واکاوی نقش سرمایه روانشناختی در توانمندسازی ساکنان سکونتگاههای غیر رسمی (نمونه موردی: شهر رشت)

جغرافیا و مطالعات محیطی

مقاله 3، دوره 7، شماره 26، مرداد 1397، صفحه 29-44   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

احمد پوراحمد^{* 1}؛ مریم جعفری²؛ حمید رخساری³؛ امیر رنجبری⁴

¹استاد گروه جغرافیا انسانی/ دانشگاه تهران

²استادیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری ،دانشگاه گیلان

³دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه گیلان

⁴دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه گیلان

چکیده

در دهه های اخیر،توانمندسازی در مطالعات محققان سکونتگاههای غیر رسمی مفاهیم مختلفی را در بر گرفته است. در این مقاله با توجه مفهموم روانشناختی توانمندسازی به بررسی وضعیت سرمایه روانشناختی در جهت توانمندسازی در سه گونه متفاوت(باندبازی و هجوم، پیشینه روستایی، تفکیک اراضی کشاورزی) از سکونتگاههای غیر رسمی شهر رشت پرداخته شده است.روش تحقیق مقاله حاضر، در مرحله ادبیات و مبانی نظری تحقیق، روش توصیفی و تحلیلی و با ابزار گردآوری داده: مطالعات کتابخانه ای و اسنادی است، در ادامه با روش مشاهده، پرسشنامه در بستر مطالعات میدانی در سطح سه گونه سکونتگاه غیر رسمی مورد نظر اقدام به بررسی و پیمایش محیط شده است. تحقیق حاضر به کمک 32 سئوال بسته مورد سنجش قرار گرفت و برای امتیاز دهی آن از طیف پنج قسمتی لیکرت استقاده شده است. متغیرهای تحقیق حاضر عبارتند از: خودکارآمدی، امیدواری، خوش بینی، و تاب آوری ساکنان در مسایل مرتبط با توانمندسازی چون کیفیت مسکن، فرصت اشتغال، فرصت های آموزشی، ...در قالب گویه های مناسب عملیاتی شده است. در تحلیل داده های جمع آوری شده با استفاده از نرم افزار SPPS با توجه به هدف تحقیق از آزمون تحلیل واریانس فیشر (F-TEST) و آزمون تعقیبی توکی( Tukey ) استفاده شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد که در سکونتگاههای غیر رسمی گونه دوم (سکونتگاههای غیر رسمی با پیشینه روستایی) منابع انسانی این سکونتگاهها از نظر سرمایه روانشناختی در وضعیت مطلوبتری تا دو گونه(باز تقسیم و تفکیک زمینهای کشاورزی و تصرف خرنده و باند بازی) دیگر قرار دارند.

کلیدواژه‌ها

کلید واژها: سرمایه روانشناختی؛ توانمندسازی؛ سکونتگاههای غیر رسمی؛ رشت

مراجع

1- ایراندوست، کیومرث، صرافی، مظفر، (1386)، یاس و امید در سکونتگاه‌های غیررسمی، نمونه موردی شهر کرمانشاه، رفاه اجتماعی: پاییز 1386، دوره 7، شماره 26؛ از صفحه 201 تا صفحه 221 .

2- بهادری خسرو شاهی، جعفر، هاشمی نصرت‌آباد، تورج، بابا پور خیرالدین، جلیل، (1391)، رابطه سرمایه روانشناختی با سرمایه اجتماعی دانشجویان دانشگاه تبریز، مجله تخصصی پژوهش و سلامت، مرکز تحقیقات توسعه اجتماعی و ارتقای سلامت گناباد، دوره‌ی 2، شماره 1، صفحات 145-153.

3 -پورآقایی، عبدالله، (1385)، علل شکل‌گیری اسکان غیر رسمی در شهر رشت و راهکارهای ساماندهی آن، مجله چشم انداز جغرافیایی تابستان 1385 شماره دوم، صفحه 45-66 .   

4- جمالی، فیروز؛ پورمحمدی، محمدرضا؛ شریف نژاد، جواد؛ (1389)، توانمندسازی سکونتگاههای غیر رسمی بر بنیان سرمایه اجتماعی: گفتمانی غیر کالبدی برای توسعه؛ مطالعه موردی: کلانشهر تبریز: پاییز 1389 - شماره 14، صفحه از 122 تا 140.

