بازتاب روحی و روانی بلایای طبیعی در متون ادبی قرن چهارم تا هشتم هجری

مطالعات زبان و ادبیات غنایی

مقاله 2، دوره 8، شماره 26، اردیبهشت 1397، صفحه 17-34   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مریم بلوری^{* 1}؛ نوری مختاری²

¹استادیار زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاداسلامی، نجف آباد، ایران

²دانش‌آموختۀ زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاداسلامی، نجف آباد، ایران

چکیده

از دیرباز، سرزمین ایران در معرض بلایای طبیعی مختلفی از جمله خشک‌سالی و قحطی، سرمای شدید، سیل، زلزله و نیز انواع بیماری‌های خطرناک و مختلف قرارداشته‌ وهر کدام از این وقایع باعث مرگ و میر تعداد زیادی از مردم و نامساعد شدن اوضاع جامعه شده‌است.در بیشتر موارد شدت این بلایا به حدی بوده‌است که حتی شاعران و نویسندگان نیز آن را در متون ادبی گزارش کرده‌اند. در پژوهش حاضر ضمن مطالعة تعدادی از متون نظم و نثر ادبی و تاریخیِ قرن چهارم تا هشتم ه. ق بازتاب این وقایع را تا حد امکان نشان داده و از حیث سیاسی و اجتماعی بررسی و تحلیل نموده‌است . نتایج نشان می‌دهد شیوۀ شاعران و نویسندگان در بازتاب این وقایع یکسان نبوده‌است؛ بیان متون نظم با عواطف بیشتر و متون نظم با تفصیل و جزئیات بیشتری همراه است . آثار روحی و روانی مردم، مرگ و میر و ویرانی شهرها و روستاها، شیوة حاکمیت در برخورد با این بلایا ، مباحثی‌ست که در مطالب پیشِ رو به آن‌ها پرداخته-شده‌است.

کلیدواژه‌ها

"متون ادبی"؛ "قحطی"؛ "سیل"؛ " زلزله"؛ " بیماری"

مراجع

1. اثیر اومانی، عبدالله (1390)، دیوان، تحقیق و تصحیحِ امید سروری، عباس بگ جانی، تهران: کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی.

2. اِمبرسِز، ن. ن. و ملویل چ. پ (1370)، تاریخ زمین لرزه­های ایران، مترجم ابوالحسن رده، تهران: آگاه.

3. بلعمی، ابو علی محمد (1385)، تاریخ بلعمی، به تصحیح محمد تقیِ بهار، به کوشش محمدِ پروینِ گنابادی، تهران: زوار.

4. بیهقی، ابوالفضل (1390)، تاریخ بیهقی، به کوشش خلیل خطیب رهبر، تهران: مهتاب.

5. تاریخ سیستان (1366)،  به تصحیح ملک الشعرا بهار، به همتِ محمدِ رمضانی، تهران: خاور.

6. جمال الدینِ اصفهانی، محمد بن عبدالرزاق (1379)، دیوان، به تصحیحِ وحیدِ دستگردی، تهران: نگاه.

7. جوینی، عطاملک بن محمد (1385)، تاریخِ جهانگشا، به تصحیحِ علامه محمدِ قزوینی، تهران: دنیایِ کتاب.

8. راوندی، محمد بن علی (1364)، راحةالصدور و آیه السرور در تاریخ آلِ سلجوق، به تصحیحِ محمدِ اقبال، تهران: امیرکبیر.

9. راوندی، مرتضی (1364)، تاریخ اجتماعیِ ایران، ج.5، تهران: روزبهان.

10. رشید الدین فضل‌الله همدانی (1338)، جامع التواریخ، به کوشش دکتر بهمن کریمی، تهران: اقبال.

11. سلمان ساوجی، سلمان بن محمد (1376)، کلیات، به تصحیح عباسعلیِ وفایی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

12. عبدالله بن فضل‌الله شیرازی (1372)، تحریرِ تاریخِ وصاف، به قلمِ عبدالمحمدِ آیتی، تهران: پژوهشگاه.

13. فردوسی، ابوالقاسم (1373)، شاهنامه، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.

14. قطران تبریزی، ابومنصور (1362)، دیوان، از رویِ نسخۀ تصحیح شدۀ محمدِ نخجوانی، تهران: ققنوس.

15. قمر اصفهانی، نظام الدین محمود (1363)، دیوان. به تصحیح تقی بینش، مشهد: باران مشهد.

16. کتابی، احمد (1384)، قحطی­های ایران، تهران: دفتر پژوهش­های فرهنگی.

17. کمال الدین اسماعیل اصفهانی، ابوالفضل (1348)، دیوان خلاق المعانی، به اهتمام حسین مجد العلومی، تهران: هخدا.

18. گردیزی، ابوسعید (1363)، زین الاخبار، به تصحیح و مقابلۀ عبدالحی حبیبی، تهران: دنیای کتاب.

19. مستوفی، حمدالله (1381)، تاریخ گزیده، به اهتمام عبدالحسین نوایی، تهران: امیرکبیر.

20. ناصرخسرو قبادیانی (1367)، سفرنامه، به کوشش نادر وزین پور، تهران: امیرکبیر.

21. نزاری قهستانی، سعد‌الدین (1371)، دیوان. به جمع، تدوین و دیباچۀ مظاهر مصفا، تهران: علمی.

22. یارشاطر، احسان (1389)، تاریخ ایران کیمبریج، ج.3)، تاریخ ایران از سلوکیان تا ...،.ترجمه حسن انوشه، تهران: امیرکبیر