سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در قبال تحولات خاورمیانه (بیداری اسلامی) با تأکید بر بحران سوریه

فصلنامه علمی تحقیقات سیاسی و بین المللی

مقاله 3، دوره 10، شماره 37، بهمن 1397، صفحه 37-52   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

گارینه کشیشیان سیرکی^{* 1}؛ سهیل سهیلی نجف آبادی²

¹دپارتمان علوم سیاسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، تهران، ایران

²گروه علوم سیاسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد قشم، قشم، ایران

چکیده

تحولات خاورمیانه عربی که از سال 2011 آغاز شد،نقطه عطفی در تاریخ سیاسی این منطقه راهبردی از جهان به شمار می‌آید.اگرچه جمهوری اسلامی ایران همواره برای نفوذ در خاورمیانه تلاش کرده و سیاست صدور انقلاب را برای برپایی سازه‌های هویتی خویش در این منطقه در پیش گرفته است،اما تحولات انقلابی خاورمیانه پس از 2011، زمینه‌های نفوذ بیشتری برای ایران در بحرین،یمن،عراق و نیز سوریه فراهم آورده که از آن با عنوان سیاست منطقه‌ای«هلال خصیب»یاد می‌شود.براین اساس،پرسش اصلی مقاله آن است که «سیاست خارجی جمهوری اسلامی در قبال تحولات بیداری اسلامی به ویژه در مورد بحران سوریه چه بوده است که زمینه‌ساز افزایش نفوذ ایران در منطقه شده است؟»هدف اصلی مقاله نیز،که با روش توصیفی- تحلیلی و بر پایه نظریه سازه‌انگاری انجام شده،آن است که نفوذ جمهوری اسلامی ایران را در منطقه بر اساس مؤلفه‌های سیاست خارجی آن بررسی نماید تا چگونگی وفاداری آن به اصول سیاست خارجی جمهوری اسلامی و آرمان‌‌های ارزش‌مدارانه اسلامی آن،که هویت این سیاست خارجی را می‌سازد،روشن گردد.نتیجه نشان می‌دهد که ایران خواهان گسترش ارزش‌های هویتی خود در منطقه است،اما سعی دارد تا با نفوذ بیشتر در منطقه با بهره‌گیری از سیاست اتحاد با روسیه،نخست امنیت ملی خویش و پس از آن،منافع ملی خود را تأمین نماید.

کلیدواژه‌ها

سیاست خارجی؛ ایران؛ خاورمیانه؛ بیداری اسلامی؛ سوریه

مراجع

آدمی، علی و کشاورز مقدم، الهام (1394)، «جایگاه مجموعه امنیتی محور مقاومت در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه مطالعات سیاسی جهان اسلام، شماره14.

اسدی، ناصر و رضایی‌پناه، امیر(1392)،«مبانی تقسیم‌بندی نظام بین‌الملل و هم‌گرایی‌ها و واگرایی‌های آن در گفتمان تعامل‌گرایی ضد نظام سلطه»،پژوهش سیاسی جهان اسلام،سال3،شماره1.

بغدادی،عبدالقاهر (1977)،الفرق بین الفرق و بیان الفرقه الناجیة،بیروت: دارالآفاق الجدیده،الطبعةالثانیة،مجلد1 پورحسن، ناصر(1391)، «آثار بحران سوریه بر فلسطین»،مجله مطالعات فلسطین،شماره18.

تامسون، الکس (1386)،مقدمه‌ای بر سیاست و حکومت آفریقا ،ترجمه علی پایگانی و احمدبخشی، تهران: مؤسسات تحقیقات بین‌المللی.

حائری، عبدالهادی(1367)، نخستین رویارویی‌های اندیشه گران ایران با دو رویه تمدن بورژوازی غرب، تهران: امیرکبیر .

حاجیانی، ابراهیم(1391)،«بررسی جامعه شناختی فرقه‌گرایی مذهبی و تاثیر آن بر نظم و ثبات سیاسی»،مجله مطالعات راهبردی،شماره24.

حسنی‌نسب، مرتضی (1395)، جریان شناسی سلفی تندرو نیجریه، فصلنامة علمی تخصصی معارف اسلامی، شماره15.

حسینی‌زاده،محمدعلی(1386)،اسلام سیاسی در ایران،قم:دانشگاه مفید.

حقیقت، سید صادق (1391) ، روش شناسی علوم سیاسی، قم: دانشگاه مفید خبرگزاری العالم، (2016)،تهدید بوکوحرام به جلوگیری از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری قابل دسترسی در http://f.aban24.com. سایت 148888

خبر گزاری العالم ، نقش عربستان در گسترش وهابیت،(1397)، قابل دسترسی در سایت http://fa.alalam.ir/news/3523421.