5- حیدری ساربان، وکیل، (1395)، بررسی تطبیقی وضعیت سرمایه روان‌شناختی مناطق روستایی دارای گردشگر و فاقد گردشگر، مطالعه موردی: شهرستان اردبیل، نشریه جغرافیا و مطالعات محیطی، مقاله 4، دوره 5، شماره 18، صفحه 47-62.

6- سرگلزایی جوان؛ طیبه و هادیانی؛ زهره، (1395)، امکانسنجی توانمندسازی محله‌های اسکان غیررسمی از طریق افزایش سرمایه اجتماعی در محله شیرآباد شهر زاهدان، فصلنامة علمی پژوهشی رفاها جتماعی، سال شانزدهم، زمستان 95، شماره 63.

7- سعیدی رضوانی، نوید؛ انصاری، محمد حسین؛ توحیدلو، وحیده، 1391، بررسی و ارائه راهکارهای توانمندسازی اجتماع محور با تأکید بر مشارکت مردمی در ساماندهی و توانمند سازی بافتهای فرسوده و سکونتگاه‌های غیر رسمی (نمونه موردی شیراز، کرمانشاه و سنندج)، مقاله 4، دوره 3، شماره 41 و 42، پاییز 1391، صفحه 6-22.

8- شعبانپور، زهرا، ۱۳۹۴، تحلیل تاثیرات اسکان غیر رسمی بر توسعه‌ی پایدار شهر نمونه موردی رشت، اولین همایش پژوهش‌های کاربردی در علوم جغرافیایی، سمنان، گروه جغرافیای دانشگاه آزاد اسلامی واحد سمنان.

9- فیاضی، مرجان، سیمار اصل، نسترن، کاوه، منیژه، 1389، استفاده از روانشناسی مثبت‌گرا در مدریریت و رهبری سازمان (جنبشی رو به گسترش)، همایش ملی چالش‌های مدیریت و رهبری در سازمان‌های ایرانی، دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات اصفهان.

10- لوتانز و همکاران (۱۳۹۲). سرمایه روانشناختی سازمان: تحولی در مزیت رقابتی سرمایه انسانی. مترجم عبدالرسول جمشیدیان و محمد فروهر. انتشارات آییژ، تهران.

11- مسعود؛ محمد؛ حق وردیان؛ فاطمه، (1391)، نقش سرمایه اجتماعی بر توانمندسازی سکونتگاه‌های غیررسمی (مطالعه موردی: پیرامون محله استخر عینک رشت) مقاله 9، دوره 7، شماره 18، بهار 1391، صفحه 128-140.

12- مشیری، فرخ؛ مظفر صرافی و محجوبه دهبان، ۱۳۹۲، جایگاه سرمایه اجتماعی در توانمندسازی و ساماندهی اجتماعات ساکن در سکونتگاه‌های غیررسمی، اولین همایش ملی جغرافیا، شهرسازی و توسعه پایدار، تهران، انجمن محیط‌زیست کومش، دانشگاه صنعت هوایی.

13- مهندسین مشاور طراحان راهوند شهر، 1389-1388، گزارش دستور ستاد ملی توانمند‌سازی سکونتگاه‌های غیررسمی، استان گیلان.

14- Banyard, V.L., & LaPlant, L.E. (2002). Exploring links between children maltreatment and empowerment. Journal of Community Psychology, 30(6), 687–707.

15- Coutu, D.L. (2002) ‘How resilience works’,  Harvard Business Review,  80 , (May),  46-55.

16- Dalton, J.H., Elias, M.J., & Wandersman, A. (2001). "Community Psychology: Linking Individuals and Communities." Stamford, CT: Wadsworth.

17- Ehebrecht, Daniel, (2014), The challenge of informal settlement upgrading: Breaking new ground in Hangberg, Cape Town? Potsdam : Univ.-Verl., 2014 ISBN: 978-3-86956-300-8.

18- Harris, R. (2003): A Double Irony: The Originality and Influence of John F.C. Turner. In: Habitat International 27 (2003), 245–269.

19- Hassan ,Ghada Farouk,(2011), The enabling approach for housing supply Drawbacks & prerequisites – Egyptian experiences, Alexandria Engineering Journal (2011) 50, 421–429.

