قلمروگستری جنوب خاوری ایران در مناسبات پساتحریم با تأکید بر بندر چابهار

فصلنامه علمی تحقیقات سیاسی و بین المللی

مقاله 7، دوره 9، شماره 33، بهمن 1396، صفحه 126-150   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

مراد کاویانی راد¹؛ حسن سعادتی جعفرآبادی^{* 2}

¹دانشیار جغرافیای سیاسی دانشگاه خوارزمی

²دکتری جغرافیای سیاسی دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

چکیده

چکیده
قلمرو، بنیادی‌ترین دانش­واژه جغرافیای سیاسی یا ژئوپلیتیک است که شناسه و کارکرد آن، تابع بایسته‌های زمانی و مکانی در قالب متغیرهای اقتصادی، نظامی، سیاسی، فرهنگی و فناوری برشماری می‌شود. از زمان فروپاشی شوروی مناسبات ژئوپلیتیک در مقیاس جهانی، سرشتی ژئواکونومیک­محور یافته است؛ بدین معنا که کارکرد اقتصادی مکان‌هاست که به آنها وزن ژئوپلیتیک بخشیده است. از این رو، پرسش متن پیش­رو بر این اساس مطرح می‌شود که قلمروگستری جنوب شرق ایران در مناسبات جهانی؛ به‌ویژه در دوران پساتحریم چگونه است؟ پژوهش حاضر بر این فرضیه استوار است که جنوب خاوری ایران؛ به­ویژه بندر چابهار توانش‌هایی در حوزه ترابری و بندرگاهی دارد که در صورت سرمایه‌گذاری و تقویت زیرساخت‌ها، به کارکرد آن مقیاسی جهانی خواهد بخشید؛ به­گونه‌ای که حتی امروزه به­رغم برجا بودن برخی از تحریم‌ها، در کانون توجه قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه­ای قرار دارد. داده‌های مورد نیاز پژوهش به روش کتابخانه‌ای گردآوری شده است و روش­شناسی حاکم بر آن، سرشتی توصیفی- تحلیلی دارد. نتیجه پژوهش نشان داد که نیاز فزاینده دو کشور هند و چین، با اقتصادی پویا به انرژی و بازار فروش کالا، توجه آنها را به حضور در مکان‌های راهبردی جهان برانگیخته است. در این میان، جنوب شرق ایران؛ به­ویژه بندر چابهار در این مناسبات ژئواکونومیک، وزن ژئوپلیتیک ویژه‌ای یافته است؛ به­گونه‌ای که این بندر در کانون توجه کشورهای هند، چین و افغانستان قرار گرفته و انتقال انرژی کشورمان به چین و پاکستان از جنوب شرق کشور، رقابت این دو کشور را در قالب سرمایه‌گذاری و سفر متعدد هیأت‌های دیپلماتیک هندی، افغانی و چینی به ایران در پی داشته است که در آینده نزدیک نیز افزایش خواهد یافت.

کلیدواژه‌ها

واژه‌های کلیدی: قلمرو؛ قلمروگستری؛ پساتحریم؛ هند؛ ایران؛ چابهار

مراجع

استانداری سیستان و بلوچستان، سالنامه آماری 1392.

براون، دیتر .(1981). ویژگی‏های جدید در روابط هند با کشورهای ساحلی اقیانوس هند، ترجمه همایون الهی، تهران :انتشارات قومس.

بلاکسل، مارک .(1389). جغرافیایسیاسی، ترجمه محمدرضا حافظ نیا، عطااله عبدی، حسین ربیعی و عباس احمدی، تهران: نشر انتخاب.

تنخوم، میخائیل .(2015). بازی بزرگ هند در دوره پساتحریم، ترجمه علی عطاران، برگرفته از سایت دیپلماسی ایرانی.

حافظ نیا، محمدرضا و مراد کاویانی راد .(1393). فلسفه جغرافیای سیاسی، تهران: انتشارات مطالعات راهبردی.

دهقان، یدالله و مهدی کاظمی .(1390). کتاب آبی 4 ویژه بررسی روابط ایران و هند در سایه ظهور هند به‌عنوان یک قدرت منطقه‌ای، تهران: انتشارات ابرار معاصر.

سعیدی، ناصر و فاروق رئیسی .(1392). موقعیت ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی و ژئواستراتژیکی بندر گوادر پاکستان و مقایسه تطبیقی مزیت­ها و قابلیت­های بنادر گوادر پاکستان و چابهار ایران، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.

