ارائه چارچوبی جهت سنجش ظرفیت اجتماعی توسعه میان‌افزا در بافت‌های شهری، نمونه موردی: کوی رودکی اراک

جغرافیا و مطالعات محیطی

مقاله 2، دوره 7، شماره 27، آبان 1397، صفحه 25-42   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

نجمه سادات مصطفوی^*

مدیر و عضو هیات علمی گروه پژوهشی توسعه کالبدی شهر، معاونت پژوهش و فناوری جهاد دانشگاهی استان مرکزی، اراک

چکیده

در پی پاسخگویی به مشکلات توسعه پراکنده شهری و نتایج منفى آن، راهکارهای نظری و عملی متعددی ارائه شد. در این میان رشد هوشمند شهری با هدف هدایت بخشی از رشد منطقه‌ای به مراکز شهری و کاهش فشار رشد بر بخش‌های روستایی و مناطق شهری توسعه نیافته پیرامون، با ارائه الگوی توسعه میان‌افزا در تلاش برای تاکید بر توسعه نواحی درونی شهرها و بهره‌گیری از زیرساخت‌های موجود آنها می باشد. نبود روشی دقیق و کارآمد برای محاسبه ظرفیت توسعه و برنامه‌ریزی توسعه براساس پتانسیل‌ها بجای ظرفیت‌ها، نیاز به تدوین فرایندی عملیاتی برای سنجش ظرفیت توسعه را دو چندان می‌نماید. به‌سبب گستردگی موضوع مورد بحث و اهمیت بعد اجتماعی در فرایند توسعه، در این پژوهش تنها به تدوین چارچوبی جهت سنجش ظرفیت اجتماعی توسعه میان‌افزا پرداخته شده است. از آنجایی که اجماع نظری بر شاخص‌های این سنجش وجود ندارد؛ پس از مطالعه منابع داخلی و خارجی و استخراج اولیه شاخص‌ها، از روش دلفی برای رسیدن به وفاق بین صاحبنظران (21 متخصص) استفاده گردید. در راستای کمی‌سازی سنجش ظرفیت توسعه، از روش امتیازدهی تحلیل سلسله مراتبی AHP استفاده شد. حجم نمونه برای توزیع پرسشنامه معادل 375 تن بود. پرسشنامه‌ها براساس پوشش مکانی تمام محدوده توزیع گردید. اطلاعات جمع آوری شده از طریق سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.

