بررسی سطح تحقق توسعه پایدار شهر تبریز بر اساس شاخص ردپای بوم شناختی

جغرافیا و مطالعات محیطی

مقاله 4، دوره 7، شماره 27، آبان 1397، صفحه 61-76   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

میر سعید موسوی^*

استادیار گروه معماری و شهرسازی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

چکیده

توسعه پایدار شهری دربرگیرنده توسعه اقتصادی و اجتماعی است که بر تداوم حفاظت از منابع زمینی برای نسل کنونی و آینده همراه با بهره برداری از منابع طبیعی در حد ظرفیت سیستم های طبیعی وهماهنگ با طرح های توسعه تاکید دارد. در این پژوهش که ارزیابی میزان تحقق توسعه پایدار با تاکید بر اجزاء ردپای بوم شناختی، مدنظر است. جامعه آماری تمامی خانوارهای ساکن در شهر تبریز در نظرگرفته شده و حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران 385 نفر برآورد گردید. برای تکمیل پرسشنامه از روش نمونه گیری تصادفی بهره گرفته شد و نهایتاً با استفاده از تحلیل آماری در محیط SPSS و تحلیل رگرسیونی چند متغیره طی دو مرحله به تحلیل داده های آماری برآمده از پرسشنامه پرداخته شده است. طبق نتایج تحقیق، پارامترهای متغیر اجتماعی - اقتصادی و جمعیتی در شهر تبریز تاثیر معنی داری بر اجزا چهارگانه ردپای بوم شناختی یعنی غذا، حمل و نقل، مسکن و کالا دارند. مفهوم این تاثیر آن است که با افزایش پارامترهای متغیر اجتماعی – اقتصادی و جمعیتی (سن، جنس، تاهل، سواد و درآمد) شاخص ردپای بوم شناختی افراد نیز افزایش می یابد. هم چنین نتایج حاصل شده از تحلیل های جمعی متغیرهای وابسته نشان داد که پارامترهای متغیر مستقل، حدود 84% بر اجزاء ردپای بوم شناختی در شهر تبریز تاثیر دارند.

کلیدواژه‌ها

توسعه پایدار؛ ردپای بوم شناختی؛ شهر؛ تبریز

مراجع

1- اذانی، مهری، (1385)، مقایسه مدیریت سنتی شهر اصفهان و عصر جدید از منظر جغرافیا و قرن 21، مجموعه مقالات اولین همایش جغرافیا و قرن 21، نجف آباد: انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد.

2- اسدپور، علی، (1385)، الگوهای پایدار در معماری کویر ایران، نشریه معماری ایران، شماره 25.

3- ایتپاس، زاکس، (1375)، نگاهی به تعاریف توسعه پایدار از دیدگاههای مختلف، ترجمه ویکتوریا جمالی، خبرنامه انجمن متخصصان محیط زیست ایران، سال دوم، شماره 3 و 4، صص 2-10.

4- پاپلی یزدی، محمدحسین و ابراهیمی، محمدامیر، (1388)، نظریه‌های توسعه روستایی، انتشارات سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت).

5- جمعه پور، محمود، حسین حاتمی‌نژاد و سارا شهانواز(1392) بررسی وضعیت توسعه پایدار شهرستان رشت با استفاده از روش جاپای اکولوژیک، پژوهشهای جغرافیای انسانی، دوره‌ی 45، شماره‌ی 3 ، پاییز 1392 صفحات 191ـ 208

6- حبیبی، کیومرث، آرمان رحیمی کاکه جوب و محمد حامد عبدی(1391) ارزیابی جاپای بوم شناختی وسایل حمل و نقل شهری؛ رویکردی نوین به منظور برنامه ریزی حمل و نقل پایدار، نمونه موردی: شهر ارومیه، مجله آمایش جغرافیایی فضا فصلنامه علمی- پژوهشی دانشگاه گلستان سال دوم/ شماره مسلسل پنجم/ پاییز 1931؛ صفحات 99ـ 116

7- حبیبی، کیومرث، آرمان رحیمی کاکه جوب (1394) کاربست شاخص جاپای بومشناختی در سنجش پایداری محلات شهری از منظر عوامل اجتماعی- اقتصادی. مطالعه موردی: محله قطارچیان شهر سنندج، مجله آمایش جغرافیایی فضا، فصلنامه علمی- پژوهشی دانشگاه گلستان سال پنجم/ شماره مسلسل شانزدهم/ تابستان، صفحات 39 ـ 54

8- حسین زاده دلیر، کریم، (1379)، بررسی حاشیه نشینی در تبریز با تاکید بر محله حاشیه نشین، انتشارات دانشگاه تبریز، ص 78.

9- حسین زاده دلیر، کریم، (1383)، برنامه ریزی ناحیه‌ای، انتشارات سمت، تهران.