20- Hyuang Hur, M. (2006) “Empowerment in terms of theoretical perspectives: exploring a typology of the process and components across disciplines”. Journal of Community Psychology; Vol. 35, pp. 523-541.

21- Ibanez, G.E., Khatchikian, N.K., Buck, C.A., Weisshaar, D.L., Abush-Kirsh, T., Lavizzo, E.A., et al. (2003). Qualitative analysis of social support and conflict among Mexican and Mexican- American disaster survivors. Journal of Community Psychology, 31(1), 1–23.

22- Jim Orford, (2008) Community Psychology: Challenges, Controversies and Emerging Consensus, John Wiley and Sons, 2008.

23- Levine, M., & Perkins, D.V. (1997). "Principles of Community Psychology (2nd Ed)". New York: Oxford University Press.

24- Maton, K. I., Perkins, D. D., & Saegert, S. (2006). Community psychology at the crossroads: Prospects for interdisciplinary research. American Journal of Community Psychology, 38(1-2), 9-21.

25- McCubbin, M. A., & McCubbin, H. I. (1996). Resiliency in families: A conceptual model of family adjustment and adaptation in response to stress and crisis. In H. McCubbin, A. Thompson, & M. McCubbin (Eds.), Family assessment: Resiliency, coping, and adaptation: Inventories for research and practice (pp. 1-64). Madison: University  of Wisconsin.

26- Murray, Karen Bridget, (2015) ,Bio-gentrification: vulnerability biovalue chains in gentrifying neighbourhoods†, Urban Geography, 36: 2, 277-299, DOI: 10.1080/02723638.2014.973225.

27- Quinn, Robert. E. & Gretchen .M Spreitzer (1997)," The rood to Empowerment: seven question every leader should consider ", Organizational Dynamic, V26 n 2. pp.37-51.

28- Rappaport, J. (1984). Studies in empowerment: Introduction to the issue. "Prevention in Human Services," 3-p1-7.

29- Richardson, G.E. (2002). The Metatheory of Resilience and Resiliency. Journal of clinical psychology, 58 (3), 307– 321.

30- Rissel, C. (1994). Empowerment: The holy grail of health promotion. Health Promotion International, 9(1): 39-47.

31- Rossing, B., & Glowacki-Dudka, M. (2001). Inclusive community in a diverse world: Pursuing an elusive goal through narrative-based dialogue. Journal of Community Psychology, 29(6), 729–743.

32- Safarabadi, Aam, Moayedfarm, Saeedeh, Varesi, Hamidreza, (2015), urban sustainable development with emphasis on the empowerment of informal settlements in urban areas. The case of yazd, iran , European Journal of Geography Volume 6, Number 1:83-97.

33- Seligman, M. E. P., Steen, T. A., Park, N. & Peterson, C. (2005). Positive Psychology Progress: Empirical Validation of Interventions. American Psychologist. 60(5), 410-421.

34- Sharma S, Gupta A (2017), The Everyday lives and coping Strategies of women in Delhi; Discerning roots of Psychological Empowerment- An Ethnographic Study, International Journal of Indian Psychology, Volume 4, Issue 2, No. 96, ISSN:2348-5396 (e), ISSN:2349-3429 (p), DIP:18.01.198/20170402, ISBN:978-1-365-84232-0.

35- Stokes, Charles J, )1962(, A Theory of Slums, Land Economics , a quarterly journal of Planning, Housing & Public Utilities, Vol. 38, No. 3 (Aug., 1962), pp. 187-197.

36- Uzun, Bayram, Simsek,  Nida Celik, (2015), Upgrading of illegal settlements in Turkey; the case of North Ankara Entrance Urban Regeneration Project, Habitat International 49 (2015) 157e164.

37- Verster, Pieter, )2012(, New hope for the poor: A perspective on the church in informal settlements in Africa, Publisher AFRICAN SUN MeDIA,ISBN1920382011, 9781920382018.

38- Walsh, F. ( 2006). Strengthening Family Resilience. New York: The Guilford Press.

39- Zimmerman, M.A. (2000). Empowerment Theory: Psychological, Organizational and Community Levels of Analysis. "Handbook of Community Psychology," 43–63.