بررسی روند رشد پراکنده‌ی شهری با تأکید بر شاخص‌های تراکمی رشد هوشمند(مطالعه موردی: مناطق چهار‌گانه شهر ارومیه)

جغرافیا و مطالعات محیطی

مقاله 1، دوره 6، شماره 22، مرداد 1396، صفحه 7-20   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

حسین نظم فر^{* 1}؛ احمد اسمعیلی²؛ علی عشقی چهاربرج²

¹عضو هیئت علمی دانشگاه محقق اردبیلی

²دانشگاه محقق اردبیلی

چکیده

برای مدیریت و برنامه‌ریزی رشد پراکنده شهر و کاهش اثرات نامطلوب آن شناخت روند توسعه فیزیکی شهری ضروری می‌باشد. براین اساس پژوهش حاضر باهدف بررسی روند رشد پراکنده‌ی شهری با تأکید بر شاخص‌های تراکمی رشد هوشمند در مناطق چهار‌گانه شهر ارومیه انجام‌شده است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی از نوع کاربرد است. داده‌ها و اطلاعات موردنیاز از طریق نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1390، طرح‌های جامع و تفصیلی شهر و سازمان‌های مرتبط با موضوع جمع‌آوری گردیده است. جهت تحلیل داده‌ها و شناخت الگوی رشد شهری از مدل‌های هلدرن و آنتروپی شانون در قالب نرم‌افزارExcel استفاده‌شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که 77 درصد از رشد کالبدی شهر، در فاصله سال‌های 1385- 1365، مربوط به رشد جمعیت آن بوده و 23 درصد از رشد شهر با رشد بیهوده و پراکنده (اسپرال) آن مرتبط بوده است. نتیجه این رشد پراکنده، کاهش تراکم ناخالص جمعیتی و افزایش سرانه ناخالص زمین شهری شده است. نتایج حاکی از آن است که الگوی رشد شهر ارومیه به‌صورت پراکنده است و این امر موجب ناپایداری زیست‌محیطی، اجتماعی، اقتصادی و درنهایت شکل شهری شده است. با توجه به پیامدهای نامطلوب رشد پراکنده، در راستای دستیابی به توسعه‌ی پایدار شهری به نظر می‌رسد؛ روش تمرکز غیرمتمرکز (تبدیل شهر تک مرکزی به چندمرکزی بر پایه‌ی متراکم سازی و افزون سازی فعالیت‌ها در مراکز فرعی) با تأکید بر اصول و راهبردهای رشد هوشمند شهری بهترین الگو برای گسترش کالبدی– فضایی شهر ارومیه در آینده باشد.

کلیدواژه‌ها

: رشد پراکنده؛ رشد هوشمند شهری؛ مدل هلدرن؛ مدل شانون؛ شهر ارومیه

مراجع

1. ابراهیم‌زاده آسمین، حسین، ابراهیم‌زاده، عیسی، حبیبی، محمدرضا (1389)، تحلیلی بر عوامل گسترش فیزیکی و رشد اسپرال شهر طبس پس از زلزله با استفاده از مدل آنتروپی و هلدرن، جغرافیا و توسعه شماره 19، پاییز 1389.صص 25-46.

2. ابراهیم‌زاده، عیسی، رفیعی، قاسم (1388)، تحلیلی بر الگوی گسترش کالبدی – فضایی شهر مرودشت با استفاده از مدل‌های آنتروپی شانو و هلدرن و ارائه الگوی مطلوب آتی آن، تهران، مجله پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره 69. صص 123-138.

3. باستیه، ژان و برنادر، دزر (1377)، شهر، ترجمه علی‌اشرفی، تهران: دانشگاه هنر، صص 239-249.

4. پوراحمد، احمد؛ اکبرپور سراسکانرود، محمد و ستوده، سمانه (1388)، مدیریت فضای سبز شهری منطقه 9 شهرداری تهران، مجله پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دوره 42، شماره 69، صص 29-50.

5. پورمحمدی، محمدرضا و قربانی، رسول (1382)، ابعاد و راهبردهای پارادایم متراکم سازی فضاهای شهری، فصلنامه مدرس علوم انسانی، شماره 29، صص 85-108.

6. حکمت نیا، حسن و موسوی، میر نجف (1385)، کاربرد مدل در جغرافیا با تأکید بر برنامه‌ریزی شهری و ناحیه‌ای، انتشارات علم نوین.

7. رنه‌شورت، جان (1388)، نظریه شهری، ترجمه دکتر کرامت‌اله زیاری، حافظ مهدی‌نژاد و فریاد پرهیز، انتشارات دانشگاه تهران، 1388.

8. رهنما، محمدرحیم و حیاتی، سلمان (1392)؛ تحلیل شاخص‌های رشد هوشمند شهری، فصلنامه مطالعات برنامه‌ریزی شهری، سال اول، شماره چهارم، زمستان، صص 71-98.

9. زنگنه شهرکی، سعید (1391)، تحلیل اثرات اجتماعی- اقتصادی و زیست‌محیطی گسترش افقی شهر و چگونگی به‌کارگیری سیاست‌های رشد هوشمند شهری، مورد: شهر یزد)، رساله دکتری در دانشگاه تهران به راهنمایی دکتر فرانک سیف‌الدینی.

10. ضرابی، اصغر؛ صابری، حمید؛ محمدی، جمال و وارثی، حمیدرضا (1390)، تحلیل فضایی شاخص‎های رشد هوشمند شهری (مطالعه‎ی موردی: مناطق شهر اصفهان) پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره 77، پاییز 1390. صص 1-17.