10- حسین زاده دلیر، کریم و فرزانه ساسان پور(1385) روش جاپای اکولوژیکی (بوم‌شناختی) در پایداری کلان شهرها با نگرشی بر کلان شهر تهران، تحقیقات جغرافیایی سال 1385 شماره 82 ، صفحات 83 ـ 101

11- حسین زاده دلیر، کریم، قربانی، رسول و شکری فیروزجاه، پری، (1388)، تحلیل و ارزیابی کیفی سنجه‌های پایداری شهری و منطقه‌ای، سال اول، شماره 2، صص 18-1.

12- خاک پور، براتعلی، مافی، عزت‌الله و باوان پوری، علیرضا، (1388)، نقش سرمایه اجتماعی در توسعه پایدار محله‌ای نمونه کوی سجادیه مشهد»، مجله جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، شماره دوازدهم، بهارو تابستان:55-81.

13- خاکپور، براتعلی؛ محمدرحیم رهنما و هادی دماوندی (1393) کاربرد روش جای پای اکولوژیکی در ارزیابی پایداری توسعه شهری ( نمونه موردی: شهر ساری)، اولین کنفرانس ملی جغرافیا، گردشگری، منابع طبیعی و توسعه پایدار، تهران، موسسه ایرانیان، قطب علمی برنامه‌ریزی وتوسعه پایدار گردشگری دانشگاه تهران، منتشر شده در پایگاه سیویلیکا.

14- رضوانی، محمدرضا ، محمد سلمانی، علی قنبری نسب و حمیدرضا باغیانی (1389) جاپای بوم شناختی، رویکردی نو برای سنجش اثرات زیست‌محیطی (مفهوم، کاربرد و سنجش آن ) جغرافیا و توسعه، شماره 20، صفحات 145ـ 166.

15- زیاری، کرامت‌الله، (1380)، توسعه پایدار و مسئولیت برنامه ریزان شهری در قرن بیست و یکم، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، سال چهل و هشتم، شماره 160.

16- زینی‌وند، محمدجواد، (1378)، محیط روستایی و نگرشهای توسعه روستایی (مطالعه موردی دهستانهای شهرستان دره شهر).

17- ساسان پور، فرزانه،(1383)، بررسی پایداری کلان شهر تهران با روش جای پای بوم شناختی، پایان نامه دکتری به راهنمایی دکتر کریم حسین‌زاده دلیر، دانشگاه تبریز .

18- شکویی، حسین و موسی کاظمی، سیدمهدی ( 1386)، مبانی جغرافیای شهری، چاپ سوم ، تهران: دانشگاه پیام نور. صفحه 183

19- قادری، فرهاد؛ پریا اسدی، امین تمدنی، مرتضی عزیزی (1397) بررسی پایداری توسعه در منطقة 22 تهران با روش جایپای اکولوژیکی، جغرافیا و توسعه شماره 50 بهار 1397؛ صفحات 231ـ 245

20- مضطرزاده، حامد و حجتی، وحیده، (1393)، تحلیلی بر روند شکل گیری پارادایم توسعه شهری پایدار با تاکید بر جریان‌‌های زیست محیطی، دو فصلنامه پژوهشهای منظر شهر .

21- مومنی، مهدی، بیک محمدی، حسن، مهدی‌زاده، زهره، (1389)، تحلیلی بر طرح‌های احیا و نو سازی بافت‌های فرسوده، نمونه موردی: محله جویباره اصفهان، مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، سال دوم، شماره هفتم 1389،ص52-31.(www.sid.ir)

22- Gottdiener , Mark and Leslie , Budd (2005). Key Concepts in Urban Studies , SAGE Publication, London , UK.

23- Rees, W. E. (2003). Impending sustainability? The ecological footprint of highereducation. Planning for Higher Education, 31, 88-98.

24- Rees, W. E., & Wackernagel, M. (1996). Urban ecological footprints: why cites cannot be sustainable – and why they are a key to sustainability. Environmental Impact Assessment Review, 16, 223-248.

25- Rees, W.E. (1992). Ecological footprints and appropriated carrying capacity: What urban economics leaves out. Environment and Urbanisation, 4(2), pp.121-30.

26-Rees, W.E. 2013. Ecological Footprint, Concept of. Encyclopedia of Biodiversity (Second Edition), pp.701-13.

27- Folke, C., Jasson, A., Larsson, J., & Costanza, R. (1997). Ecosystem appropriation by cities. Ambio, 26, 167-172.

28- Wackernagel, M., & Yount, J. D. (2000). Footprints for sustainability: the next steps. Environment, Development and Sustainability, 2, 21-43.

29- Wackernagel, M., McIntosh, J., Rees, W. E., & Woollard, B. (1993). How big is our ecological footprint? A handbook for estimating a community’s appropriated carrying capacity. Draft. The UBC Task Force on Healthy and Sustainable Communities, the University of British Columbia.

30- Wolfe, V. L. (2001). A survey of the environmental education of students in onenvironmentalmajors at four-year institutions in the USA. International Journal ofSustainability in Higher Education, 301- 315.

31- WWF (World Wildlife Fund). (2002). Living planet report 2002