بررسی نماد «پری» در خسرو و شیرین نظامی بر اساس نقد کهن‌الگویی

مطالعات زبان و ادبیات غنایی

مقاله 3، دوره 8، شماره 27، مرداد 1397، صفحه 35-46   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

علی دهقانی^*

دانشیار زبان و ادبیات فارسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاداسلامی، تبریز، ایران

چکیده

طبق نظر یونگ کهن‌الگوها در ناخودآگاه جمعی از طریق نمادها ظهور می‌یابند. هر کهن‌الگو می‌تواند در جامه‌ نمادهای مختلف ظاهر گردد. با بررسی افسانه‌ها و قصه‌های پریان می‌توان بین خودآگاه و ناخودآگاه که آبشخور اسطوره‌هاست ارتباط برقرار کرد. پریان نیروهای فرا طبیعی روح انسان را نمادین می‌کنند. پایداری مضامین پری در ذهن بشری نشان از قدرت عظیم و شگرف آن‌هاست که توانسته‌اند از ماقبل تاریخ به عصر جدید، سفر کنند و در لابه‌لای آثار قصه پردازان و شاعران به حیات خود ادامه دهند. نظامی به همه باورهای کهن درباره نماد پری آگاه بوده و به کمک آن توانسته نهانی‌های ناخودآگاه درون خود را که در قهرمان داستان-شیرین- نمود یافته است، توصیف ‌کند. او در سایه‌ این نماد و با تخیلات شاعرانه، آنیمای درون خود را به تصویر کشیده است. سویه‌ مثبت پری در خسرو و شیرین، نشانگر روان تکامل یافته و به فردیت رسیده سراینده آن می‌باشد. هماهنگی میان احوال و رفتار و نقش‌های «شیرین» نظامی با الگوهای باستانی شخصیت «پری» حاکی از موفقیت شاعر در وصول به هدف آگاهانه اوست. پژوهش حاضر تصویرسازی نظامی را از کهن‌الگوی پری و تحول تدریجی مفاهیم آن در قالب داستان خسرو و شیرین نشان می‌دهد. تصاویر و مفاهیمی که بیان کننده راز بقای اسطورة پری در زبان نمادین شاعران، تحت تأثیر ناخودآگاه جمعی بشر می‌باشد. در این جستار ضمن طرح موضوع نقد کهن‌الگویی و بیان جایگاه نمادها در عرصه‌ آفرینش‌های هنری، به بررسی نماد پری در خسرو و شیرین نظامی پرداخته شده است.

کلیدواژه‌ها

کهن‌الگو؛ نماد؛ ناخودآگاه جمعی؛ پری؛ شیرین؛ نظامی

مراجع

1. اصیل، حجت الله (۱۳۸۱)، آرمان شهر در اندیشه ایرانی، تهران: نشر نی، چاپ دوم.
2. الیاده، میرچا (1376)، رساله در تاریخ ادیان، ترجمة جلال ستاری، تهران: سروش.
3. اوادینیک، ولودیمیر والتر (1379)، یونگ و سیاست، ترجمة علی­رضا طیب، تهران: نی.
4. برفر، محمد (1389)، آینۀ جادویی خیال، تهران: امیرکبیر، چاپ اول.
5. پالمر، مایکل (1385)، فروید، یونگ و دین، ترجمة دهگان­پور و غلام­رضا محمدی، تهران:رشد.
6. خاقانی، افضل­الدین بدیل (1368)، دیوان، به کوشش ضیاءالدین سجادی، تهران: زوار، چاپ سوم.
7. دلاشو، مارگریت. لوفر (1386)، زبان رمزی قصه­های پریوار، ترجمة جلال ستاری، تهران: توس.
8. دیچز، دیوید (1366)، شیوه­های نقد ادبی، ترجمة محمدتقی صدقیانی و غلامحسین یوسفی، تهران: آفاق.
9. ستاری، جلال (1366)، رمز و مثل در روانکاوی، تهران: توس.
10. --------- (1386)، مدخلی بر رمز شناسی عرفانی، تهران: مرکز.
11. سرانو، میگوئل (1377)، با یونگ و هسه، ترجمة سیروس شمیسا، تهران: بدیهه، چاپ دوم.
12. سرکاراتی، بهمن (1385)، سایه­های شکار شده، تهران: قطره.
13. سرلو، خوان ادواردو (1389)، فرهنگ نمادها، ترجمة مهرانگیز اوحدی، تهران: دستان.
14. شوالیه، ژان و آلن گربران (1388)، فرهنگ نمادها، جلد 3-1، ترجمة سودابه فضایلی، تهران: جیحون.
15. صفا، ذبیح­الله (۱۳۶۶)، تاریخ ادبیات در ایران، جلد دوم، تهران: فردوس.
16. فردوسی، ابوالقاسم (1373)، شاهنامه، به کوشش سعید حمیدیان، جلد 4-1، تهران: قطره.
17. کزازی، میر جلال­الدین (1384)، نامه باستان، تهران: سمت، چاپ سوم.
18. لاهیجی، شهلا و همکار (1371)، شناخت هویت زن ایرانی در گسترة پیش از تاریخ، تهران: روشنگران.
19. مکاریک، ایرناریما (1388)، دانش­نامۀ نظریه­های ادبی معاصر، ترجمة مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: آگه.
20. مک­کال، هنریتا (۱۳۷۳) اسطوره­های بین‌النهرینی، ترجمة عباس مخبر، تهران: مرکز.
21. ناصرخسرو (1375)، دیوان اشعار، به اهتمام مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران: مک گیل.
22. نظامی، الیاس بن محمد (1388)، خسرو و شیرین، تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی، تهران: زوّار، چاپ دوم.
23. واحددوست، مهوش (1387)، نهادینه­های اساطیری در شاهنامه فردوسی، تهران: سروش.
24. هینلز، جان راسل (1389)، شناخت اساطیر ایران، ترجمه و تألیف باجلان فرخی، تهران: اساطیر، چاپ سوم.
25. یونگ، کارل گوستاو (1368)، چهار صورت مثالی، ترجمة پروین فرامرزی، تهران: امیر کبیر.
26. -------------- (1371)، خاطرات، رؤیاها، اندیشه، ترجمة پروین فرامرزی، مشهد: آستان قدس رضوی.
27. -------------- (1372)، جهان­ نگری، ترجمة جلال ستاری، تهران: توس.

28- Leith,Vincent B.(Ed.),(2001), Theory and criticism, New York:Norton.