بررسی عملکرد و بهره‌وری آب در لاین‌های آفتابگردان تحت شرایط نرمال و تنش آبی

مجله علمی- پژوهشی اکوفیزیولوژی گیاهی

مقاله 5، دوره 10، شماره 32، اردیبهشت 1397، صفحه 49-60   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

محمد عابدینی اسفهلانی^{* 1}؛ رضا فتوت²؛ مسعود سلطانی نجف‌آبادی³؛ علیرضا توکلی⁴

¹دانشجوی دکتری اصلاح نباتات دانشکده کشاورزی دانشگاه زنجان، و مربی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان سمنان (شاهرود)، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، شاهرود، ایران.

²دانشیار گروه زراعت و اصلاح نباتات، دانشکده کشاورزی دانشگاه زنجان، زنجان، ایران.

³استادیار موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر، سازمان تحقیقات، آموزش وترویج کشاورزی، کرج، ایران.

⁴دانشیار بخش تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرج، ایران.

چکیده

به منظور ارزیابی لاین‌های اینبرد آفتابگردان در شرایط نرمال و تنش رطوبتی، دو آزمایش جداگانه در ایستگاه تحقیقات کشاورزی بسطام (شاهرود) اجرا شد، در هر آزمایش 20 لاین اینبرد فرانسوی آفتابگردان در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با 3 تکرار مورد ارزیابی قرار گرفتند. در هر دو آزمایش، صفات مختلف زراعی شامل تعداد روز تا گلدهی، رسیدگی، ارتفاع، قطر ساقه، قطر طبق، تعداد دانه در طبق، زیست توده،‌ عملکرد دانه و وزن هزاردانه اندازه‌گیری شد. در کلیه صفات اندازه‌گیری شده بین لاین‌ها اختلاف معنی‌دار وجود داشت. لاین‌های C111، C138، C142 و C148 در هر دو شرایط تنش خشکی و آبیاری نرمال، ببشترین عملکرد دانه را تولید کرده و بالاترین بهره‌وری مصرف آب را داشتند. لاین C123 در شرایط نرمال با عملکرد 1736 کیلوگرم در هکتار از لاین‌های با عملکرد بالا بود در حالی‌ که در شرایط تنش با توجه به تولید 224 کیلوگرم در هکتار عملکرد دانه، بیشترین کاهش (87 درصد) را نشان داد. در مقابل، لاین C122 در شرایط نرمال و تنش به ترتیب با میانگین عملکرد دانه 1493 و 978 کیلوگرم در هکتار، کمترین کاهش (35 درصد) را نشان داد. در تجزیه علیت صفات مورد بررسی، دو صفت تعداد دانه در طبق و وزن هزار دانه بیشترین اثر مستقیم را بر عملکرد دانه در هر دو شرایط نشان داد. با توجه به این که این دو صفت از وراثت پذیری بالایی نیز برخوردارند لذا در گزینش برای افزایش عملکرد دانه می‌توانند مورد استفاده قرار گیرند.

کلیدواژه‌ها

لاین اینبرد؛ وراثت پذیری؛ اجزا عملکرد؛ تجزیه علیت

مراجع

آلیاری، ه. و ف. شکاری. 1379. دانه‌های روغنی، زراعت و فیزیولوژی. انتشارات عمیدی تبریز. 182 صفحه.

پورداد، س. س. و ع. امیری. 1377. بررسی اثر صفات زراعی بر عملکرد دانه ارقام آفتابگردان دیم از طریق تجزیه علیت.  چکیده مقالات پنجمین کنگره زراعت و اصلاح نباتات ایران.  13-9 شهریور 1377. موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر. کرج. ص 54.

توکلی، ع. ر. 1391. بررسی ضرایب همبستگی صفات، تجزیه علیت و شاخص‌های تحمل به خشکی در گندم. پژوهشهای زراعی ایران. 10(1): 206-198.

جعفرزاده کنارسری، م. و ک. پوستینی. 1376. بررسی اثر تنش خشکی در مراحل مختلف رشد بر برخی از ویژگی‌های مرفولوژیکی و اجزای عملکرد آفتابگردان (رقم رکورد).  مجله علوم کشاورزی ایران. 29(2): 361-353

رشدی، م. 1384.  بررسی اثرات تنش کم آبی بر جنبه­های فیزیولوژیکی و بیوشیمیایی ارقام روغنی آفتابگردان.  رساله دکتری تخصصی رشته زراعت دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران.