خبر گزاری جمهور نیوز ، جنایات بوکوحرام، (1393)، قابل دسترسی در سایت www.Jomhornews.com.BokoHaramhttps://t.co/Up8793fCPXpic.twitter.com/npYr14X24A.

خبرگزاری شفقنا ، بوکوحرامیسم علیه دین، (1393)، قابل دسترسی در سایت http://fa.shafaqna.com/ Persian /1605399 .

خبرگزاری شفقنا، پایگاه بین‌المللی همکاری‌های خبری شیعه ، قابل دسترسی در سایت http:/www.euronews.com/2012/01/03/naigerian mists-issu خبرگزاری مشرق نیوز "سرانجام دختران ربوده شده " 23 دی 1393 قابل دسترسی در سایت https://www.mashreghnews.ir/news/379664

خبر گزاری مهر نیوز ،نقشه شوم واشنگتن برای شیعیان نیجریه/ارتش با بوکوحرام بیعت کرد؟،(1395)، قابل دسترسی در سایت https://www.mehrnews.com/news/3784139 الدمیجی، عبدالله بن‌عمر(1437ق) فهم السلف الصالح للنصوص الشرعیه، مکتبه الملک فهد الوطنیه اثناء النشر، ریاض، 1437ق. ونیز ر.ک : ابن‌عثیمین(1426ق)، شرح العقیدة السفارینیة، چاپ اول: دار الوطن للنشر: ریاض.

رمضان البوطی، محمد سعید (1373)،سلفیه بدعت یا مذهب، ترجمه: حسن صابری، مشهد: آستان قدس رضوی.

سادات، احمد (1394)،گروه‌های سلفی در نوار غزه و مواضع آن نسبت به حکومت،فصلنامه سیاست جهانی، دوره 4، شماره 1، بهار 1394.

سازمند، بهاره و جوکار، مهدی(1395)،«مجموعه امنیتی منطقه‌ای،پویش‌ها و الگوهای روابط حوزه خلیج فارس»، فصلنامه ژئوپلوتیک،سال دوازدهم،شماره2.

سیدقطب (1973)،معالم فی الطریق، مصر: دارالشروق.

شکیبا، محمدرضا (1385)،جایگاه و تاثیر مسیحیت در آفریقا،مطالعات آفریقا ،شماره39.

زشهابی، روح‌الله،حسین زاده (1384)،دلایل رشد و چگونگی شکل‌گیری جریان‌های تکفیری،فصلنامه علمی‌-پژوهشی پژوهشهای سیاسی،سال پنجم،شماره12.

شهریاری، ابوالقاسم وجزایی، محدثه(1394)،بررسی شکاف‌های قومی مذهبی در شکل‌گیری رادیکالیسم در نیجریه، فصلنامه سیاسی جهان اسلام، سال پنجم،شماره15.

عباس‌زاده فتح‌آبادی،مهدی (1393)،بوکوحرام فرقه اسلام‌گرای افراطی نیجریه، فصلنامه سیاسی – اقتصادی، شماره 296.

علی‌بخشی، عبدالله (1394)، جریان شناسی گروه‌های سلفی جهادی-تکفیری، تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات بین‌المللی.

علی‌زاده موسوی،سید مهدی(1391)،سلفی‌گری و وهابیت،جلد یکم،تبارشناسی:قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم معاونت فرهنگی و تبلیغی.

فیرحی، داوود (1378)، روش‌شناسی دانش سیاسی از تمدن اسلامی،تهران: پژوهشگاه فرهنگ اسلامی. قربان‌زاده، قربانعلی و دیگران (1396)، مطالعه تطبیقی سیاسی سلفیت اصلاحی تنویری و سلفیت جهادی تکفیری، فصلنامه مطالعات سیاسی جهان اسلام، سال ششم،.

قوام، عبدالعلی و بهرامی، سیامک (1392) «جامعه شناسی جریان‌های اسلامی: دیالکتیک عقل و خشونت»، فصلنامة روابط خارجی، سال5، شماره4.

کاستلز، ایمانوئل (1385)، عصرارتباطات، ترجمه محسن چاوشیان،تهران: طرح نو. کاویانی‌راد، مراد و دیگران (1397)، تبیین قلمرو گستری سازمان‌های بنیادگرا در دولت‌های شکننده، نشریة تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال18، شماره50. کردی، حمیدرضا (1394)، «شیعیان نیجریه»، فصلنامة پیام، شماره116.

