بازی نشانه‌ها در غزلیات بیدل دهلوی

مطالعات زبان و ادبیات غنایی

مقاله 7، دوره 6، شماره 18، اردیبهشت 1395، صفحه 83-89   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

فریده داوودی مقدم^* ؛ احمد فروزانفر

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شاهد، تهران، ایران

چکیده

چنانکه می‌دانیم هنجارگریزی میراث ادبیات عرفانی است که در ساختار و مضمون به گونه‌های مختلف در متون تصوف ظهور و بروز پیدا کرده است و عادت ستیزی از موتیف‌های اصلی این متون می‌باشد. در ادبیات مدرن و پست مدرن نیز هنجارگریزی به اشکال متفاوتی مطرح است که برخی از این موضوعات را لیچ در رویکردی زبان شناختی به شعر مطرح می‌کند. ولی هنجارگریزی را ابزار اساسی شعر آفرینی می‌داند و سپس به طرح هشت نوع هنجارگریزی می‌پردازد که یکی از آنها هنجارگریزی معنایی است. هنجارگریزی معنایی یعنی تخطی از مشخصه‌های معنایی حاکم بر کاربرد واژگان در زبان معیار یا به عبارت دیگر در نقش ارجاعی زبان. این مقاله به تحلیل و بررسی برخی از غزلیات بیدل بر اساس جدول سیلان نشانه‌ها در زبان شعر می‌‌پردازد. با تحلیل غزلیات بیدل بر این اساس به نکته‌های قابل توجهی می‌توان دست یافت. فراوانی تعداد تجرید گرایی و سیال پنداری از ویژگی‌ها و نوآوری‌های مهم در شعر بیدل است. همچنین وجود استعاره‌های بدیع و هنجارگریزی‌های فراوان در غزلیات وی نشانگر نظام فکری عرفانی و هستی شناسی بیدل و مهارت او در ابعاد زیبایی شناسی هنرش می‌باشد که این مقاله در جهت معرفی آن گام برمی‌دارد.

کلیدواژه‌ها

هنجار شکنی؛ غزلیات؛ استعاره؛ بیدل دهلوی؛ سیلان نشانه‌ها