11. طرح تفصیلی شهر ارومیه، (1389)، وزارت مسکن و شهرسازی.

12. طرح جامع شهر ارومیه (1389)، وزارت مسکن و شهرسازی استان آذربایجان غربی، بهار، 1389.

13. عباس زاده‌گان، مصطفی و رستم یزدی، بهمن (1387)، بهره‌گیری از رشد هوشمندانه در ساماندهی رشد پراکنده شهرها، مجله فناوری و آموزش، سال سوم، جلد 3، شماره 1، پاییز 1387، صص 33-48.

14. عزیزپور، ملکه و نجما اسمعیل پور (1388)، رشد افقی سریع شهر یزد و تأثیر آن بر سفرهای شهری در محدوده مرکز و پیرامون این شهر، نشریه جغرافیا و برنامه‌ریزی، شماره 30 صص 185-209.

15. علی‌الحسابی، مهران و عباسی، مریم (1390)، نقش ساختار مطلوب شهر در رسیدن به اطراف رشد هوشمند، کنفرانس ملی توسعه پایدار و عمران شهری، موسسه آموزش عالی و دانش‌پژوهان، اصفهان، صص 1-12.

16. کاتی، ویلیامز؛ برتون، الیزابت و جنکز، مایک، (1383)، دستیابی به شکل پایدار شهری، ترجمه واراز مرادی مسیحی، شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری.

17. ماجدی، حمید (1378)، زمین مسأله اصلی توسعه شهری، مجله آبادی، شماره 33، مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.

18. مثنوی، محمدرضا (1383)، هزاره جدید و پارادایم جدید شهری، در کتاب شکل پایدار شهری، ترجمه واراز مرادی مسیحی، شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری.

19. مرکز آمار ایران (1385)، نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن، استان آذربایجان غربی.

20. نظریان، اصغر و همپانژاد، الناز (1392)، تحلیل فرایند رشد و تکوین شهر ارومیه با بهره‌گیری از همپوشانی عکس‌ها هوایی در سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) فصلنامه جغرافیایی سرزمین، سال دهم، شماره 29، پاییز 1392. صص 37-52.

21. همپانژاد، الناز (1388)، تحلیلی بر توسعه فیزیکی شهر ارومیه، پایان‌نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه آزاد اسلامی نجف‌آباد، 122.

22. Achmad, Ashfa, HasyimSirojuzilam, DahlanBadaruddin and N.AuliaDwira, )2015(, Modeling of urban growth in tsunami-prone city using logistic regression: Analysis of Banda Aceh, Indonesia, Applied geography, NO 62.

23. Banzhaf, H.S. N.Lavery. (2010), Pennsylvania, Journal of Urban Economics, Vol 67, pp 169-179

24. Bhatta, B, (2010), Analysis of urban growth and sprawl from remote sensing data, Computer Science & Engineering Computer Aided Design Centre, spring.

25. Chrysochoou. M. (2012), “A GIS and indexing scheme to screen brownfields for area-wide redevelopment planning”. Landscape and Urban Planning, 105, 187–198.

26. Elkin, T. McLaren, D. and Hillman, M. (1991), Reviving the City: To wards S ustainab le Urban Develo pmen t,

27. ESA-UN, (2007), World Urbanization Prospects: The 2005 Revision.2.

28. Feiock, R. C. & Tavares, A. F. & Lubell, M. (2008), “Policy Instrument Choices for Growth Management and Land Use Regulation”. The Policy Studies Journal, 36 (3), 461–480.

29. Friends of the Earth, London.

30. Herold, M. & Hemphill, J. & Dietzel, C. & Clarke, K.C. (2005), "Remote Sensing Derived Mappingto Support Urban Growth Theory", Proceedings of the ISPRS Joint Conference 3rd International

31. Hess, G. R (2001), ” Just what is Sprawl, Anyway?”, www4. ncsu. edu/grhess.

32. La greca, P. L. Barbarossa, M. Ignaccolo, G. Inturri, and F. Martinico. (2011), The Density Dilemma, A Proposal for Introducing Smart Growth Principles in a Sprawling Settlement with in Catania Metropolitan Area, Cities 28, pp 527–535

33. Lopez,E, Bocco,G, Mendoza, M, Duhau, E, (2001), Predicting land-cover and land-use change in the urban fringe, A case in Morelia city, Mexico, Landscape and urban planning, No 55.

34. opulation Division, United Nations (2009), World population prospects. UN.

35. Thomas, R. W. (1981), Information Statistics in Geography. Norwich: Geo Abstracts.

36. United Nations, Department of economic and social affairs, (2010), World urbanization prospects: The 2010 revision, New York, United nation publication.

37. United Nations, Department of economic and social affairs, (2014), World urbanization prospects: The 2014 revision, New York, United nation publication.

38. Yang, F. (2009), If ‘Smart’ is ‘Sustainable’? An Analysis of Smart Growth Policies and ItsSuccessful Practices, A Thesis Submitted to the Graduate Faculty in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree of Master of Community and Regional Planning, Iowa State University Ames.

39. Zhao, Pengjun.(2010), Sustainable urban expansion and transportation in a growing megacity: Consequences of urban sprawl for mobility on the urban fringe of Beijing, Habitat International, Volume 34, Issue 2, April 2010.