کلیدواژه‌ها

توسعه میان‌افزا؛ ظرفیت اجتماعی؛ دلفی؛ AHP؛ کوی رودکی؛ اراک

مراجع

1. آقاعلیخانی، زینب و برک‌پور، ناصر. (1391). مقایسه ظرفیت‌های اجتماعی و نهادی توسعه پایدار در شهرهای کرج و قزوین. فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات شهری، شماره چهارم، صص 14-1.
2. براتی، ناصر. تنکابنی، بهاران و سلیمان نژاد، محمدعلی. (1389). سنجش پایداری محله شهرآرای تهران با بکار گیری تلفیقی از معیارهای جهانی و نظرات مردم. نخستین همایش توسعه شهری پایدار در ایران، 2 و 3 آذر، 1389، تهران 1-19.
3. توکلی‌نیا، جمیله و استادی، منصور. (1388). تحلیل پایداری محله‌های کلانشهر تهران با تاکید بر عملکرد شورایاری‌ها ، نمونه موردی: محله‌های اوین، درکه و ولنجک. فصلنامه پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره 70، صص 43-29.
4. جمعه پور، محمود و مخلصیان سپیده. (1396). سطح پایداری محله‌ای و رابطة آن با توسعة اجتماعی در محلة نازی آباد تهران. پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دوره 49، شمارة 2. صص 411-425.
5. دلبری، سیدعلی و داودی، سید علیرضا. (1391).کاربرد تکنیک فرآیند تحلیل سلسله‌مراتبی (AHP) در رتبه‌بندی شاخص‌های ارزیابی جاذبه‌های توریستی. مجله تحقیق در عملیات و کاربردهای آن، سال نهم، شماره دوم (پیاپی 33)، صص 79-57.
6. رضازاده، راضیه؛ محمدی آیدغمیش، فاطمه و رفیعیان، مجتبی. (1391). توسعه اجتماع محلی با بهره‌گیری از ظرفیت‌های مشارکتی در رویکرد دارایی مبنا. مدرس علوم انسانی- برنامه‌ریزی آمایش فضا. دوره شانزدهم، شماره 2، صص 55-37.
7. رفیعیان، مجتبی؛ تقوایی، علی اکبر و وحدانی، حسن. (1388). ظرفیت سنجی توسعه محله‌ای در فرایند توسعه پایدار شهری (مطالعه موردی: محله کلکته چی یا راسته کوچه شهر تبریز). صفه، دوره 19، شماره 49، صص 104-93.
8. زندرضوی، سیامک؛ ضیائی، کیوان و رحمانی، مریم. (1388). ظرفیت‌های سرمایه اجتماعی برای برپایی اجتماعات محله‌ای در شهر "دوستدار کودک" در بم. فصلنامة علمی پژوهشی رفاه اجتماعی، سال نهم، شماره 3، صص 104-81.
9. ساسانپور، فرزانه؛ سلیمانی، محمد؛ ضیائیان، پرویز و دلفان آذری، زهرا. (1394). جایگاه محله در توسعه پایدار شهر (مطالعه موردی: محله‌های منطقه 10 شهرداری تهران). پژوهش‌های جغرافیایی انسانی، دوره 47، شماره 1، صص 176-159
10. عزیزی، محمد مهدی. (1385). محله مسکونی پایدار: مطالعه موردی نارمک. فصلنامه هنرهای زیبا. شماره 27، صص 36-45.
11. کاظمیان، غلامرضا؛ قربانی‌زاده، وجه‌الله و شفیعا، سعید. (1391). دستیابی به توسعه پایدارمحلی از طریق ظرفیت اجتماعی ساکنین و فعالان اقتصادی محله غیررسمی مطالعه موردی: محله شمیران نو. مدیریت شهری، دوره 1، شماره 4، صص 3-12.
12. کیانی، اکبر؛ غلامی فاردقی، حسن و وحدتی، معصومه. (1391). سنجش و ارزیابی ظرفیت زیست اجتماعی محلات در شهرهای کوچک با مدل ) ELECTREمطالعه موردی شهر در ق(. مجله پژوهش و برنامه ریزی شهری، سال سوم، شماره یازدهم. صص 72-59.
13. میبدی، مونا سادات و پورمحمدی، محمدرضا. (1395). بررسی اصول و معیارهای پایداری در محلات مسکونی به منظور ایجاد ارتباط بین بافت قدیم و جدید شهر نمونه موردی محلات فیض آباد و شهرک شهید نجفی کرمانشاه. مدیریت شهری شماره 43، صص 262-249.
14. Aldrich, Daniel P & Meyer Michelle A. (2015).Social Capital and Community Resilience. American behavior scientist, Vol 59, Issue 2.
15. Amir Zal, W.A. (2016). Fragility and capacity building of social capital of Malaysian fishermen. Ocean & Coastal Management 119, p 177-183
16. Appelgren, B & Klohn, W. (1999). Management of water scarcity: A focus on social capacities and options. Physics and Chemistry of the Earth, Part B: Hydrology, Oceans and Atmosphere, Volume 24, Issue 4, P 361-373,
17. Arefi, Mahyar. (2004). Neighborhood Jump-Starting: Los Angeles Neighborhood Initiative. Cityscape, Vol. 7, No. 1, Office of University Partnerships Special Edition: A Survey of Current Academic Research on Housing and Community Development Issues (2004), p 5-22.
18. Bernier, Quinn & Meinzen-Dick, Ruth. (2014). Resilience and Social Capital. 2020 CONFERENCE PAPER 4, MAY 2014, Washington, DC, USA
19. Bester, Angela. (2016). Capacity development. The United Nations Department of Economic and Social Affairs for the 2016 Quadrennial Comprehensive Policy Review
20. BLOUSTEIN, EDWARD J.2006. Infill Development Standards and Policy Guide. Report prepared by the Center for Urban Policy Research, Rutgers University, for the New Jersey Office of State Planning, Trenton, New Jersey.
21. Browning, Christopher R & Soller, Brian. (2014).Moving Beyond Neighborhood: Activity Spaces and Ecological Networks as Contexts for Youth Development. Cityscape1; 16(1):165-196.
