ارزیابی و پهنه‌بندی توان اکوتوریسمی با رویکرد تحلیل چندمعیاره فازی (مطالعه ‏موردی: شهرستان مشگین‌شهر)‏

جغرافیا و مطالعات محیطی

مقاله 3، دوره 5، شماره 18، مرداد 1395، صفحه 35-46   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مرتضی قراچورلو^{* 1}؛ فریبا اسفندیاری²؛ الهامه عبادی³

¹دانشجوی دکتری، ژئومورفولوژی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

²دانشیار، گروه جغرافیای طبیعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

³کارشناسی ارشد، ژئومورفولوژی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

چکیده

این پژوهش که شهرستان مشگین‌شهر را به سبب وجود ‏پتانسیل‌های طبیعی، مورد هدف ارزیابی اکوتوریسمی ‏قرار داد بر آن بود تا با استفاده از روش تحلیل چندمعیاره ‏فازی به پهنه‌بندی قابلیت اکوتوریسمی در منطقه مورد ‏مطالعه دست یابد. در این راستا بر پایه اسناد مختلف ‏کتابخانه‌ای، داده‌ها و اطلاعات مربوط به 9 معیار محیطی ‏شامل نوع اقلیم، شیب، جهت شیب، ارتفاع از سطح دریا، ‏فاصله از آبراهه‌ها، تراکم پوشش گیاهی، خاک ، سنگ-‏شناسی و فاصله از گسل گردآوری شد. تمامی عملیات ‏آماده‌سازی، مدیریت و تجزیه و تحلیل داده‌ها و اطلاعات ‏در محیط سامانه اطلاعات جغرافیایی (‏GIS‏) انجام ‏پذیرفت که در نهایت به تهیه نقشه پهنه‌بندی قابلیت ‏اکوتوریسمی منطقه مورد مطالعه انجامید. نتایج حاصل از ‏این پهنه‌بندی حاکی از وجود پتانسیل‌های خوب ‏اکوتوریسمی در سطح شهرستان مشگین‌شهر بوده و تطابق ‏قابل قبولی را با واقعیات محیط طبیعی منطقه نشان داد. بر ‏طبق این پهنه‌بندی حدود 17 درصد از سطح شهرستان از ‏قابلیت بالای اکوتوریسمی و 72 درصد از سطح آن از ‏قابلیت پایین اکوتوریسمی برخوردار بود. تمرکز فضایی ‏پهنه‌های مساعد اکوتوریسم در جنوب شهرستان که از ‏مراتع و بیشه‌زارهای نسبتا خوبی پوشیده شده است، ما را ‏بر آن می‌دارد که توسعه اکوتوریسمی این قسمت از ‏شهرستان را در اولویت قرار دهیم. در مقابل اقلیم نامساعد ‏نیمه شمالی شهرستان و به تبع آن پوشش گیاهی ضعیف و ‏کم‌تراکم از توان‌های اکوتوریسمی این قسمت کاسته ‏است، به طوری که به غیر از نقاط پراکنده چندی در ‏شمال، قسمت اعظم نیمه شمالی شهرستان را پهنه‌های با ‏قابلیت کم اکوتوریسمی می‌پوشانند. ‏‏

کلیدواژه‌ها

اکوتوریسم؛ تحلیل چندمعیاره؛ منطق فازی؛ قابلیت ‏اکوتوریسمی؛ مشگین‌شهر

مراجع

1- برزویی، ن.، ملک­نیا، ر.، و زینی­وند، ح. (1393): استفاده از روش ارزیابی چندمعیاره برای بررسی توان تفرج متمرکز سامان عرفی تاف، اولین کنفرانس ملی جغرافیا، گردشگری، منابع طبیعی و توسعه پایدار، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2- پیرمحمدی، ز.، فقهی، ج.، زاهدی امیری، ق.، و شریفی، م. (1389): ارزیابی توان زیست­محیطی متناسب با رویکرد طبیعت­گردی (اکوتوریسم) در جنگل­های زاگرس (مطالع موردی: سامان عرفی چم­حاجی جنگل کاکارضا، لرستان)، تحقیقات جنگل و صنوبر ایران، 18 (2)، 241- 230.

3- جعفری، ض.، میکائلی تبریزی، ع.، محمدزاده، م.، و عبدی، ا. (1390): ارزیابی توان طبیعت­گردی پارک ملی گلستان با استفاده از روش ارزیابی چند معیاره، تحقیقات منابع طبیعی تجدیدشونده، 6، صص 37-25.

4- حسینی، ه.، کرم، ا.، صفاری، ا.، قنواتی، ع.ا.، و بهشتی جاوید، ا. (1390): ارزیابی و مکان­یابی جهات توسعه فیزیکی شهر با استفاده از مدل منطق فازی مطالعه موردی: شهر دیواندره. تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 23، صص 83-63.

5- حسینی توسلی، م.، کهندل، ا.، مرتضایی فریزهندی، ق.، و ارجمند راد، م. (1389): تعیین سایت طبیعت­گردی در مرتع با استفاده از GIS و تلفیق بهینه معیارها، کاربرد سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی در برنامه­ریزی، 1 (2)، صص 96- 85..