زینل‌زاده‌تبریزی، ح. و م. غفاری. 1388. تجزیه رگرسیونی و علیت عملکرد دانه و روغن هیبریدهای سینگل کراس آفتابگردان Helianthus annuus L.. مجله پژوهش در علوم زراعی. 2(6): 54-41

صفوی، ا.، س. س.  پورداد و م. جمشید‌مقدم. 1390. شناسایی ژنوتیپ‌های متحمل به خشکی در آفتابگردان (Helianthus annuus L.).. نهال و بذر. 27(2): 148-129.

ضابط, م.، ع. صمدزاده و ع. شورورزی. 1394. گزینش مهم‌ترین صفات مؤثر بر عملکرد آفتابگردان در دو شرایط آبیاری نرمال و تنش در منطقه بیرجند. مجله تنش‌های محیطی در علوم زراعی. 8(1): 231-217.

علیزاده، ا. و غ. کمالی. 1387. نیاز آبی گیاهان در ایران.  انتشارات دانشگاه امام رضا.  مشهد. 227 صفحه.

غفاری، م. 1382. بکارگیری تجزیه به مولفه های اصلی برای انتخاب برترین هیبریدهای سه جانبه در آفتابگردان .  نهال و بذر. 19(4): 527-513.

غفاری، م. و م. میرزاپور. 1388. خصوصیات زراعی و وراثت پذیری صفات در توده‌های آجیلی آفتابگردان (Helianthus annuus L.).  پژوهش در علوم زراعی. 1(3): 106-95.

قدمی فیروزآبادی، ع.، ع. شاهنظری، م. رائینی‌ سرجاز و ح. زارع ابیانه.  1394. اثر کم‌آبیاری تنظیم شده و کم‌آبیاری ناقص ریشه بر عملکرد، فلورسانس کلروفیل و پارامترهای رشد آفتابگردان.  پژوهش آب در کشاورزی. 29(2): 167-157

کریمی کاخکی م. و ع. سپهری. 1388.  اثر کم‌آبیاری در دوره زایشی بر کارآیی مصرف آب و تحمل خشکی ارقام جدید آفتابگردان.  نشریه علوم آب و خاک. 13(50): 176-163.

مقدسی، م.، ح. مظاهری لقب و م. کاکایی. 1393. ارزیابی ژنوتیپ‌های روغنی آفتابگردان (Helianthus annuus L.) بر اساس صفات مختلف و روابط بین آنها. نهال و بذر. 30(3): 604-585.

یزدی صمدی، ب.، ع. رضایی و م. ولیزاده. 1376. طرحهای آماری در پژوهشهای کشاورزی. انتشارات دانشگاه تهران. 763 صفحه.

Alvarez, D., P. Luduena. and E. Frutos. 1992. Variability and genetic advance in sunflower. In: Proc. of the 13th Int. Sunflower Conf. Italy: 963- 968.

Angadi, S. V. and M. H. Entz. 2002. Root system and water use patterns of different height sunflower cultivars. Agron. J.  94: 136-145.

Arshad, M., M. Ayubkhan, S. A. Jadoon and A. S. Mohammad. 2010. Factor analysis in sunflower (Helianthus annuus L.) to investigate desirable hybrids. Pak. J. Bot. 42(6): 4393-4402.

Berretta de Berger, A. and J. F. Miller. 1984. Genetic study of two sources of reduced height in sunflower. In: Proc. of the 6th Sunflower Research Workshop. Bismarck: 11- 12.

Blum, A. 1988. Plant breeding for stress environment. CRC press, Boca Rotan, FL. 38-78.

Blum, A. 1996. Crop responses to drought and the interpretation of adaptation. Plant Growth Regul. 20: 135 - 148.

Clarke, J. M., R. M. DePauw and T. F. Townley Smith. 1992. Evaluation of methods for quantification of drought tolerance in wheat. Crop Sci. 32: 723-728.

Connor, D.J., T. R. Jones and J. A Palta. 1985.  Response of sunflower to strategies of irrigation. I. Growth, yield and the efficiency of water-use. Field Crops Res. 10: 15-26.