محقر، احمد و همکاران(1392)، «تاملی جامعه‌شناختی بر بسترهای شکل‌گیری و رشد افراط‌گرایی اسلامی در نیجریه»، پژوهش‌های جهان اسلام، سال3، شماره4. محمدبن‌عبدالوهاب (1418هـ)، کشف الشبهات، دار القلم، بیروت.

محمودیان، محمد (1390)، بنیادهای فکری القاعده، تهران: دانشگاه امام جعفرصادق(ع).

نصر اصفهانی، محسن ودیگران (1396)، تحلیل نقش عوامل معنایی و هویتی درشکل‌گیری و گسترش جریان سلفی‌گری در کشورهای سوریه و عراق، فصلنامه علوم سیاسی دورة 20، پیاپی 79، پاییز 1396.

هوشی‌سادات، سیدمحمد (1393)، داعش؛ میراث سیاسی غربی عربی، تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.

هیوود، اندرو (1379)، درآمدی بر ایدئولوژی های سیاسی، ترجمة محمد رفیعی مهرآبادی، تهران: انتشارات وزارت خارجه.

یورگنس، ماریان و فیلیپس، لوئیز ( 1392)، نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمة هادی جلیلی، تهران : نی .

Al gazeera Sentnr for Studies (2012),” Reports: Book Haram: Nigeria s Extremist Islamic Seet: www.Studies.algazeera.net.29 February2012.

Al-Qarawee, H., H. (2013). “Heightened Sectarianism in the Middle east: Causes, Dynamic and Consequences”. Analysis. No. 205.

Alain, V., (2010). “Nigerias homegrown monstor, Le Monde diplomatique: www. mondediplo. com/2012/04/04nigeria. BBC News, "Osama baby craze hits Nigeria" (3January 2002), http:// www. news. BBC. co.uk/ 2/ hi/Africa/ 1741171. stm.

Burchard, S., (2014), "Boko Haram and the 2015 Nigerian Election", Africa Watch, Vol 4, April.at: http:// www. tradingeconomics. com/ nigeria/ unemployment - rate (accessed April 4, 2014).

Chikwem, F., C. (2013). Boko Haram and Security Threat in Nigeria: A New Twist of Political Game in Town, Department of Political Science. University of Nigeria, Nsukka, Enugu State, Nigeria Dabiq,15 volumes.

Gurr, T., R. (1998). "A Causal Model of Civil Strife: A Comparative Analysis. Jorgensen, M., & Lousie., P. (2002). Discourse Analysis as Theory and Method, London: SAGE Publications.

Labott, E., (2014). "U.S. designates Boko Haram, its offshoot as terrorist organizations “, CNN. Availableat: http:// www. cnn/ 2013/11/13/ world/ afroca/ bokoharam-us/ index. html (accessed April 4, 2014).

Laclau, E & Mouffe, C. (1985). Hegemony and Socialist Strategy: Toward a Radical Democratic Politics. London: Verso.

Laclau, E & Mouffe, C., (2001). Hegemony and Socialist Strategy,2nd Edition, New York and London: Verso.

Laclau, E & Mouffe, C., (2002). Recasting marxism in James martin: Antonio Gramsci, critical Assessment of leading Political philosophers, Voutledge

Marchai, R., (2012). Book Haram and Resilience of Militant Islam in Northern Nigeri.NOREF Report. Method, London: SAGE Publications.

NRN (2013). Islamic Actors and Interfaith Relation in Northern Nigeria, IRP-Abuja Projaect: htpp://www. qeh.ox.ac.uk/nrn.

Okpaga, A., (2012). “Activities of Boko Haram and Insecurity Question inNigeria”, Arabian Journal of Business and Management Review (OMAN Chapter), 1(9).

Onuoha, F., (2012). "Boko Haram: Nigeria's Extremist Islamic Sect", Aljazeera Center for Studies, 29 February.

Sani, S., (2011). "Boko Haram: History, Ideas and Revolt", News diary online, August 3.

Scruton, R., (2007). Dictionary of Political Thought. Third edition. Hampshire. The Palgrave Macmillan.

Shuriye, A., O. and Huud, S., (2013), "Global Challenge of Manual Suapicion: Boko Haram Uprising in Nigeria", American International Journal of Contemporary Research, 3(5), May.

Tibi, B., (1990). The Challenge of Fundamentalism: Political Islam and the New World Order (Berkely: Uc Press). Using New Indices", The American Political Science Review, 62(4).

Walkar, A., (2012). What is Boko Haram, Speciai Report308, United Stat Institute, Research June.