر هزینه‌های تفریحی مانند سینما، موزه، پارک و... می‌گردد. پس می‌توان گفت که ورزش و رویدادهای ورزشی برای جذب بودجه‌ی خانواده‌ها با دیگر تفریحات و سرگرمی‌ها در اقتصاد شهر به رقابت می‌پردازد. هم‌چنین می‌توان عنوان کرد به دلیل وجود بودجه‌ی معین و ثابت خانواده‌ها برای استادیوم‌ها و یا سایر اماکن تفریحی و سرگرمی‌ها، رفتن به استادیوم‌‌ها جهت دیدن بازی‌های تیم‌ ورزشی سایر هزینه‌های خانوار‌ها را تحت تاثیر قرار داده و تاثیر منفی بر آن بگذارد. به عنوان مثال هر ریال خرج شده در استادیوم‌ها بابت بلیط رویدادهای ورزشی می‌تواند به همان اندازه کاهش هزینه‌ها و مخارج در رستوران‌ها، سوپرمارکت‌ها، ساندویچی‌ها و دیگر فروشگاه‌های مواد غذایی و نوشیدنی را به همراه داشته باشد.

علاوه بر این، می‌توان به اثر فزاینده وجود استادیوم‌ها و تیم‌ها بر اقتصاد اشاره کرد. با حضور تیم ورزشی فوتبال یک شهر در رقابت‌های لیگ برتر در وهله‌ی اول بیش‌ترین درآمد به بازیکنان و مربیان و در مرحله بعد به مدیران آن باشگاه اختصاص می‌یابد. مخارج بازیکنان، مربیان و مدیران باشگاه‌ها و اثر آن روی اقتصادهای محلی و شهری بستگی به این دارد که چه مقدار از آن مخارج در آن شهر مصرف یا سرمایه‌گذاری می‌شود؛ زیرا، بسیاری از بازیکنان و مربیانی که در تیم ورزشی فعالیت دارند در آن شهر که تیم ورزشی حضور دارد متولد نشده‌اند و زندگی نمی‌کنند؛ در نتیجه پس انداز‌های خود را در شهر محل تولد خود سرمایه‌گذاری می‌کنند و باعث رونق اقتصادی بیش‌تر آن می‌شوند. از طرف دیگر اثر فزاینده مخارج محلی از فعالیت‌های شبیه تفریحات و سرگرمی، سینما، تئاتر و... به علت این که مالکان این اماکن عموما در داخل همان شهر زندگی می‌کنند، از اثر فزاینده‌ی فعالیت‌های ورزشی به علت این که عموما مالکان و مربیان و بازیکنان تیم‌های ورزشی در همان شهر زندگی نمی‌کنند، بیش‌تر است.

از دیگر دلایل برای عدم اثرگذاری استادیوم‌ها و ورزش‌های حرفه‌ای بر اقتصاد می‌توان به موقعیت ساخت استادیوم‌ها در شهرها اشاره نمود. هم چنان که سانتو[28] و نلسون[29] در تحقیقات خود اشاره نموده‌اند ساخت استادیوم‌ها در نقاط مرکزی شهر نسبت به مناطق حاشیه‌ای شهر، افراد بیش‌تری را جذب کرده و در نتیجه این افراد با خرید کردن از مغازه‌ها چه قبل و چه بعد و یا حین برگزاری مسابقات ورزشی باعث رونق بیش‌تر اقتصاد خواهند شد. هم چنان که نقاط حاشیه‌ای شهر به علت دور بودن از مراکز تجاری شهر امکان به وجود آوردن رونق اقتصادی شهر را نسبت به نقاط مرکزی شهر ندارند. در ایران نیز استادیوم‌های ورزشی اغلب در نقاط بسیار دور شهر ساخته می‌شوند و از نقاط مرکزی و تجاری شهر فاصله‌ی زیادی دارند. بنابراین نمی‌توان انتظار تاثیرگذاری بر درآمد افراد در مشاغلی که ارتباط نزدیک‌تری با استادیوم و تیم‌های ورزشی دارند به علت دور بودن از نقاط مرکزی شهر را داشت.

 

6. نتیجه‌گیری و پیشنهادها

همان‌طور که اشاره شد در این تحقیق نیز مشابه مطالعات خارجی صورت گرفته، نشان داده شد که وجود تیم‌ها و استادیوم‌ها و برگزاری رویدادهای ورزشی در شهرها روی درآمد افراد در شغل‌های مرتبط با مقوله ورزش تاثیر مثبت وجود نداشته و باعث افزایش درآمد افراد نمی‌شود، بنابراین مطابق نتایج تجربی این تحقق توسعه استادیوم‌ها و تیم‌های فوتبال نمی‌تواند ابزاری موثر برای توسعه اقتصادی شهرها باشد. نتایج به دست آمده از اثرگذاری اقتصادی استادیوم‌ها و تیم‌های ورزشی چند پیامد مهم را به دنبال دارد.

اول این ­که بودجه‌های عمومی شهری و محلی برای ساخت‌ استادیوم‌ها و یا حضور تیم‌ها در شهرها نباید با هدف به وجود آمدن مزایای اقتصادی در شهرها و محله‌ها صورت گیرد. به عبارت دیگر، هزینه‌های صورت گرفته روی استادیوم‌ها و تیم‌ها نباید انتظار افزایش درآمد یا ایجاد اشتغال در بخشی از فعالیت‌های اقتصادی هم چون رستوران‌ها، مسافرخانه‌ها و هتل‌ها، فروشگاه‌های مواد غذایی و نوشیدنی و حمل‌ونقل و یا برخی از مشاغل دیگر را داشت.

