سوگسروده ها و مصیبت خوانی ها در ادبیات استان بوشهر

مطالعات زبان و ادبیات غنایی

مقاله 6، دوره 8، شماره 27، مرداد 1397، صفحه 75-87   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

حیدر منصوری^{* 1}؛ سید احمد حسینی کازرونی²؛ سید جعفر حمیدی²

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد بوشهر، دانشگاه آزاداسلامی، بوشهر، ایران

²استاد زبان و ادبیات فارسی، واحد واحد بوشهر، دانشگاه آزاداسلامی، بوشهر، ایران

چکیده

منطقۀ بوشهر از نظر تاریخی دارای سابقه‌ای بسیار درخشان است. این اقلیم، یکی از مراکز مهم و قدیمی تمدن و فرهنگ ایران زمین محسوب می‌شود که دارای قدمت و تمدنی کهن است. این درخشش به ویژه در آواها، نواها و اشعار نوحه‌ها در آیین‌های سوگواری جلوۀ بیشتری دارد. با توجه به شرایط اقلیمی و محیطی، فرهنگ عامه و بافت سنتی غالب براین استان، نوحه در آن از جایگاه بالایی برخوردار است. در این میان نقش و اهمیت شعر در ساخت نوحه، جایگاهی درخور و شایسته است. شیوۀ این پژوهش کتابخانه‌ای است؛ اما در برخی از موارد از شیوۀ میدانی نیز استفاده شده‌است. دستاورد این پژوهش و هدف اساسی از طرح این مساله شناخت اشعار مختلف نوحه در زمینه‌های خاص از جمله ذکر، نوحۀ پیش‌خوانی، نوحۀ پامنبری، نوحۀ سینه‌زنی دوره‌ای، لایی‌لایی، سرود یا سرور، اشعارروضه، شبیه خوانی ذوالجناح، صبحدم، شبیه‌خوانی شام غریبان و دیگر آواها و نواهای خاص آیین عزاداری در استان بوشهر است. بررسی زبان، بیان، اندیشه، موسیقی و قالب اشعار این نوحه‌ها منعکس کنندۀ ویژگی تاریخ و فرهنگ غنی این استان است .

کلیدواژه‌ها

سوگسروده ؛ مصیبت خوانی؛ استان بوشهر ؛ ادبیات ؛ موسیقی

مراجع

1. آذر، امیراسماعیل (1388)، شکوه عشق، تاریخ و شعر عاشورا، تهران: سخن.

2. احمدی ری‌شهری، عبدالحسین (1380)، سنگستان، بوشهر قدیم و ویژگی‌های فرهنگی – اجتماعی آن، شیراز: انتشارات نوید.  

3. انصاری، نرگس، سیفی، طیبه (1391)، «نظریه‌های موسیقی در شعر فارسی و عربی با نگاهی مقایسه‌ای به آثار محمدرضا شفیعی کدکنی و کمال ابودیب»، فصلنامۀ علمی پژوهشی لسان مبین. دانشگاه بین المللی امام خمینی، دورۀ 3، شمارۀ7، صص 24-45.

4. باباچاهی، علی (1368)، شروه­سرایی در جنوب ایران، تهران: اقبال لاهوری.

5. باوان پوری، مسعود، آزادی، سکینه، ابراهیمی، الهام، سجادی فر، وحید (1396)، «نگاهی زیبایی­شناسانه به شعر سید یعقوب ماهیدشتی کرمانشاهی از منظر بازتاب عشق  به محبوب» فصلنامۀ علمی – تخصصی مطالعات زبان و ادبیات غنایی. گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد، سال هفتم، شماره 23، صص 21-32.

6. بحرینی نژاد، عبدالحسین، دوراهکی، حیدر (1382). بندر دیر نگینی برساحل خلیج فارس. قم: نورالنور

7. بیهقی، حسینعلی (1365)، پژوهش و بررسی فرهنگ عامۀ ایران، مشهد: آستان قدس رضوی.

8. حمیدی، سیدجعفر، سعیدی، گلناز (1381)، چون پایۀ پنجم، احوال، اشعار، نوحه‌ها و سفرهای دریایی ناخدا عباس دریانورد. قم: موعود اسلام.

9. دارند، حسین (1390)، سبزهای اناری، گزیدۀ شعر آیینی استان بوشهر، مشهد: سپیده باوران.

10. درویشی، قاسم (1396)، روزنی به روزگار رفته، تهران: یاسمین.

11. دهخدا، علی اکبر (1377)، لغت‌نامه، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم.

12. زنگویی، عبدالمجید (1377)، شعر دشتی و دشتستان، دفتر پنجم از فاضل تا وامق، تهران: نشر اشاره.

13. شریفیان، محسن (1382)، اهل ماتم، آواها و آیین سوگواری در بوشهر، تهران: انتشارات دیرین.

14. صفدری، احمد (1381)، ماتم سرای اهل بیت علیهم السلام، نوحه­های محلی استان بوشهر، قم: موعود اسلام.

15. کافی، غلامرضا (1386)، شرح منظومۀ ظهر، نقد و تحلیل شعرهای عاشورایی از آغاز تا امروز، تهران: مجتمع فرهنگی عاشورا.

16. محدثی خراسانی، زهرا (1388)، شعر آیینی و تاثیر انقلاب اسلامی بر آن، تهران: مجتمع فرهنگی عاشورا.

17. محمودی، حسین (1379)، بهار و خزان، منتخبی از اشعار نوحه سرایان استان بوشهر، قم: الهادی.

18. هاشمی فرد، سیدمحمد (1389)، نینوایی‌ها، بررسی اشعار عاشورایی شاعران استان بوشهر، قم: موعود اسلام.

19. http : // www.asriran.com

20. http : // www. mirasbu.ir

21. http : // dashtiha.blogfa.com

22. http : // hossiniyahkhan.blogfa.com

23. http : // oognameh3.blogfa.com

24. http : // abdrza1390.blogfa.com

منابع شفاهی (آگاهان و راویان)

25. خدر آبدونی، غلامرضا ابراهیمی، روح الله صفوی ( آکا )، قیصر کرمی، محمد مرادی، محمد منصوری.