قرآن، رخ نمایی و بالندگی علوم بلاغی

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 5، دوره 2، شماره 8، دی 1390، صفحه 91-108   

نویسندگان

زهرا سلیمانی؛ مهدی ممتحن

چکیده

تأمّلی در ادبیات منثور و منظوم عرب، گاه اصحاب اثر را در قامت ساحرانی می‌نمایاند که استادانه قلوب را مسحور، لب‌ها را ممهور، عقول را متحیّر و فحول کلام و ادب را متغیّرالحال می‌کردند؛ اما این ساحت پر نقش و نگار با آمدن قرآن قرار از کف بداد و زیبایی و دلربایی را در سایۀ کلام خدایی تجربتی نو نمود و شاید راز سر به مهر تأکید پیامبر صاحب مهر بر تمحّض بر کلام به عنوان مرام اعجاز خویش در همین مقوله قابل پی‌جویی باشد. چه آن که هم او (صلّی الله علیه و آله و سلّم) در موارد عدیده اعجاز کلام وحی را در مقابل دیده منکران قرار می‌داد و بر آن بود تا به لسان قوم عرب و در پناه بیان شیوای ربّ (جلّ و علا) به شیوه‌ای کلامی با آنان چالش کند و سریر نخوت ایشان را به سنگ اعجاز کلامی قرآن خُرد کند و حاصل این تحدّی و دعوت به چالش، پیدایش فرع شایسته ستایشی است که از آن با عنوان «علم بلاغت» یاد می‌شود.

کلیدواژه‌ها

قرآن کریم؛ اعجاز؛ سخن؛ علوم بلاغی

مراجع

قرآن کریم

ابن فارس. (1971). مقاییس اللغه، تصحیح عبدالسّلام محمّدهارون. مصر: مطبعه مصطفی البابی.

باقلانی، ابوبکر. (1954). اعجاز القرآن، تصحیح احمد صقر، مصر: دارالمعارف.

جاحظ، ابوعثمان. (1948). البیان والتبیین، تصحیح عبدالسّلام محمّدهارون. قاهره: مکتبه الخانجی.

جرجانی، سیدشریف. (بی­تا). التعریفات. بغداد: دارالشؤون الثقافیه.

حکیمی، محمّدرضا. (1381). ادبیات و تعهد در اسلام، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

الخطابی، حمد بن محمّد. (بی­تا)، بیان اعجاز القرآن، تصحیح محمّد خلف الله و محمّد زغلول سلام. مصر: دارالمعارف.

روستایی، زینب. (1389)، «بررسی استدلال ادبی علامه بلاغی در رد روایات تحریف»، فصلنامه فدک. جیرفت. س 1، ش 4، 125-144.

زمخشری، جارالله. (بی­تا). الکشاف عن حقائق التنزیل. بیروت: دارالمعرفه.

السکاکی، یوسف ‌بن ابی‌بکر. (1937). مفتاح­العلوم. مصر: مطبعه البابی.

سیوطی، جلال‌الدین. (1987). الاتقان فی علوم القرآن، تصحیح محمّد ابوالفضل ابراهیم. بیروت: المکتبه العصریه.

ضیف، شوقی. (1383). تاریخ و تطور علوم بلاغت، ترجمۀ محمّدرضا ترکی. تهران: سمت.

العسکری، ابوهلال. (1971). کتاب الصناعتین (الکتابه و الشعر)، تصحیح محمّد البجاوی و محمّد ابوالفضل ابراهیم. مصر: دار احیاء الکتب العربیه.

علوی مقدم، محمّد. (1372). در قلمرو بلاغت (مجموعه‌ای از مقاله‌ها...). مشهد: آستان قدس رضوی.

فیروزآبادی، مجدالدین. (1952). القاموس المحیط. مصر: مکتبه الخانجی.

کواز، محمّدکریم. (1386). سبک‌شناسی اعجاز بلاغی قرآن، ترجمۀ حسین سیدی. تهران: سخن.

مالک‌بن نبی. (1968). الظاهر القرآنیه. ترجمۀ عبدالصبور شاهین. بیروت: دارالفکر.

محبّتی، مهدی. (1380). بدیع (هنر ساخت و آرایش سخن). تهران: سخن.

میدانی، احمد بن محمّد. (1959). مجمع الامثال، تحقیق محمّد محیی‌الدین عبدالحمید. قاهره: بی­نا.

نصیریان، یدالله. (1384). علوم بلاغت و اعجاز قرآن. تهران: سمت.