دوم این­ که بیش‌تر استادیوم‌های ورزشی در کشور به علت پاره‌ای از مسایل در مناطق حاشیه‌ی شهرها ساخته شده‌اند (مناطقی که با فاصله‌های زیاد در خارج از مراکز اصلی شهر واقع شده‌اند). با توجه به نتایج به دست آمده در تحقیقات نلسون[30] و سانتو[31] که مکان قرارگیری استادیوم‌ها را بر توسعه‌ی اقتصادی شهرها مهم دانسته‌اند می‌توان عنوان کرد که استادیوم‌های نقاط مرکزی شهر به علت نزدیکی به مراکز تجاری شهر، توانایی جذب و تحریک افراد بیشتری را از نقاط دیگر برای خرید دارند. بنابراین، انتظار می‌رود در کشور ما نیز اگر تصمیمی برای ساخت استادیوم و یا انتقال تیم‌ها به شهرها وجود داشته باشد، حتی‌الامکان استادیوم‌ها در مناطق نزدیک به مراکز اصلی شهر ساخته شوند.

در دو دهه اخیر برگزاری مسابقات ورزشی در سطح ملی و بین‌المللی بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته و باعث ایجاد شور و هیجان زیادی در بین شهروندان گردیده است. رقابت‌های جام جهانی فوتبال و رقابت‌های المپیک از مهم‌ترین رویدادهای ورزشی در سطح جهان می‌باشند که عواید زیادی را نصیب شهر میزبان می‌کنند، زیرا افراد زیادی از نقاط مختلف دنیا برای تماشای این رقابت‌ها به شهر میزبان مسافرت می‌کنند. در نتیجه با افزایش مخارج، درآمد افراد شهر میزبان در شغل‌های مختلف افزایش می‌یابد. در این میان آثار اقتصادی این رویدادها خصوصا در ایران کمتر مورد توجه قرار گرفته است. به طوری که در ایران تاکنون رقابت‌های المپیک و یا جام جهانی فوتبال برگزار نشده است که دلایل آن را می‌توان از نبود امکانات ورزشی و استادیوم‌های مجهز و هم‌چنین عوامل سیاسی عنوان کرد.

---

^[1] Mulin

^[2] Okner

^[3] Baade

^[4] Arizona Diamondbacks

^[5] Denver

^[6] Kansas City

^[7] San Diego

^[8] Coates& Humphreys

^[9] Zimmerman

^[10] Coats

^[11] Siegfrid & Zimbalist

^[12] R.Baade

^[13] Baltimore

^[14]Indianapolis

^[15]Washington

^[16] San Francisco

^[17]ST.Louis

^[18] Baade

^[19] Baumann

^[20] Mathson

^[21] Dye

^[22] Hadson

^[23] Coates & Humphreys

^[24] Nelson

^[25] Santo

^[26] Coates & Humphreys

^[27] Panel Data

^[28] Santo

^[29] Nelson

^[30] Nelson

^[31] Santo

مراجع

-      اُ سولیوان. آرتور (1386). مباحثی در اقتصاد شهر. ترجمه‌ی جعفر قادری و علی قادری، انتشارات نور علم، همدان.

-      خلیفه سلطانی، سید جواد (1384). لیگ فوتبال 84-83 در یک نگاه.اصفهان: انتشارات آشنا.

-      خلیفه سلطانی، سید جواد (1385). لیگ فوتبال 85-84 در یک نگاه. اصفهان: انتشارات آشنا.

-      خلیفه سلطانی، سید جواد (1386). لیگ فوتبال 86-85 در یک نگاه. اصفهان: انتشارات آشنا.

-      -خورشیدی، ابوالفضل (1389). بررسی رابطه‌ی ورزش و اقتصاد. تهران، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای  اسلامی ج.ا. ایران..

-      صادق ‌آرانی، میرغفوری (1388). تجزیه وتحلیل وضعیت توسعه یافتگی ورزشی ایران. مجله‌ی پژوهش در علوم ورزشی، 6(24):  103-120.

-      -گجراتی، دامودار (1387). مبانی اقتصاد سنجی. ترجمه‌ی حمید ابریشمی، موسسه‌ی انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.

-      Baade, R., & Baumann, R., & Matheson, V. (2008). Assessing the economic impact of college football games on local economies. Journal of sports economic, 9(6): 628-643.

-      Baade, R., & Dye, R. (1988). Sports stadiums and area development:   A critical review. Economic development quarterly, 2(3): 265-275.

-      Baade, R. (1996). Professional sports as catalysts for metropolitan economic development. Journal of Urban Studies, 18(1):  1-17.

-      Coates, D. (2007). Stadiums and arenas: Economic development or economic redistribution? Contemporary economic policy (ISSN 1074-3529), 25(4):  565-577.

-      Coates, D., & Humphreys, B. (2003a). The effects of professional sports on earnings and employment in the retail and services sectors of US cities. Regional science and urban economics, 33: 175-198.

-      Coates, D., & Humphreys, B. (2003b). The effect of professional sports on the earnings of individuals: Evidence from microeconomic data. Economics department working paper 03-104, University of Maryland, Baltimore country.

-      Coates, D., & Humphreys, B. (2001). Professional sports facilities. Franchises and urban economic development, Public finance and management, 3(3): 335-357.

-      Hudson, I. (1999). Bright Lights, big city: Do professional sports teams increase employment? Journal of Urban Affairs, 21(4): 397-407.

-      Nelson, A.C. (2001). Prosperity or blight? A question of major league stadia location. Economic development quarterly, 15(3):  255-265.

-      Santo, Ch. (2005). The economic impact sports stadiums: Recasting the analysis in context. Journal of Urban Affairs, 27 (2): 177-191.

-      Siegfried, J., & Zimbalist, A. (2006). The economic impact of sports facilities, teams and Mega-Events. The Australian Economic Review, 39(4): 420–427.