Darvishzadeh, R., H. Hatami-Maleki, and A. Sarrafi. 2011. Path analysis of the relationships between yield and some related traits in diallel population of sunflower (Helianthus annuus L.) under well-watered and water-stressed conditions.  Aust. J. Crop Sci. 5: 674-680.

El-Hity, M. A. 1992. Genetical analysis of some agronomic characters in sunflower. In: Proc. of the 13th Int. Sunflower Conf. Italy: 1118- 1128.

Elizondo, J. 1991. A factor analysis of plant variables related to yield in sunflower under water stress conditions. Hellia 14: 55-64.

Falconer, D. S. 1989. Introduction to Quantitative Genetics. (3 rd edition) Longman. New York. 415 pp.

FAO. 2013. FAO statistical yearbook. Retrieved July 7, 2013, from http://www.faostat.fao.org.[2013-07-07].

Fernandez, G. C. J. 1992. Effective selection criteria for assessing plant stress tolerance. In Kuo, C. G. (Ed), Proceeding of an International Symposium on Adaptation of Food Crops to Temperature and Water Stress. Asian Vegetable Research and Development Center, Shanhua Taiwan, Publ. No. 93-410, 257-270.

Fick, G. N. 1978. Breeding and genetics In: J.F. Carter (ed.). Sunflower Science and Technology. A. S. A: 279- 338.

Fischer, R. A. and R. Maurer. 1978. Drought resistance in spring wheat .I:grain yield responses. Aust. J. Agric. Res. 29: 897-912.

Gimenez, C. and E. Ferers. 1986. Genetic variability in sunflower cultivars under drought. II. Growth and water relations. Aust. J. Agric. Res. 37: 573-582.

Karam, F., R. Lahoud, R. Masaad, R. Kabalan, J. Breidi, C. Chalita and Y. Rouphael. 2007. Evapotranspiration, seed yield and water use efficiency of drip irrigated sunflower under full and deficit irrigation conditions. Agric. Water Manage. 90: 213–223.

Marinkovic, R., 1992. Path Coefficient analysis of some yield components of sunflower.  Euphytica. 60: 201- 205.

Moosavi, S. S., B. Yazdi Samadi, M. R. Naghavi, A. A. Zali, H. Dashti and A. Pourshahbazi. 2008. Introduction of new indices to identify relative drought tolerance and resistance in wheat genotypes. Desert.12: 165-178.

Nezami, A., H. R. Khazaei, Z. Boroumand Rezazadeh and A. Hossini. 2008. Effect of drought stress and defoliation on sunflower (Helianthus annuus) in controlled conditions. Desert 12: 99-104.

Oweis, T., A. Hachum and J. Kijne. 1999. Water Harvesting and Supplemental Irrigation for Improved Water Use Efficiency in Dry Areas. Colombo, Sri Lanka: International Water Management Institute.

Pankovic, D., Z. Sakac, K. Kevresan and M. Plesnicar. 1999. Acclimation to long-term water deficit in the leaves of two sunflower hybrids: photosynthesis, electron transport and carbon metabolism. J.Exp. Bot. 50: 127-138.

Pathak, R. S. 1974. Yield components in sunflower, Helianthus annuus: First report. Plant Dis. Rep. 55: 1124-1125.

Razi, H. and M. T. Assad .1999. Comparison of selection criteria in normal and limited irrigation in sunflower. Euphytica. 105: 83 – 90

Reid, R. J. 1992. Combining ability of sunflower inbred lines derived from the United States and Argentina. M.Sc. Thesis. North Dakota State University. 101 Pp.

Shabana, R. 1974. Genetic variability of sunflower varieties and inbred lines. In: Proc. of the 6th Int. Sunflower Conf. Bucharest, Romania. Pp: 263-269.

Stone, L. R., A. J. Schlege, R. E. Gwin and A. H. Khan. 1996. Response of corn, grain sorghum, and sunflower to irrigation in the high plains of Kansas. Agric. Water Manage. 30: 251–259.

Vannozi, G. P., M. Baldini and D. Gomez-Sanchez. 1999. Agronomic traits useful in sunflower breeding for drought resistance. Hellia. 22 (30): 97- 124.

Visic, M., 1998. Correlation and path coefficient analysis between length of the growing stages and seed yield with sunflower hybrids.  Savremena Poljopriverda, 36(5-6): 221-227.