شفیعی، نوذر .(1396). مصاحبه با سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی.

ظهیری نژاد، مهناز .(1390). جایگاه انرژی در روابط ایران و چین، کتاب آسیا 7، تهران.

عبدالله عبدالله .(1394). سخنرانی رئیس اجرایی دولت افغانستان در دیدار با تجار چابهار، https://www.youtube.com/watch?v، 16/10/1394

غنی، اشرف .(1395). سخنرانی رئیس جمهور وقت افغانستان در نشست مشترک پیرامون امضای موافقتنامه چابهار، https://www.youtube.com/watch?v ،23 /2/1395

کاویانی راد، مراد .(1392). پردازش مفهوم قلمرو از دیدگاه جغرافیای سیاسی، فصلنامه برنامه‌ریزی و آمایش فضا، دورة هفدهم، ش 4.

کاویانی‏راد، مراد .(1389). ناحیه‏گرایی در ایران از منظر جغرافیای سیاسی، ناشر: پژوهشکده مطالعات راهبردی.

کریمی­پور، یدالله .(1380). ایران و همسایگان(منابع تنش و تهدید)، تهران: انتشارات دانشگاه تربیت معلم.

مبارکی، حامد .(1395). مصاحبه ایسنا با مدیرعامل وقت منطقه آزاد تجاری صنعتی چابهار، ، www.isna.ir/news

ملائک، حسین .(1396). مصاحبه با سفیر سابق ایران در چین.

مؤسسه تحقیقاتی تدبیر اقتصاد .(1394). راه‌آهن چابهار؛ فرصتی برای ترانزیت کالا به آسیای مرکزی و افغانستان، تهران، ش 35، مورخه 31/3/1395.

مویر، ریچارد .(1379). درآمدینوبرجغرافیایسیاسی، ترجمة دره میرحیدر، با همکاری سید یحیی صفوی، تهران: انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.

Brownlie, I.) 1998(, Principles of Public International Law, Clarendon Press.

Dahlman, Carl H, William H, Renwick(2014), Introduction to Geography: People, Places & Environment,Miami University,6th Edition.

Energy information administration(2013),Chian country analysis briefs.

Fabian .KP, Ambassador(2016), Modi in Iran: A Successful Visit, IPCS organization, india.

Geography, Elsevier, Oxford.

Glassner, M.) 1993(, Political Geography, 2nd Ed, NewYork: John Wiley &Sons.

Gonlubol, Mehmet;(1978),Uluslarası Politika İlkeler–Kavramlar–Kurumalar, A.Ü. Basimevi, Ankara.

Gupta, Ranjit(2016), “Iran, India and Chabahar: Recalling the Broader Context”, Article No. 5060, 13 June Spotlight West Asia, www.ipcs.org/print_article.

http:// www.mrunal.org/2012/08/diplo-delaram.html.

http://atlas.media.mit.edu/en/profile/country/afg/#Trade_Balance

http://economictimes.indiatimes.com/indian-oil-corporation-ltd/stocks/companyid-11924.cms.

http://www.bloomberg.com/news/articles/2016-09-20/indias-monthly crude imports touch 7 year-high-as-demand-booms.

http://www.bp.com/ BP Statistical Review of World Energy, 2015.

 http://www.eia.gov/beta/international/rankings/2013.

http://www.pmo.ir

http://www.theglobalist.com/iran-an-important-player-for-south-asia.

http://yearbook.enerdata.net/Global Energy Statistical Yearbook, 2016.

https://www.eia.gov/beta/international/analysis.cfm?iso=CHN

Jones, Martin, Jones, Rhys and Woods Michael.) 2004(, An Introduction to Political Geography: Space, Place and Politics, Routledge.

Leverett, flynt and B. Jeffery (2006), “Managing China – US. Energy Competition in the Middle East”, The Washington quarterly, winter.

Robert D. Kaplan(2010) Monsoon: The Indian Ocean and The Future of American Power, Random House, published October 2010.

Sack, R.D.) 1896 (Human Territoriality: Its Theory and History, Cambridge University Press.

Storey, D.) 2009 (Political Geography in International Encyclopedia of Human

Xenia, Dormandy & Ronak.D, and Desai) 2008), India – Iran relation: Key security implications, Harvard: Belfer center for science and international affairs.