22. Burchell, R. W., Shad, N. A., Listokin, D., Phillips, H., Downs, A., Seskin, S, Davis J, Moore T, Helton D, Gall M, (1998): "The Costs of Sprawl—Revisited". Report 39. Transit Cooperative Research Program. Transportation Research Board, National Research Council. National Academy Press, Washington, DC. pp 83-125
23. Claridge, T. (2004). Social Capital and Natural Resource Management: An important role for social capital? Unpublished Thesis, University of Queensland, Brisbane, Australia.
24. Comin, F. (2008). Social capital and the capability approach, in: D. Castiglione, J.W. Van Deht, G. Wolleb (Eds.), The Handbook of Social Capital, Oxford University Press, New York, NY, p. 624–651.
25. Commission of the European communities, (1998). Sustainable urban development in the European Union: A framework for action. Communication from the commission to the council parliament, the economic and social committee and the committee of the regions
26. Edwards, Mary and Haines, Anna, (2007), Evaluating Smart Growth: Implications for Small Communities, Journal of Planning Education and Research, 49. 64
27. Eizenberg, Efrat & Jabareen, Yosef. (2017). Social Sustainability: A New Conceptual Framework. Sustainability, 9(68), p 1-16.
28. Fischer, A. Paige; Vance-Borland, Ken; Jasny, Lorien; Grimm, Kerry E.; Charnley, Susan. (2016). A network approach to assessing social capacity for landscape planning: The case of fire-prone forests in Oregon, USA. Landscape and Urban Planning. 147: p 18-27.
29. Ghahramanpouri, Amir; Lamit, Hasanuddin; & Sedaghatnia, Sepideh. (2013). Urban Social Sustainability Trends in Research Literature. Asian Social Science; Vol. 9, No. 4, p 185-193.
30. Governor, Parris N. Glendening and Secretary Roy Kienitz. 2001. Models and Guidelines for Infill Development. Maryland Department of Planning.
31. Haywood, Paul & Ingleson, Sam. (2011). Supporting Arts and Enterprise Skills in Communities through Creative Engagement with the Local Area.The International Journal of the Arts in Society, Volume 5, Number 6.P 211-224.
32. Ivani, Hadi. (2009). Socio-Physical Aspects of Urban Neighborhoods in Iranian Cities with Special Reference to the City of Mashhad. PHD thesis in Planning Building Environment, the Technical University of Berlin. Berlin. Germany.
33. Kuhlicke et al. (2011). Perspectives on social capacity building for natural hazards: outlining an emerging field of research and practice in Europe. Environmental   science & policy 14. P 804 – 814.
34. Kuhlicke, C & Steinführer A (2010). Social Capacity Building for Natural Hazards. A Conceptual Frame. CapHaz-Net WP1 Report, Helmholtz Centre for Environmental Research – UFZ: Leipzig (available at: http://caphaz-net.org/outcomes-results/CapHaz-Net_WP1_Social-CapacityBuilding.pdf)
35. Ledogar, Robert J & Fleming, John. (2008). Social Capital and Resilience: A Review of Concepts and Selected Literature Relevant to Aboriginal Youth Resilience Research. Pimatisiwin 6(2), p 25–46
36. Lichterman, Paul. (2009). Social Capacity and the Styles of Group Life: Some Inconvenient Wellsprings of Democracy. American behavior scientist, vol 52, Issue 6.
37. Mauerhofer, Volker. (2013). Social capital, social capacity and social carrying capacity: exploring the social basics of a sustainable development. Futures Volume 53, P 63-73
38. Noya, Antonella & Clarence, Emma. (2009). Community capacity building: fostering economic and social resilience. 26-27 November 2009, working document, CFE/LEED, OECD.
39. Rasooli. M. & Badarulzaman. N. & Jaafar. M. The role of CDS in urban sustainable development. 46th ISOCARP Congress2010
40. Spangenberg, J.H., Pfahl, S., Deller, K., 2002. Towards indicators for institutional sustainability: lessons from an analysis of Agenda 21. Ecological Indicators 2 (2002) 61–77.
41.  U.S. Environmental Protection Agency’s Office of Sustainable Communities with the assistance of Renaissance Planning Group and RCLCO.2014. Smart growth and economic success: investing in infill development, http://www.epa.gov/smartgrowth/economic_success.htm.
42. UNCED. (1992). Agenda 21. Report of the United Nations Conference on Environment and Development, Rio de Janeiro, 3-14 June 1992.

Wallis, Allan. (1998).Social Capital and Community Building: Part Two. National Civic Review, Vol. 87, No. 4, P 317-336.