6- رخشانی­نسب، ح.م.، و ضرابی، ا. (1388): چالش­ها و فرصت‌های توسعه اکوتوریسم در ایران، فضای جغرافیایی، 28، صص 55- 41.

7- زارع مهرجردی، م.ر.، و ضیاءآبادی، م. (1392): ارزش طبیعت­گردی حفاظت از منطقه تفریحی- گردشگری شیرکوه یزد، علوم و تکنولوژی محیط زیست، 16 (1)، صص 131-123.

8- سبحانی، ب. (1379):  شناسایی آب­های گرم استان اردبیل و جایگاه آن در توسعه صنعت توریسم، سپهر، 9 (35)، صص 44- 38.

9- سلطانی، ز.، کیانی، ص.، و تقدیسی، ا. (1392): نقش اکوتوریسم در فرصت­های شغلی و افزایش درآمد (نمونه موردی: شهرستان خوانسار)، تحقیقات جغرافیایی، 111، صص 152- 137.

10- شایان، س. و پارسایی، ا. (1386): امکان­سنجی نواحی مستعد اکوتوریسم در استان کهگیلویه و بویراحمد، مدرس علوم انسانی (ویژه جغرافیا)، 53، صص 181-153.

11- عشوری، پ.، و فریادی، شهرزاد. (1389): ارزیابی توانایی مناطق طبیعت­گردی با استفاده از روش­های تجزیه و تحلیل چندمعیاره، محیط­شناسی، 55، صص 12- 1.

12- مافی غلامی، د.، و یارعلی، ن. ا. (1391): ارزیابی توان زیست­محیطی جهت تعیین نواحی مناسب توسعه طبیعت­گردی در استان چهارمحال و بختیاری، تحقیقات منابع طبیعی تجدیدشونده، 8، صص 40-31.

13-  ماهینی، ع.س.، ریاضی، ب.، نعیمی، ب.، بابایی کفاکی، س.، و جوادی لاریجانی، ع. (1388): ارزیابی توان طبیعت­گردی شهرستان بهشهر بر مبنای روش ارزیابی چندمعیاره با استفاده از GIS، علوم و تکنولوژی محیط زیست، 11 (1)، صص 198- 187.

14- محمودی، ب.ا.، و دانه­کار، ا. (1388): تحلیل معیارها و عوامل محیطی ـ اکولوژیک مؤثر بر توان تفرجی سامان عرفی منج در جنگل‌های شهرستان لردگان از طریق ارزیابی چندمعیاره، آمایش سرزمین، 1 (1)، صص 69- 55.

15- موحد، ع.، و زاده­دباغ، ن. (1389): ارزیابی توان اکولوژیک محدوده رودخانه دز حد فاصل سد تنظیمی تا بند قیر برای طبیعت گردی، محیط­شناسی، 55، صص 24-13.

16- مهدوی، ع.، کرمی، ا.، و میرزایی، ج. (1390): ارزیابی توان طبیعت­گردی منطقه بدره در استان ایلام با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS)، اکوسیستم­های طبیعی ایران، 2 (2)، صص 74- 63.

17- نیک­نژاد، م.، مهدوی، ع.، و کرمی، ا. (1394): تعیین مناطق مستعد توسعه اکوتوریسم با استفاده از فرآیند تحلیل شبکه ای (ANP) موردشناسی: شهرستان خرم­آباد، جغرافیا و آمایش شهری – منطقه­ای، 14، صص 214- 195.

18- Banerjee, U., Kumari, S.P. and Sundhakar, B. (2000): Remote Sensing and GIS Based Ecotourism Planning: A Case Study for Western Midnapore, West Bengal and India. Tourism Management, 32, pp 321-334.

19- Bender, M.Y. (2008): Development of Criteria and Indicators for Evaluating Forest-Based Ecotourism Detinations: A Delphi Study, M.Sc. Thesis of West Virginia University.

20- Lin, L-Z., & Lu, C-F. (2013) ): Fuzzy Group Decision-Making in the Measurement of Ecotourism Sustainability Potential, Group Decision and Negotiation, 22, pp 1051–1079

21- Nyaupane, G.P., & Thapa, B. (2004): Evaluation of Ecotourism: A Comparative Assessment in the Annapurna Conservation Area Project, Nepal, Ecotourism, 3 (1), pp 20-45.

22 - Ştefan, P., Gheorghe S., & Cutaş, C. (2014): New Approaches Concerning the Development of the Ecotourism in Romania, Scientific Papers, Series "Management, Economic Engineering in Agriculture and rural development", 14 (2), pp 297-302.

23- Stefanica, M., & Valvian-Gomez, M. (2010): Ecotourism-Model of Sustainable Tourist Development, Studies and Scientific Researches-Economic Edition, 15, pp 480-486. 

24- Yilmaz, O. (2011): Analysis of  the Potential for Ecotourism in Gölhisar District, Procedia-Social and Behavioral Sciences, 19, pp 240–249.